جوان آنلاین: قدمت تئاتر کودک و نوجوان در دنیا به اواخر قرن ۱۸ میلادی می‌رسد ولی واقعیت این است که هنر‌های نمایشی سابقه دیرپایی در تاریخ و فرهنگ کشورمان دارد؛ هر چقدر سهم حوزه کودک و نوجوان در تولیدات سینمایی و تلویزیونی کم و انگشت شمار است در حوزه تئاتر شرایط بسیار بدتری را تجربه می‌کند که دلایل متنوعی از جمله کمبود پژوهش و نداشتن نمایشنامه‌های مناسب این طیف سنی دارد.
آموزش یکی از مهم‌ترین مقولاتی است که خانواده‌ها تلاش می‌کنند فرزندان‌شان را در معرض بهترین و با کیفیت‌ترین آنها قرار بدهند، یکی از اثرگذارترین ابزار‌های آموزشی و انتقال مفاهیم، هنر است. حوزه کودک و نوجوان در همه عوالم هنری، به‌خصوص در عرصه هنر‌های نمایشی، به دلیل عدم توجه مسئولان و فعالان هنری دچار رخوت و ضعف مفرط تولید اثر برای مخاطبانش هست. هر چقدر سهم حوزه کودک و نوجوان در تولیدات سینمایی و تلویزیونی کم و انگشت شمار است در حوزه تئاتر شرایط بسیار بدتری را تجربه می‌کند.
قدیمی‌ترین فرم هنری
تئاتر، به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و تأثیرگذارترین فرم‌های هنری، نقشی مهم در انتقال و حفظ ارزش‌های فرهنگی داشته است. در واقع ریشه اولیه آموزش از طریق دیدن نمایش از زمان کشتن هابیل به دست قابیل شروع شد؛ آنجایی که یک کلاغ با اجرای یک نمایش طریقه دفن را به قابیل آموزش داد. در طول تاریخ این هنر نمایشی، به دلیل قابلیت‌های ویژه‌اش در ایجاد ارتباط مستقیم و تأثیرگذاری بر تماشاگران، به‌عنوان وسیله‌ای مؤثر در حفظ و انتقال فرهنگ و ارزش‌ها به نسل‌های آینده شناخته می‌شود. اکثر متخصصان حوزه‌های علوم رفتاری و اجتماعی معتقدند بسیاری از مفاهیم و قوانین را می‌توان از طریق نمایش به کودکان و نوجوانان آموزش داد، چراکه در آینده آنها هدایت کنندگان قطار سرنوشت کشور هستند.
تفاوت کودک امروز با گذشته
مهدی کاموس، نویسنده و کارگردان در عرصه نمایشنامه‌نویسی کودک و نوجوان می‌گوید: یکی از مشکلات اساسی در تئاتر کودک و نوجوان، مسئله نمایشنامه‌نویسی است. ما در حوزه تئاتر با دو چالش اساسی ضعف در نمایشنامه‌نویسی و مشکلات مربوط به گروه‌های تئاتری مواجه هستیم.
کاموس تأکید می‌کند: تئاتر کودک، مخاطب‌محور است. مهم‌ترین مسئله این است که نمایشنامه‌نویسان، بازیگران، کارگردانان و سیاست‌گذاران فرهنگی چقدر این مخاطب را به رسمیت می‌شناسند. ما در کشور خودمان فقط در چند سال اخیر به سمت ایجاد فضا‌های ویژه برای کودکان مانند رستوران‌ها، پارک‌ها یا سرویس‌های بهداشتی مخصوص کودک حرکت کرده‌ایم؛ اقداماتی که الگوبرداری از تجربیات جهانی است. با این حال، مسئله اصلی این است که کودک حقوقی دارد که اغلب نادیده گرفته می‌شود و ما بیشتر بر تکالیف او تمرکز کرده‌ایم، در حالی که کودک نیازمند تجربه شادی، آزادی و فعالیت است.
کارگردان و نویسنده تئاتر کودک و نوجوان می‌گوید: در تئاتر کودک و نوجوان، مسئله اصلی این است که تئاتر باید مخاطب‌محور باشد و مخاطب کودک و نوجوان به رسمیت شناخته شود. باید نمایشنامه‌هایی تولید شود که به حقوق کودک و نوجوان توجه داشته باشد و دوران کودکی و نوجوانی را به‌درستی بازتاب دهد. این مشکل به تیم نمایشنامه‌نویسان و سیاست‌گذاران فرهنگی بازمی‌گردد، چراکه گروه‌های تخصصی و حرفه‌ای در این حوزه کمبود دارند.
