لقمان به زیارت حضرت داود (ع) رفت، دید او به درست کردن و بافتن زره مشغول است، لقمان که قبلاً چنین چیزى ندیده بود، نمىدانست او چه مىسازد، سکوت و صبر کرد و همچنان به تماشاى خود ادامه داد تا اینکه داود (ع) یک زره را به طور کامل بافت، سپس برخاست و آن را پوشید و به لقمان گفت: «به راستى چه وسیله دفاعى خوبى براى جنگ با دشمنان است.» لقمان گفت: «صبر نیز یار و پناه خوب و برطرفکننده اندوه است.» به راستى صبر و مقاومت، کیمیایى اعظم و خمیرمایه پیروزىها و رشد و پیشرفتهاست. آنچه در ادامه میخوانید گزیدهای از نوشتار محمدمحمدی اشتهاردى درباره صبر در کلام و سیره پیشوایان است که در نشریه پاسدار اسلام منتشر شده است.
باید توجه داشت که صبر به معنى تحمل در برابر ظالم، و دست روى دست نهادن در برابر شکستها نیست، بلکه واژه صبر در لغت به معنى عزم و جزم براى انجام عمل است، بنابراین معنى درست بر ضدتحمل عجزآمیز و معنى حقیقى آن مقاومت و استقامت در کورانهاى حوادث و در برابر گناهان و شدائد است و باعث ایجاد روحیه قوى در راه اهداف عالیه انسانى و انجام وظیفه مىشود. بر همین اساس قرآن مىفرماید: «وَ اِن یکن مِنکم عِشرُونَ صابِرُونَ یغلِبُوا مِأَتَین؛ و هرگاه ۲۰ نفر از شما با استقامت باشند، بر ۲۰۰ نفر غلبه کنند.»
بنابراین اگر صبر در اسلام به معنى تحمل عجزآمیز بود، موجب ضعف مىشد نه اینکه روحیه انسان را ۱۰ برابر نیرومندتر و مقاومتر کند. رسول خدا (ص) فرمود: «اَلصبرُ خَیرُ مَرکبٍ، ما رَزَقَ اللهُ عَبداً خَیراً لَهُ وَ لا اَوسَعُ مِنَ الصبرِ؛ صبر و استقامت، مرکب نیکى است، خداوند به بندهاش چیزى که بهتر و نیرومندتر از صبر و استقامت باشد، نداده است.»
حضرت على (ع) مىفرماید: «اَلصبرُ اَحسَنُ حُلَلِ الاِیمانِ، و اَشرَفُ خَلائِقِ الاِنسانِ؛ صبر و استقامت برترین زیور ایمان و شریفترین خوىهاى انسان است.»
امام صادق (ع) در ضمن گفتارى فرمود: «لا ینبَغِى لِمَن لَم یکن صَبُوراً اَن یعَد کاملاً؛ کسى که صبور و استوار نباشد، شایسته آن نیست که در شمار افراد کامل شمرده شود.»
و از سخنان على (ع) است: «بِالصبرِ تُدرَک مَعالِى الاُمُورِ؛ ارزشها و مقامهاى عالى در پرتو صبر و مقاومت، به دست مىآید.»
امام صادق (ع) فرمود: «هرگاه شخصى از مؤمنان به بلایى گرفتار شود و در این راستا صبر و استقامت کند، پاداشى همچون پاداش هزار شهید را دارد.» از گفتار پیشوایان فهمیده مىشود که صبر و استقامت سه گونه است: ۱- صبر در برابر ناگوارىها ۲- صبر در راه اطاعت ۳- صبر در برابر گناه. چنان که این مطلب از پیامبر (ص) روایت و از حضرت على (ع) نقل شده است که فرمود: «صبر در برابر گناه، بهتر و ارزشمندتر از صبر در راه اطاعت و صبر در گرفتارى است» و نیز از اقسام صبر و برترین صبر، صبر جمیل است، چنان که یعقوب (ع) در برابر عمل بىرحمانه فرزندانش نسبت به فرزند دیگرش یوسف (ع) فرمود: «فَصَبرٌ جَمِیلٌ؛ صبر زیبا و نیک مىنمایم» و خداوند خطاب به پیامبر اسلام (ص) مىفرماید: «فَاصبِر صَبراً جَمِیلاً؛ پس صبر جمیل پیشه کن.» از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نقل شده است: «صبر جمیل، صبرى است که در آن شکایت به مردم نباشد» و از گفتار پیامبر (ص) است که: «سه چیز از نشانههاى صبر و استقامت است؛ ۱- انسان روحیهاش را کسل نکند. ۲- روحیهاش را خسته و پژمرده نکند ۳- به درگاه خدا شکایت نکند، زیرا کسالت موجب تباهى حق میشود و خستگى و پژمردگى موجب ناشکرى و شکایت از پروردگار موجب نافرمانى از او خواهد شد.» صبر و استقامت در زندگى درخشان پیامبر (ص) به قدرى آشکار و گسترده بود که در سراسر زندگیاش، در عرصههاى مختلف دیده مىشد. به عنوان نمونه، آن حضرت در سالهاى آغاز بعثت آنچنان شاگردان صبور و پراستقامت پرورانده بود که در برابر سختترین شکنجهها استقامت مىکردند، افرادى مانند: بلال حبشى، عمار یاسر، یاسر و سمیه تا آنجا که یاسر پدر عمار و سمیه مادر عمار زیر شکنجه به شهادت رسیدند. صبر و استقامت حضرت على (ع) نیز در همه دورانهاى زندگیاش، به راستى عجیب و بى نظیر است. مقاومت او در جنگهاى صدر اسلام، مقاومت او در برابر منافقان، استقامت او در عصر خلافت خودش در جنگهاى ناخواسته همچون جنگ جمل، صفین و نهروان، هر کدام آینه شفافى براى نشان دادن استوارى و مقاومت است.
حضرت على (ع) بعد از پیامبر (ص) با سختترین حوادث روبهرو شد که اگر بر کوه وارد مىشدند، فرو مىریخت، آن حضرت در برابر حوادث طاقتفرسا دو رکعت نماز به جا مىآورد و این آیه را مىخواند: «وَ استَعِینوا بِالصبرِ وَ الصلاهِ؛ از صبر و نماز یارى جویید» و در پناه نماز و قرآن مقاومت مىکرد.
به امید آنکه از روحیه عالى و صبر و مقاومت استوار و خللناپذیر پیشوایان در همه ابعاد زندگى، سازندهترین درسها را بیاموزیم.