پایان عصر سینماها در تهران، درست در روزهایی که «مال»های بزرگ سالنهای سینما میسازند، پارادوکس قابلتأملی است. در روزهایی که اخبار فرهنگی و هنری معطوف به برگزاری سی و سومین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران است، سالنهای قدیمی سینما در تهران نفسهای آخر خود را میکشند و با حکم سازمان سینمایی چند سالن قدیمی از جمله سینما عصر جدید منحل شدند.
فهرست بلندی از سینماهای متقاضی انحلال و تغییر کاربری، در فضای مجازی منتشر شدهاست؛ فهرستی که در آن نام سینماهای خاطرهانگیزی نیز دیده میشود.
براساس فهرست انجمن سینماداران سینماهای صحرا، پایتخت، پردیس کیان، ماندانا، ایران، عصر جدید، پارس، حافظ، میلاد و کارون در تهران و سینما دریا در آستارا، مهتاب در قزوین، عصر جدید در اراک، مصلینژاد در جهرم، کیهان در دورود، ساویز در کرج، گل سرخ در بندر انزلی، پرشین مهرشهر در کرج و طلوع در فومن از جمله متقاضیان برای انحلال یا تغییر کاربری هستند.
سازمان سینمایی و مسئله تغییر کاربری سینماها
در واکنش به اعلام فهرست بلند سینماهای متقاضی انحلال، سازمان سینمایی در اولین واکنش با پاک کردن صورت مسئله، فهرست منتشر شده را رد کرد. قادر آشنا، معاون توسعه فناوری و مطالعات سینمایی میگوید: «فهرست منتشرشده به عنوان متقاضیان انحلال به هیچوجه صحیح نیست و متقاضیان بالقوه انحلال عمدتاً سینماهای تعطیل و متروک هستند که اغلب به دلیل مشکلات مربوط به انحصار وراثت و ابهام در مالکیت یا دسترسی نداشتن به تمامی شرکای ملک، تاکنون موفق به ثبت درخواست در سازمان سینمایی نشدهاند.»
وی میافزاید: «تقاضای قانونی سینمادارانی که تمامی شرایط موردنظر را لحاظ و مدارک خود را ارائه کردهاند، پس از تکمیل مراحل کارشناسی بررسی میشود و نتیجه در صورت موافقت شورا، اطلاعرسانی عمومی خواهد شد.»
معاون سازمان سینمایی با اشاره به اینکه در آییننامه سازمان سینمایی، موضوع انحلال سینماها دیده شدهاست، میگوید: «به موجب این دستورالعمل صرفاً مالکان سینماهایی که حداقل مشمول یکی از سه شرط پیشبینی شده در دستورالعمل هستند، درخواست کتبی خود را به سازمان سینمایی ارائه میدهند.
آشنا تأکید میکند که موافقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با انحلال یک سینما به معنای تغییر کاربری ساختمان نیست، میافزاید: «برای تغییر کاربری مراحل قانونی باید خارج از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی شود. در بسیاری موارد، املاک مربوط به سینماها شرایط این تغییرات را ندارند و پس از انحلال سینما صرفاً میتوانند بعد از اخذ مجوز لازم در سایر کاربریهای فرهنگی ادامه فعالیت دهند.»
این مقام دولتی میگوید: «هیچکدام از سینماهایی که زمینهایشان با استفاده از منابع دولتی یا عمومی تأمین شدهباشد، قابلیت انحلال ندارند.»
انحلال رسمی ۳ سینما در تهران
معاون توسعه فناوری و مطالعات سینمایی میگوید: «تاکنون شورا فقط با انحلال و خاتمه فعالیت سه سینمای اروپا (واقع در خیابان جمهوری)، استیل (واقع در جوادیه) و عصر جدید (واقع در خیابان طالقانی) موافقت کردهاست که قبلاً نیز در زمان تصویب پس از ابلاغ به مالکان اطلاعرسانی عمومی شده و خبر جدیدی نیست. هر سه سینمای مورد اشاره متعلق به بخشخصوصی بودهاست و شرایط مندرج در ضوابط مصوب را داشتهاند.»
