پارک ملی گلستان بزرگترین و قدیمیترین پارک ملی کشور با مساحت ۹۱ هزار و ۸۹۵ هکتار در شهرستان گالیکش در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی واقع است که در سال ۱۳۵۴ به عنوان ذخیرگاه زیستکره در زمره ۵۰ ذخیرگاه بیوسفری جهان در فهرست یونسکو ثبت شد. با اینکه آوازه این پارک جهانی شده است، اما وجود جادهای میان گذر، به بلای جان حیوانات و حیاتوحش منطقه تبدیل شده و سالانه تعداد زیادی از آنها را به کام مرگ میکشاند.
جادهای که نزدیک به نیم قرن است در مورد جابهجایی آن صحبت میشود و دو دهه قبل هم دستور خروج آن صادر شد، اما هنوز هیچ کاری در جهت حفظ جان موجودات زنده و زندگی راحت و بیدغدغه حیات وحش این پارک صورت نگرفته است.
سرشماریها در کنار مرگ حیوانات
آذر سال جاری بود که یک سرشماری با محوریت گونههای علفخوار توسط ۱۲۰ نفر از نیروهای محیطبانی، کارشناسان اداره کل حفاظت محیطزیست، دوستداران طبیعت و همیاران محیطزیست گلستان انجام شد. این افراد موفق به سرشماری گونههای قوچ، میش و آهو در سه منطقه سرمحیط بانی میرزابایلو، سولگرد و لهندور و محدوده آنها شدند. در این حرکت ۷ هزار و ۹۶۲ رأس قوچ و میش و ۳۲۱رأس آهو در این ذخیرهگاه طبیعی شمارش شدند که در مقایسه با بیش از ۵ هزار رأس سرشماری شده حیاتوحش در سال گذشته، افزایش ۳۰درصدی را نشان میداد.
در همین رابطه، رئیس پارک ملی گلستان با بیان اینکه با تکمیل سرشماری در تمام نقاط این پارک، جمعیت گونههای علفخوار به بیش از ۸ هزار و ۵۰۰ رأس خواهد رسید، میگوید: «حمایت همه جانبه شورای راهبری پارک ملی گلستان و همکاری خوب دوستداران محیطزیست و گشتزنیهای شبانهروزی نیروهای محیطبانی برای حفاظت از طبیعت مهمترین دلایل افزایش جمعیت حیاتوحش این ذخیرهگاه است.» به گفته مهدی تیموری، جمعیت حیات وحش پارک ملی گلستان در دهه ۵۰ بیش از ۱۸ هزار رأس اعلام شده بود.
در کنار خبرهای خوب باید بدانیم که جاده میان گذر پارک ملی به شدت حادثهساز است و این حوادث ناگوار، جان حیوانات را هدف گرفته است. تلفشدن ۲۶ رأس شغال، هشت روباه، ۱۲ رأس گراز، دو گربه وحشی، سه تشی، یک جغد کوچک، یک دلیجه، یک جغد بزرگ، دو سمور، یک کبک و دو سوسمار آماری است که فرماندار مراوه تپه از تلفات حیات وحش در جاده پارک ملی ارائه میکند.
یعنی در ۱۰ ماه حدود ۶۰ حیوان به خاطر وجود جاده جانشان را از دست دادهاند و به طور میانگین تلفشدن شش موجود زنده در هر ماه هنوز نتوانسته دل مسئولان و متولیان امر را به رحم بیاورد تا چارهای برای این مسیر مرگبار بیندیشند.
هر چند محیطزیست گلستان از دادن آمار تلفات حیاتوحش در جاده پارک ملی امتناع میکند، ولی باید گفت که ارقام فوق هم نمیتواند آمار کل تلفات باشد و به احتمال زیاد حیوانات دیگری دچار صدمه و آسیب شدهاند یا در وسط جنگل جانشان را از دست دادهاند یا باید با وجود مشکلات جسمی به زندگی خود ادامه بدهند.
یک انقطاع اکوسیستمی
بدون شک پارک ملی گلستان به لحاظ قدمت زمینشناسی، زیستکره منحصر بهفردی است که کمتر کشوری چنین تنوع گیاهی و جانوری را به خود دیده است، با این حال در مورد جاده پارک ملی گلستان باید گفت که این مسیر برای اتصال به خراسانات ایجاد شده، اما با توجه به مخاطرات زیستمحیطی، خروج آن از پارک از دهه ۵۰ به صورت شفاهی مطرح شده بود که در دهه ۸۰ رسماً مصوب شد، این کار انجام شود. حال با گذشت حدود ۲۰ سال هنوز هیچ اقدام عملی در این راستا انجام نشده است.
این جاده که زیستگاه را به دو نیمه تقسیم کرده، با عبور خودروها، به گذرگاهی خطرناک برای حیوانات و جانوران و پرندگان تبدیل شده است. افزایش تعداد تصادفات و سوانح حیاتوحش، تشدید بروز حریق با عامل انسانی ناشی از تفرج، ممانعت از تحقق مهاجرتهای منطقهای حیاتوحش در موعد زایمان یا جفتگیری، افزایش قاچاق چوب یا صدمه به درخت و درختچهها و ریختن زباله از جمله تبعات جاده میانگذر پارک ملی گلستان است.
جاده میان گذر پارک ملی گلستان آنقدر فاجعهساز شده که چندی پیش رئیس سازمان حفاظت محیطزیست هم به آن اشاره کرده و میگوید: «این جاده یک انقطاع اکوسیستمی ایجاد کرده است و بهطور میانگین سالانه ۲۳۰ رأس از حیات وحش منطقه را از بین میبرد. این اتفاق ناگواری است و ما از این بابت بهشدت خسارات میبینیم.»
دکتر علی سلاجقه با بیان اینکه باید جاده را چند منظوره و از منظر گردشگری ببینیم، میافزاید: «آنجا باید به یک سافاری پارک تبدیل شود و درشکهرانی و دوچرخهسواری صورت بگیرد تا منطقه از نظر گردشگری تقویت شود. مشارکت مردم محلی کار بسیار قشنگی است و باید حضور مردم را به ویژه در حواشی جاده جدیتر بگیریم. اگر این اتفاق بیفتد ساکنان منطقه نیز در حفاظت مشارکت میکنند. به این گزینهها باید بهصورت ملی نگاه شود، هرچند که از همراهی و همکاری استانها هم بهخوبی بهرهمند خواهیم شد.»
در مورد ویژگیها و تنوع گیاهی و جانوری پارک ملی گلستان باید گفت که ۶۹ گونه پستاندار، ۱۵۰ گونه پرنده، هزار و ۱۰۰ گونه حشره، ۴۴ گونه خزنده، ۱۳گونه ماهی، سه گونه دوزیست و هزار و ۳۶۰ گونه گیاه زیست میکنند. گونههای شاخص پارک ملی گلستان هم در دو دهه اخیر افزایش چشمگیری داشتهاند.
جمعیت قوچ و میش این پارک تا سال گذشته ۶ هزار و ۵۰۶ رأس بود که امسال به ۸ هزار و ۹۸۴ رأس افزایش یافته و جمعیت کل و بزها هم به ۸۴۹ رأس رسیده است. جمعیت مرال تا پیش از امسال هم ۴۱۹ رأس بود که امسال به ۸۱۵ رأس رسیده و جمعیت آهو هم از ۳۴۰ رأس به ۳۸۷ رأس افزایش یافته است.