جوان آنلاین - سینمای دفاع مقدس در چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر حضورپررنگی داشت و چندین فیلم در این حوزه اکران شد. در سینمای دفاع مقدس در چند سال اخیر حرکت‌های قابل ملاحظه‌ای را شاهد بوده‌ایم و فیلم‌های تماشاگرپسند خوبی تولید شده‌اند. برای بررسی وضعیت فعلی سینمای دفاع مقدس با جبار آذین از منتقدان باسابقه سینمای کشور به گفتگو پرداختیم و شرایط حال حاضر این گونه سینمایی را بررسی کردیم.
سینمای دفاع مقدس در سال‌های اخیر معمولا سالی یک یا دو فیلم خوب و باکیفیت داشته است. روند حرکتی سینمای دفاع مقدس را در این چند ساله چطور ارزیابی می‌کنید؟
قبل از پاسخ به این سوال باید چند خط مقدمه بگویم. یکی از دستاورد‌های بزرگ، تاثیرگذار و تعیین‌کننده در سینمای پس از انقلاب ظهور گونه سینمایی دفاع مقدس است. ایمان، باور، شهادت، عرفان از مولفه‌های مختص دفاع مقدس است که فقط در این گونه سینمایی نمود دارد و این سینما را ممتاز و متمایز می‌کند. به رغم تولید ده‌ها فیلم سینمایی و سریال تلویزیونی با مضامین دفاع مقدس و مقاومت نگاه به این مسئله همچنان مظلوم مانده است. به دلیل اینکه این عرصه پر از شخصیت‌های گمنام است و هرکدام قصه و غصه‌ای دارند که می‌توانند دستمایه تولید آثار هنری شوند. همچنین ده‌ها حرکت حماسی در جبهه‌ها شکل گرفته که جای آن‌ها در آثار سینمایی خالی است. به عبارت صریح ما در ایران، آثار شخصیت‌محور دفاع مقدسی بسیار کم داریم. بااینکه چندین اثر سینمایی در ارتباط با برخی شخصیت‌های شناخته شده دفاع مقدس تولید شده، اما این مقدار اندک به هیچ عنوان پاسخگوی سینمای ایران نیست. نمونه شاخصی که همچنان در این عرصه مورد توجه قرار گرفته و نگاهی کاملا دراماتیک و هنرمندانه و وفادارانه به تاریخ دارد فیلم «ایستاده در غبار» است. در این فیلم ما هم با شخصیت روبه‌رو هستیم و هم با قهرمان. چیز‌هایی که در سینمای ایران جایش خالی است.
پس به نظرتان «ایستاده در غبار» یکی از فیلم‌های کامل و باکیفیت در سینمای دفاع مقدس به شمار می‌رود؟
بله، «ایستاده در غبار» یکی از کامل‌ترین فیلم‌هایی است که تمام مولفه‌های سینمایی را در خود دارد. اما نگاهِ خوبِ مهدویان که با حمایت اوج شکل گرفت توسط دیگر هنرمندان پی گرفته نشد. بیشتر فیلم‌هایی که در چند سال اخیر در این عرصه تولید شده موضوع‌محور بوده‌اند تا شخصیت‌محور. این اتفاق هنوز به یک جریان هدفمند سینمایی تبدیل نشده است. البته در سال‌های اخیر نگاه جدی‌تری به سینمای دفاع مقدس پیدا شده که تداوم بخش حرکت فعالیت‌های زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور و ابراهیم حاتمی‌کیا است. اگر این حرکت فقط در محدوده تولیدات بعضی سازمان‌های دولتی و نهاد‌ها نماند و دامنه آن تا دعوت کردن از بخش‌های مختلف سینمای ایران تداوم پیدا کند ما شاهد خواهیم بود سینمای دفاع مقدس در بالاترین نقطه سینمای کشور بدرخشد. الان جایگاه سینمای دفاع مقدس در بدنه سینمای ایران چندان تثبیت شده و گویا نیست. این مهم باید مورد عنایت مسئولان سینمایی با دست دادن به هنرمندان متعهد و متدین ایران محقق شود.
آثار دفاع مقدسی جشنواره فیلم فجر امسال را چطور دیدید؟
امسال شاهد نمایش و مورد توجه قرار گرفتن چند اثر دفاع مقدسی بودیم که خودش یک امتیاز تلقی می‌شود. اگرچه این آثار جای نقد و بررسی دارند، ولی همین اندازه که نشان دهنده عزم جزم هنرمندان و برخی از مدیران در ادامه ساختن آثار دفاع مقدسی ارزشمند است.