کاموس ادامه می‌دهد: البته نوشتن برای کودکان کار ساده‌ای نیست و برخلاف تصور رایج، بسیار پیچیده و تخصصی است. نویسنده باید هم دانش لازم را داشته باشد و هم تجربه کافی از ارتباط با کودکان. این تجربه نه از خواندن کتاب‌های روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، بلکه از ارتباط مستقیم با کودکان به دست می‌آید. در گذشته، نویسندگان برجسته‌ای که برای کودکان می‌نوشتند، ارتباط نزدیک و مستقیم با کودکان داشتند، زیرا زبان آنها را می‌فهمیدند.
وی خاطرنشان می‌کند: یکی از مسائل اصلی این است که نمایشنامه‌های ویژه کودک و نوجوان کم داریم و ریشه این مشکل در آموزش و پرورش است. متولی اصلی کودکان و نوجوانان، آموزش و پرورش است و ما باید از آنها بپرسیم که در این زمینه چه کاری انجام داده‌اند. از سوی دیگر، سیاست‌گذاران فرهنگی را نیز مورد پرسش قرار نمی‌دهیم که چرا در زمان مناسب اقدام نمی‌کنند. در حالی که بیشترین بودجه‌ها و توجه‌ها باید به آموزش و پرورش معطوف شود.
ترن انقلاب
حسین فدایی حسین، نویسنده، کارگردان، پژوهشگر و مترجم تئاتر کودک و نوجوان نیز درباره دلایل غفلت از پژوهش و تولید متون در تئاتر کودک و نوجوان می‌گوید: پژوهش، تولید و آموزش سه شاخه وابسته به هم هستند و اگر توقع پیشرفت و تحول در هر عرصه‌ای را داریم باید هر سه این بخش‌ها را با هم پیش رویم. باید آموزش وجود داشته باشد که تولید استاندارد داشته باشیم و سپس باید برای ارائه راهکار در راستای روند ایجاد شده، پژوهشی برای ارزیابی تولید داشته باشیم. پژوهش بدون تولید اتفاق نمی‌افتد. پژوهش مبتنی بر تولید است و آموزش، تولید و پژوهش باید به ترتیب پیش روند. ما آموزش و پژوهش را فراموش کرده‌ایم و تنها به تولید توجه می‌کنیم. این‌گونه، تولیدمان شکل روبنایی، لحظه‌ای، آنی و دقیقه نودی به خود می‌گیرد و برنامه‌ریزی بلندمدت نخواهیم داشت. با اعلام فراخوان، سالن‌ها و جشنواره به تکاپو می‌افتیم که متنی را ارائه دهیم و در صورت انتخاب تولید را در دستور قرار دهیم. نمایشنامه‌نویسی به بخش تولید بر می‌گردد. ما باید یک سازوکار تعریف و برنامه‌ریزی شده برای آموزش در حوزه تئاتر کودک و نوجوان داشته باشیم.
این پژوهشگر و مترجم تئاتر کودک و نوجوان با اشاره به علت‌های عدم توجه به کودکان و نوجوانان در جامعه می‌افزاید: یکی از علت‌ها درگیری مردم به مسائل اقتصادی و چالش دولت‌ها با مسائل سیاسی است. در این میان توجهی به فرهنگ و کودک و نوجوان نشده در حالی‌که این کودک و نوجوان است که باید ترن انقلاب را حرکت دهند. این میزان توجه به مسائل سیاسی زیادی و از بین برنده سرمایه‌های آینده جامعه است. امکانات داخلی تا حدی به ما اجازه فعالیت فرهنگی را می‌دهد. درگیری‌های سیاسی ما را نسبت به مسائل فرهنگی کم توجه کرده است. در صورتی‌که در انقلاب ما بر مسائل فرهنگی تأکید شده است، اما این جمله محقق نشده است.
فدایی حسین تأکید می‌کند: دانشگاه باید به تئاتر کودک و نوجوان توجه کند و گرایش‌هایی در قالب رشته و موضوع برای این بخش تعریف شود. گرایش تئاتر کودک و نوجوان می‌تواند در حوزه دانشگاهی تئاتر ایجاد شود. در حال حاضر انتظار داشتن رشته تئاتر کودک و نوجوان انتظار بالایی است. اینکه از چند واحد اختیاری توقع ایجاد رشته را داشته باشیم، شدنی نیست.
