جوان آنلاین: سال‌ها بود کارشناسان اعلام می‌کردند تنش آبی در برخی استان‌ها و شهر‌های کشور شدت گرفته و می‌تواند به مرحله بحران برسد. بنابر بررسی‌های انجام شده، استان‌های مازندران، فارس، اصفهان، خوزستان، همدان، کرمان، سیستان‌و‌بلوچستان، خراسان‌رضوی، هرمزگان و یزد در معرض بیشترین تنش آبی در کشور قرار دارد که در این بین قرار‌گرفتن استانی مانند مازندران در کنار اصفهان و یزد در نگاه اول جای تعجب است. آنطور که رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اعلام کرده در حال‌حاضر منابع آبی ایران به ۶۶ میلیارد مترمکعب رسیده است و در چنین شرایطی، طبیعت دیگر ظرفیت بهره‌برداری بی‌رویه را ندارد.
منابع آبی ایران طی یک دهه از ۱۱۰میلیارد مترمکعب به ۶۶میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. در همین راستا گزارش سال گذشته سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی درباره فرونشست در مناطق مختلف کشور را باید یکی از وحشتناک‌ترین گزارشات سال‌های اخیر بدانیم. این گزارش نشان می‌دهد آب حاصل از بارندگی‌ها در کشور از ۴۸۰میلیارد مترمکعب در ۱۵سال گذشته به ۴۱۰میلیارد مترمکعب رسیده است، اما از همین مقدار هم بیش از دوسوم آب‌ها تبخیر می‌شود. در همین راستا رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با بیان اینکه کاهش ۳۵درصدی سهم آب کشاورزی نسبت به سال گذشته و خشک‌شدن چاه‌ها، نشانه اتمام ظرفیت برداشت آب است، می‌گوید: «فرونشست زمین به یک بحران ملی تبدیل شده است.»
علی تیموری با اشاره به اینکه استان اصفهان، به‌ویژه بالادست حوزه زاینده‌رود، با کاهش شدید منابع آبی مواجه است، توضیح می‌دهد: «فشار بر منابع آب زاینده‌رود به دلیل برداشت‌های بی‌رویه در بالادست و فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی ناپایدار، این رودخانه حیاتی را در معرض خطر خشک شدن کامل قرار داده است.»
به گفته این مسئول، تا زمانی که رفتار‌های بهره‌برداری در بالادست زاینده‌رود تغییر نکند، احیای این رودخانه غیرممکن است. رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با بیان اینکه منطقه زاگرس، شامل بخش‌هایی از استان اصفهان، با تخریب گسترده مراتع و جنگل‌ها روبه‌روست، می‌گوید: «در این منطقه وجود ۳۰تا ۴۰میلیون رأس دام سبب فشار بیش از حد بر اکوسیستم مراتع شده است. گرمایش زمین، فعالیت‌های عشایری و فشار‌های اقتصادی، پوشش گیاهی زاگرس را که ۳۳درصد از جنگل‌های کشور را تشکیل می‌دهد، تهدید می‌کند.»
اجرای طرح جنگل‌های اجتماعی
اجرای طرح جنگل‌های اجتماعی برای جلب مشارکت مردمی یکی از راه‌حل‌ها در جهت همکاری و همراهی همه اقشار در جهت مراقبت از داشته‌های طبیعی است. بر همین اساس سازمان منابع طبیعی طرح جنگل‌های اجتماعی را برای حفاظت از زاگرس تدوین کرده که با همکاری معاونت جنگل و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی اجرا می‌شود. این طرح بر آموزش جوامع محلی در جهت کاهش فشار بر مراتع و ایجاد مشاغل پایدار تمرکز دارد.
رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در رابطه با طرح جنگل‌های اجتماعی، از برگزاری نشستی بین‌المللی در تیر۱۴۰۴ با حضور رئیس‌جمهور خبر می‌دهد که با هدف ترویج این طرح و جلب مشارکت عمومی برگزار خواهد شد. تیموری با اشاره به مشکلات اقتصادی جوامع روستایی تأکید می‌کند: «بدون حمایت اقتصادی از روستاییان، حفاظت از منابع طبیعی ممکن نیست.»
وی با اشاره به طرح‌هایی که در استان‌های مختلف به اجرا درآمده‌اند، اصفهان را مثال زده و توضیح می‌دهد: «در این استان۹۰درصد کاداستر اراضی انجام شده و تفکیک منابع ملی از طبیعی تا پایان سال نهایی می‌شود. فقط باید بدانیم اصلاح روش‌های بهره‌برداری در بالادست زاینده‌رود، موجب کاهش فشار بر مراتع و همکاری با جوامع محلی می‌شود.»
رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور حفاظت از منابع طبیعی، به‌ویژه زاینده‌رود و جنگل‌های زاگرس را از اولویت‌های اصلی این سازمان اعلام کرده و می‌گوید: «سرزمین ایران ظرفیت بیشتری برای بهره‌برداری ندارد و حفاظت از منابع طبیعی باید در اولویت قرار گیرد. تغییر سیاست‌ها و رفتار‌ها در همه سطوح ضروری است.»
