جوان آنلاین: هر روز میلیون‌ها تن زباله در شهر‌ها و روستا‌های ایران تولید می‌شود؛ زباله‌هایی که بخش عمده‌ای از آنها بدون مدیریت علمی و بهداشتی، روانه محیط‌زیست می‌شوند. با آنکه زباله یکی از ملموس‌ترین مسائل روزمره زندگی ماست، اما هنوز به تبعات گسترده و خطرناک آن توجه جدی نمی‌شود؛ پدیده‌ای که سیمای محیط‌زیست را زشت و سلامت عمومی و پایداری اکولوژیک را به خطر انداخته است. با این اوصاف، کرمانشاه تصمیم گرفته یک‌بار برای همیشه به این بازی خاتمه دهد. طرح تبدیل پسماند به سوخت جایگزین با استفاده از تکنولوژی، این استان را در مسیر توسعه پایدار قرار داده و می‌تواند با تبدیل زباله‌ها به سوخت، علاوه بر جلوگیری از تولید آلاینده‌ها در اثر استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها و کارخانجات بزرگ در مصرف گاز نیز صرفه جویی کند.
براساس گزارش‌های رسمی در مجموع استان‌های ایران روزانه حدود ۵۵ تا ۵۸ هزار تن زباله شهری و روستایی تولید می‌شود که در مجموع سالانه به بیش از ۲۰ میلیون تن می‌رسد. هر چند سرانه تولید برای هر فرد ایرانی حدود ۶۰۰ تا ۶۴۰ گرم در روز اعلام شده، اما در شهر‌های بزرگ این رقم به ۸۰۰ تا ۹۰۰ گرم می‌رسد. انباشت بی‌ضابطه زباله در مکان‌های غیرمجاز، دفن غیراصولی و حتی سوزاندن خودسرانه آنها موجب انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، آلودگی آب‌های زیرزمینی و تخریب منابع خاک شده است. پلاستیک‌هایی که صد‌ها سال در طبیعت باقی می‌مانند، گاز‌های سمی ناشی از تجزیه زباله‌های آلی و ورود فلزات سنگین به زنجیره غذایی، فقط گوشه‌ای از بحران پسماند در ایران است؛ بحرانی که در غیاب زیرساخت‌های کافی، آموزش همگانی و سیاستگذاری منسجم، هر روز ابعاد تازه‌ای به خود می‌گیرد. کرمانشاهی‌ها با برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های جدید و استفاده از تکنولوژی در مسیر تازه‌ای از توسعه پایدار قرار گرفته‌اند. راهی که زباله را نه تهدید، بلکه منبعی برای تولید انرژی می‌بیند. برهمین اساس، طرح تبدیل پسماند به سوخت جایگزین (RDF) که در این استان کلید خورده، کمک شایانی در پاکیزگی شهر و تأمین سوخت برخی صنایع خواهد داشت. پروژه‌ای که در نظر دارد در گام اول، بخشی از سوخت کارخانه سیمان غرب را از زباله‌های شهری تأمین کند. این پروژه که با همکاری وزارت کشور، استانداری و شهرداری کرمانشاه تعریف و اجرایی شده، به زودی به یکی از الگو‌های ملی مدیریت پسماند و جایگزینی سوخت‌های فسیلی بدل خواهد شد.
۷۰۰ تن پسماند حالا طلاست
کرمانشاه هم مثل بیشتر استان‌های دیگر اسیر هیولای کثیفی است که راه نفس شهروندان و محیط‌زیست و موجودات و گیاهانش را بسته است. سال‌هاست که پسماند شهری این منطقه از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی آن به شمار می‌رود. روزانه بیش از ۷۰۰ تن زباله در این شهر تولید می‌شود که بخش قابل‌توجهی از آن تا پیش از این دفن می‌شد؛ روندی که تهدیدی برای منابع آب و خاک به شمار می‌آید، اما حالا ورق برگشته و در طرح جدید، پسماند‌های دارای ارزش حرارتی، به جای دفن در فرایندی صنعتی به سوخت جایگزین برای صنایع سنگین به‌ویژه کارخانه‌های سیمان تبدیل می‌شوند. استاندار کرمانشاه با بیان اینکه طرح تبدیل پسماند به سوخت جایگزین می‌تواند راه نجات شهر‌ها از دست زباله‌ها باشد، می‌گوید: «در چارچوب تفاهمنامه‌ای میان استانداری، شهرداری و شرکت سیمان غرب، قرار است این طرح به‌صورت پایدار ادامه یابد تا از اتلاف انرژی و انباشت زباله جلوگیری شود. به این ترتیب، کرمانشاه نخستین استان غرب کشور است که تولید سوخت از زباله را به‌صورت رسمی آغاز کرده است.»
منوچهر حبیبی توضیح می‌دهد: «در این شیوه، زباله‌های خشک و غیرقابل‌بازیافت، پس از جداسازی و فشرده‌سازی، به سوخت جامدی تبدیل می‌شوند که قابلیت جایگزینی با مازوت یا گاز طبیعی در صنایع را دارد. برآورد‌های فنی نشان می‌دهد اجرای کامل طرح می‌تواند سالانه ۴۰ میلیون مترمکعب در مصرف گاز صرفه‌جویی ایجاد کند و میزان دفن پسماند شهری را تا نیمی از مقدار فعلی کاهش دهد.» به گفته این مسئول، در فاز نخست، کارخانه سیمان غرب بخشی از سوخت خود را از همین منابع تأمین خواهد کرد؛ گامی که مصرف مازوت را به‌شکل محسوسی کاهش می‌دهد و انتشار دی‌اکسیدکربن را پایین می‌آورد. این تجربه نشان می‌دهد چگونه صنعت و محیط‌زیست می‌توانند در یک مسیر مشترک به تعادل برسند.