ماجرای غمانگیز عصر جدید
سینما عصر جدید یکی از سالنهای قدیمی سینما در تهران است که انحلال آن مشخص شدهاست. سینما عصر جدید امسال به ۸۰ سالگی میرسد و یکی از قدیمیترین سینماهای فعال در تهران به شمار میآید. ماجرای راهاندازی این سینما به سالهای اشغال ایران از سوی متفقین باز میگردد. میگویند اولین فیلمی که در سینما عصر جدید که آن زمان «تخت جمشید» نامیدهمیشد، اکران شد، فیلمی برای سربازان روس مستقر در تهران بودهاست. ساختمان قدیمی سینما چند ماه مانده به پیروزی انقلاب اسلامی تخریب و ساختمان جدید در سال ۵۷ فعال میشود. با وقوع انقلاب اسلامی برای چند ماه فعالیت سینما متوقف شد و مجدداً از سال ۵۸ کار خود را با اکران فیلم از سر میگیرد. سینما عصر جدید، تا مدتها یکی از به روزترین سینماهای پایتخت به شمار میرفت. این سینما در اواخر دهه ۸۰ از سوی دو تن از فعالان بخش خصوصی سینما یعنی حسین فرحبخش و عبدالله علیخانی خریداری شد. علیخانی و فرحبخش مدتها است به دنبال تعطیلی «عصر جدید» و تغییر کاربری آن بودهاند. علیخانی در مصاحبهای با رد این موضوع که سینمای ۸۰ ساله تهران یکی از نوستالوژیهای شهری است، گفته تنها کسی که هر هفته بر سر مزار پدر و مادر مرحوم خود حاضر میشود، حق دارد درباره نوستالوژی حرف بزند! این تهیهکننده و کارگردان سینما همچنین بر ضررده بودن سینماداری تأکید کرده و داشتن سینما «عصر جدید» را صرفاً باعث ضرر و زیان مالکان آن دانستهاست.
سینما عصر جدید یکی از مشهورترین سینماهایی خواهد بود که حکم تغییر کاربری خواهد گرفت و مالکان آن احتمالاً از داشتن یک زمین با کاربری غیرفرهنگی در یکی از گرانترین مناطق مرکزی تهران خوشحال و راضی خواهند بود. با وجود این، پایتخت که مدتها است از فقر و پایین بودن سرانه فضای فرهنگی رنج میبرد، بیش از گذشته دچار نابرابریهای فرهنگی خواهد شد.
قانون حمایتی از ساخت پردیسهای مجهز باعث شدهاست مالکان مجتمعهای بزرگ تجاری که با اصطلاح انگلیسی «Mall» (به معنای مرکز خرید) در ایران شناخته میشوند رو به ساخت سالنهای سینما در دل مجتمعهای تجاری بیاورند.
مکانیابی پردیسهای مجهز سینمایی به گونهای است که کمتر پردیس مهمی را در مناطق پرجمعیت و قدیمی تهران میتوان یافت؛ موضوعی که برخلاف مکانیابی سینماهای قدیمی است. سینماهای قدیمی تهران که نفسهای آخر خود را میکشند در سطح شهر و به خصوص مناطق مرکزی گسترده شدهاند و با تعطیلی و تغییر کاربری آنها حتی امکان ایجاد فضاهای فرهنگی و حفظ کاربری آنها از بین میرود.
در سالهای گذشته، کمیسیون فرهنگی مجلس طرحی را برای حمایت از سالنهای قدیمی سینما ارائه دادهبود که از سرنوشت آن خبری در دست نیست. در آن طرح پیشنهاد شدهبود با حفظ سالنهای قدیمی سینما، از فضای آنها برای بهرهبرداریهای فرهنگی و هنری استفاده شود؛ اقدامی که میتوانست با ایجاد جاذبه مالی برای مالکان سینماها، آنها را مجاب به حفظ ساختمانهای سینماهای قدیمی کند.