کد خبر: 1056902
تاریخ انتشار: ۰۴ مرداد ۱۴۰۰ - ۲۱:۰۰
در باب ریشه‌ها و آداب تاریخی زمینه‌خوانی
در آستانه آغاز ماه محرم و آغاز عزاداری حسینی (ع)، خوانش تاریخچه و انواع این آیین عظیم، بهنگام به نظر می‌رسد. «طلوعی در غروب» به تألیف علی عابدی به شکلی مبسوط شیوه «زمینه‌خوانی» را مورد بررسی قرار داده و میراث زمینه‌خوانان مشهور را احیا کرده است. دکتر موسی فقیه حقانی در دیباچه این اثر-که توسط پژوهشگاه مطالعات تاریخ معاصر ایران نشریافته است- چنین می‌نویسد:
محمدرضا کائینی

در آستانه آغاز ماه محرم و آغاز عزاداری حسینی (ع)، خوانش تاریخچه و انواع این آیین عظیم، بهنگام به نظر می‌رسد. «طلوعی در غروب» به تألیف علی عابدی به شکلی مبسوط شیوه «زمینه‌خوانی» را مورد بررسی قرار داده و میراث زمینه‌خوانان مشهور را احیا کرده است. دکتر موسی فقیه حقانی در دیباچه این اثر-که توسط پژوهشگاه مطالعات تاریخ معاصر ایران نشریافته است- چنین می‌نویسد:
«برپایی مراسم عزا به همراه خود آدابی را در زمینه اداره مجلس و نیز نحوه برپایی مراسم از قبیل سبک‌های مختلف خواندن و سینه‌زنی به وجود آورد و موجب شد مجلس عزاداری با نظم خاصی اداره شود. خادمان، نوکر اهل‌بیت (ع) و نظم‌دهندگان به حرکات دسته سینه‌زنان، میاندار نامیده شدند. روضه‌خوان و واعظ هم به کسانی اطلاق می‌شد که معارف و مصائب اهل‌بیت (ع) را برای مستمعین بازگو می‌کردند. مرثیه‌خوان، مصیبت‌خوان، مداح و ذاکر هم به کسانی اطلاق می‌شد که با لحنی محزون و گاه با استفاده از دستگاه‌های موسیقی، به ذکر مصیبت وارده بر اهل‌بیت (ع) می‌پرداختند. ردیف‌خوانی، زمزمه‌خوانی، زمینه‌خوانی، دستگاه‌خوانی، شورخوانی و واحدخوانی نیز مفاهیمی هستند که دلالت بر نحوه اجرای ذاکر و مداح دارند. زمینه‌خوانی، خواندن نوحه در دستگاه‌های موسیقی ایرانی است و مداح با تسلط بر ردیف‌های آواز ایرانی، نوحه‌ای را که شامل شرح حال کامل ائمه‌معصومین (ع) یا شهدای کربلاست، می‌خواند. برای نخستین‌بار در اواخر دوره قاجار، مرحوم حاج‌حسین‌بابا متخلص به «مشکین»، اقدام به سرودن نوحه در دستگاه‌های موسیقی ایرانی کرد. به طوری که نوحه با هر دستگاهی که شروع می‌شد، فرود و خاتمه آن هم در همان دستگاه صورت می‌گرفت. وی در برخی از نوحه‌های خود، از دستگاه‌های مختلفی استفاده می‌کرد که با مرکب‌خوانی اجرا می‌شد. مشکین سینه‌زنی یک دستی را نیز ابداع کرد که تا زمان ورود حاج مرزوق به ایران و باب شدن سینه‌زنی با دو دست، در هیئات رواج داشت. چنان که گفته شد نوحه زمینه‌خوانی شامل شرح‌حال کامل شخصیتی است که نوحه به آن می‌پردازد؛ بنابراین گاهی چند صفحه، به یک نوحه اختصاص پیدا می‌کند. در زمینه‌خوانی برخلاف راسته‌خوانی، دستگاه‌های مختلف اجرا می‌شود و سبک سینه‌زنی آن هم ویژگی‌های خاص خود را دارد و برخلاف سینه‌زنی عام که عمدتاً تک‌ضرب است، گاهی سه‌ضرب و گاهی پنج‌ضرب می‌شود. مشکین اشعار خود را در قالب غزل، قصیده، مسمط، رباعی و طومارنامه می‌سرود. متأسفانه تاکنون مجموعه کامل اشعار وی، در دسترس عموم قرار نگرفته است. بعد از مرحوم مشکین، شاعران و علاقه‌مندانی با تخلص‌هایی همچون مبهوت، خاکی، مفلوک، مشفق، غمگین، بلبل، دیوانه، شاطر و محرم، سبک شعری وی را ادامه دادند. در میان معاصران نیز مرحوم حاج‌احمد صالح، حاج ابراهیم ذوالفقاری متخلص به حجت، حاج‌رضا تابش‌اکبری در این سبک شعر می‌سرودند و می‌خواندند. خوشبختانه مجموعه خوبی از اشعار شاعران مذکور به همت جناب آقای علی عابدی جمع‌آوری شده است. با توجه به رواج سبک‌های جدید در مداحی و نوحه‌خوانی در دهه ۸۰ و ترس از فراموش شدن سبک‌های قدیمی و نیز گمشدن خاطره بزرگانی که در برپایی عزای سیدالشهدا (ع) در ایران اسلامی نقش‌آفرینی کرده بودند، برآن شدم ضمن مصاحبه با بزرگان و ریش‌سفیدان هیئت‌های مهم تهران، به ثبت این عشق‌ورزی‌های خالصانه بپردازم. ثبت خاطرات بزرگان هیئت بنی‌فاطمه (ع)، فاطمیون (ع)، پیرعطا، بزاز‌های تهران، تهرانی‌های مشهد و... توجه بنده را به سبک‌های عزاداری در ایران جلب کرد و در همین ارتباط وقتی درصدد تهیه مطلبی در خصوص زمینه‌خوانی بودم، به طور اتفاقی با وبلاگی آشنا شدم که به نام آقای علی عابدی ثبت شده بود و این مقدمه‌ای شد برای آشنایی با فردی دلسوخته که عمری را برای ثبت و ضبط میراث ادبی و دینی این سرزمین، صرف کرده است. آقای عابدی از شاگردان حاج رضا خوشنویس (حاج‌رضا تابش‌اکبری) است که خود شاعر و ذاکر اهل‌بیت (ع) و صاحب اشعاری به همین سبک می‌باشد....»

نظر شما
جوان آنلاين از انتشار هر گونه پيام حاوي تهمت، افترا، اظهارات غير مرتبط ، فحش، ناسزا و... معذور است
تعداد کارکتر های مجاز ( 200 )
پربازدید ها
پیشنهاد سردبیر
آخرین اخبار