ایجاد ۳۰۰ شغل
با نگاهی به اهداف طرح تبدیل پسماند به سوخت جایگزین، مشخص می‌شود که این پروژه تنها یک تجربه محلی نیست، بلکه الگویی ملی در مدیریت نوین پسماند و تحقق اقتصاد سبز در کشور به شمار می‌آید. این طرح با رویکردی علمی و مبتنی بر فناوری‌های روز نشان می‌دهد حتی در استان‌هایی با منابع محدود نیز می‌توان به چرخه پایدار انرژی و کاهش آلودگی دست یافت. برآورد وزارت کشور نشان می‌دهد اگر مدل مشابه در سایر استان‌ها پیاده‌سازی شود، ایران قادر خواهد بود روزانه تا ۵ میلیون مترمکعب در مصرف گاز طبیعی صرفه‌جویی کند؛ عددی که نه‌تنها از فشار بر شبکه انرژی کشور می‌کاهد، بلکه در کاهش انتشار آلاینده‌های صنعتی نیز تأثیر چشمگیری دارد. این مدل، بر همکاری سه‌جانبه دولت، مدیریت شهری و بخش خصوصی استوار است؛ مدلی که به‌جای تکیه صرف بر بودجه دولتی، از ظرفیت سرمایه‌گذاری و دانش فنی شرکت‌های داخلی بهره می‌گیرد. در چنین ساختاری، شهرداری نقش تسهیل‌گر دارد و بخش خصوصی موتور محرک توسعه به شمار می‌آید. با تداوم این مسیر کرمانشاه می‌تواند به پایلوت ملی برای سیاستگذاری در حوزه مدیریت پسماند بدل شود و تجربیات آن به شهر‌های بزرگی، چون تبریز، شیراز و مشهد نیز تسری یابد. به بیان دیگر، پروژه RDF کرمانشاه نه فقط یک طرح زیست‌محیطی، بلکه گامی راهبردی در گذار انرژی و تحول اقتصادی کشور است. کارشناسان معتقدند اجرای پروژه «سوخت جایگزین پسماند» می‌تواند ترکیبی از صرفه‌جویی اقتصادی، اشتغالزایی و حفاظت از محیط‌زیست را همزمان رقم بزند. در این میان، کارخانه‌های سیمان که در زمره‌پرمصرف‌ترین صنایع انرژی کشور قرار دارند، جایگزینی بخشی از سوخت فسیلی با انرژی حاصل از زباله، علاوه بر کاهش هزینه، انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را نیز به‌طور چشمگیری پایین می‌آورد. از سوی دیگر، این طرح در قالب اقتصاد چرخشی باعث ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در بخش تفکیک و بازیافت می‌شود. برآورد‌ها نشان می‌دهد بیش از ۳۰۰ شغل مستقیم و غیرمستقیم از دل این پروژه بیرون می‌آید که از رانندگان حمل پسماند تا اپراتور‌های خطوط فرآوری و نیرو‌های خدمات شهری را در بر می‌گیرد.
فرایند فنی تبدیل زباله به سوخت شامل خشک‌سازی، خردایش و فشرده‌سازی مواد پسماندی است تا به شکل پلت یا بلوک سوختی درآیند. این سوخت جامد، پس از آزمایش‌های حرارتی، به کارخانه‌های سیمان منتقل و در کوره‌ها جایگزین بخشی از سوخت فسیلی می‌شود. براساس داده‌های رسمی، از هر ۴۰۰ تن پسماند تفکیک شده، حدود ۲۵۰ تن مواد سوخت تولید می‌شود. با توجه به ظرفیت فعلی، این مقدار می‌تواند تا ۳۰درصد سوخت مصرفی کارخانه سیمان غرب را تأمین کند. هدف نهایی این است که تا سال آینده نیمی از انرژی مورد نیاز کارخانه از سوخت جایگزین تأمین شود. افزون بر آن، کارشناسان انرژی پیش‌بینی می‌کنند این سوخت در آینده بتواند در نیروگاه‌های برق نیز جایگزین بخشی از مازوت شود، به‌ویژه در فصول سرد که محدودیت تأمین گاز وجود دارد.
نیازمند همراهی تک‌تک شهروندان
آنطور که استاندار کرمانشاه می‌گوید: «طرح تبدیل پسماند به سوخت جایگزین باید با سرعت بیشتری اجرا شود تا نتیجه تلاش‌های فنی و فرهنگی همزمان دیده شود.» حبیبی ادامه می‌دهد: «تجربه کشور‌های موفق نشان داده است که آموزش مستمر و مشارکت داوطلبانه مردم، حجم زباله دفنی را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد. در کرمانشاه نیز اگر فرهنگسازی به موازات توسعه فنی پیش برود، زباله نه‌تنها تهدیدی برای شهر نخواهد بود، بلکه به منبعی برای انرژی و اشتغال تبدیل می‌شود.» بر اساس صحبت‌های استاندار کرمانشاه باید گفت، اکثر طرح‌ها روی کاغذ می‌توانند زیبا و تأثیرگذار باشند، اما بدون شک موفقیت طرح تبدیل زباله به سوخت، تنها به فناوری و تجهیزات وابسته نیست، بلکه در گرو همراهی مردم و نهادینه شدن فرهنگ تفکیک زباله از مبدأ است. تا زمانی که شهروندان به تفکیک پسماند باور نداشته باشند، هیچ کارخانه یا پروژه‌ای نمی‌تواند به بازده کامل برسد. این فرایند باید از مدارس، رسانه‌ها و حتی محله‌ها آغاز شود؛ جایی که آموزش عملی و تداوم اطلاع‌رسانی، رفتار‌های درست زیست‌محیطی را در زندگی روزمره نهادینه می‌کند.