مشکل در تأمین آب شرب
خشکسالی در ایران وارد پنجمین سال پیاپی شده است. در این میان، برخی استان‌ها، چون سیستان‌و‌بلوچستان و هرمزگان بیشترین و برخی، چون مازندران و زنجان، کمترین کاهش بارندگی را تجربه کرده‌اند. بر اساس آخرین گزارش سازمان هواشناسی بارندگی از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر ۱۴۰۳) تا دهه اول اردیبهشت ۱۴۰۴، در کل کشور ۸۰/۷ میلیمتر، معادل ۳۹/۴ درصد کاهش داشته است.
حالا هر ۳۱ استان کشور نسبت به بلندمدت خود کاهش بارش‌ها را تجربه می‌کنند، این در حالیست که شرایط در برخی استان‌ها به حد بحرانی و نگران‌کننده رسیده است. به گونه‌ای که مسئولان هشدار می‌دهند ممکن است حتی تأمین آب شرب اهالی نیز در فصل تابستان با چالش مواجه شود. در بهترین حالت هم موضوع را به همراهی مردم و صرفه‌جویی در مصرف آب مشروط می‌کنند.
کم‌آبی در استان‌های پرآب
کهگیلویه و بویراحمد و کردستان از جمله استان‌هایی هستند که در مدت اخیر چنین هشدار‌ها یا شروطی برای آنها مطرح شده، آن هم با وجودی که این استان‌ها در گذشته پربارش محسوب می‌شدند و سرمنشأ چشمه‌ها و منابع آبی هستند. در این میان، سیستان‌و‌بلوچستان که بیشترین کاهش بارندگی را نیز در سال آبی جاری تجربه کرده است، شرایط ویژه‌ای دارد. آمار‌ها می‌گویند، اکنون حدود ۹۹/۵درصد از اراضی این استان با خشکسالی درگیر هستند و نگرانی‌های جدی در مورد تأمین آب شرب و کشاورزی آنها وجود دارد.
همچنین هرمزگان، به عنوان دومین استانی که بیشترین کاهش بارندگی را داشته، ممکن است در فصل گرم سال ۱۴۰۴ با تنش آبی مواجه شود. فارس نیز در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی در زمینه کاهش بارندگی و خشکسالی مواجه بوده است. کارشناسان هشدار می‌دهند بارش شدید مقطعی، نمی‌تواند این معضل را جبران کند و تنها ممکن است از شدت خشکسالی بکاهد. فارس می‌تواند مثال مناسبی برای این موضوع باشد، با وجود بارندگی‌های خوب اسفند و اوایل فروردین در این استان، اکنون در جایگاه پنجم کاهش بارندگی‌ها قرار درد.
پایتخت در تنش آبی تابستانه
تهران، یکی دیگر از استان‌هایی محسوب می‌شود که چالش جدی در حوزه کم‌آبی، خشکسالی و کاهش شدید ذخایر آبی سد‌ها دارد.
چند روز پیش مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب پایتخت اعلام کرد تهران برای نخستین بار پنجمین سال پیاپی خشکسالی را تجربه می‌کند، بدون اینکه سال‌های ترسالی بین آنها فاصله اندازد. مسئولان، در مورد این استان نیز صرفه‌جویی را شرط گذر از تنش آبی در تابستان پیش رو اعلام کرده‌اند.
ماجرای کاهش بارندگی و خشکسالی البته به همین استان‌ها محدود نمی‌شود؛ برای مثال سمنان، مرکزی، آذربایجان‌شرقی، خراسان جنوبی و اصفهان نیز در این فهرست قرار دارند.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی نیز به تابناک گفته بود که استان‌های مرکزی، شرقی و جنوبی کشور بیشترین آسیب را از این موضوع دیده‌اند.
به گفته احد وظیفه، تهران، خراسان رضوی، البرز، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و خوزستان، با کمبود‌های جدی منابع آبی مواجه هستند. در چنین شرایطی، بحران آب و کمبود منابع آبی علاوه بر موضوع تنش آبی و تأمین آب شرب و کشاورزی، نگرانی‌های دیگری نیز ایجاد کرده است. خشکسالی گسترده در بسیاری از دشت‌ها و برخی مناطق مسکونی کشور، پدیده فرونشست را رقم زده است.
چالش‌های محیط‌زیستی و افزایش احتمال آتش‌سوزی، خشکی تالاب‌ها و تبدیل بخشی از آنها به کانون‌های گرد و غبار و آلودگی هوا، تهدید معیشت کشاورزان و عشایر و تشدید اختلافات قومی و استانی از جمله دیگر چالش‌های احتمالی این شرایط محسوب می‌شوند.
کارشناسان، اصلاح الگوی کشت و مصرف، بارچرخانی آب و اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری را از جمله راهکار‌های کاهش تبعات خشکسالی و کاهش بارندگی چند ساله می‌دانند.