«غریب» را در بحث قهرمان‌سازی و معرفی درست آن چطور دیدید؟
یکی از ارکان اساسی فیلمنامه و ساختار هنری و سینمایی شخصیت است. باید در مسیر شخصیت‌سازی حرکت کنیم. شخصیت‌پردازی در سریال و سینمای ایران همچنان گم و کمرنگ است و بیشتر با تیپ مواجه هستیم. مثلا اگر می‌خواهیم درباره شهید همت فیلم و سریال بسازیم لازمه‌اش شناخت کامل شخصیت این شهید بزرگوار است. باید فعالیت‌ها، تعاملات و مناسبات خانوادگی و فرهنگ و هرآنچه که در این شخصیت به عنوان باطن وجود داشته و بروز می‌کرده را ببینیم تا بگوییم از شهید همت در سینما شخصیت‌سازی صورت گرفته است. وقتی شخصیت‌پردازی به صورت کامل شکل بگیرد و پردازش شخصیت هم به موازات آن انجام بگیرد ما گامی در ایجاد قهرمان مورد پسند جامعه برداشته‌ایم. قهرمانان امروز و سابق سینمای ایران کاملا متفاوتند. قهرمان آن دوره افرادی بودند که از تنگنا‌های اقتصادی و اجتماعی سربرآورده و حرکت‌های تند انفرادی می‌زدند و سعی می‌کردند به گونه‌ای نشان دهنده تحقیر و تقصیر سرخوردگان جامعه باشند. اما قهرمانان امروز کشور در عرصه‌های مختلف اجتماعی و نظامی و فرهنگی در برابر دشمنان صف‌آرایی کردند. این قهرمانان به لحاظ تفکر با قهرمانان پیشین تفاوت دارند. شناسایی این قهرمانان با شناسایی و ارائه شخصیت کامل و درست‌شان همسو است. اگر شخصیت‌پردازی به راستی در فیلم‌ها و سریال‌ها جان بگیرد می‌توانیم ادعا کنیم فیلم‌هایی ساختیم که علاوه بر آنکه ارضا کننده و ذائقه و سلیقه مخاطب ایرانی است در جهان هم حرف‌هایی برای گفتن دارد و می‌توانیم با این نوع آثار قوی و غنی با فیلم‌های ایران ستیزانه مقابله کنیم.
چون به فیلم «غریب» اشاره مستقیم نکرید الان این فیلم شخصیت‌پردازی را به درستی انجام داده است؟
فیلم «غریب» امتیازهای خوبی به لحاظ هنری و ساختاری دارد، اما تنها به نمایش بخش‌ها و گوشه‌هایی از خصوصیات و ویژگی‌های شهید بروجردی اشاره کرده که نمایشگر تمامیت وجودی و شخصیتی این شهید بزرگوار نیست. اگر قرار بود فیلمی درباره شهید بروجردی بسازیم باید تمام ابعادی وجودی ایشان را مدنظر قرار می‌دادیم، اما در این اثر تنها به بخش‌هایی از زمان و مقطعی که ایشان فرمانده بوده روبه‌رو هستیم. در حالیکه شخصیت شهید بروجردی جای کار زیادی دارد. شبیه چنین موضوعی را در فیلم «چ» هم دیدیم که متاسفانه چمران حقیقی را در این اثر پیدا نکردیم. نشانه‌هایی از چمران در این اثر دیده شد، ولی تمام ابعاد شخصیتی این فرمانده بزرگ را در بر نمی‌گرفت. یا فیلمساز دیگری درباره شهید علم‌الهدی فیلم ساخت که کمترین همسویی را با شهید داشت. به همین خاطر من روی شخصیت‌سازی تاکید می‌کنم. شخصیت‌سازی آن عنصری اساسی است که سینمای ایران را از مدار بسته بدون قهرمان رهایی می‌بخشد.
«موقعیت مهدی» را از منظر شخصیت‌پردازی چطور می‌بینید؟
این فیلم به عنوان نخستین تجربه سینمایی هادی حجازی‌فر در مقام کارگردان اثر قابل توجه از کار درآمد، ولی در این اثر هم ما فقط تا حدی که چارچوب قصه اجازه می‌داد به شهید باکری نزدیک شدیم. وگرنه ما باکری را با آن عزت و عظمت در این فیلم به طور کامل مشاهده نکردیم، اما همین اندازه که نشان می‌داد چنین شخصیتی با چنین ویژگی‌های اخلاقی و انسانی در دفاع مقدس حضوری تاثیرگذار داشته شایسته تحسین است. در کل «موقعیت مهدی» از فیلم‌های خوب دفاع مقدس ما محسوب می‌شود.
پس شما روند فعلی را قابل قبول می‌دانید، ولی هنوز ضعف‌هایی وجود دارد که ما را به قله نمی‌رساند؟
بله! ما فاصله زیاد داریم و این فاصله جدی است. اگر بخواهیم حرف‌های جدید و مهمی بزنیم که برای هموطنان و مردم جهان تاثیرگذار باشد و آینه‌ای از دستاورد‌های کشور ما در همه عرصه‌ها باشد باید کار زیاد کنیم. علی رغم تولید ده‌ها فیلم دفاع مقدسی هنوز شاهکارهایمان را تولید نکرده‌ایم.
