چند سال اخیر بارندگی‌ها به‌قدری زیاد شده‌بود که برخی از شهرها، گرفتار سیل شدند و مشکلاتی برایشان ایجاد شد. امسال، اما میزان بارش‌های معمول به شدت کاهش یافته و کارشناسان نسبت به خشکسالی در سال ۱۴۰۰ هشدار می‌دهند. متأسفانه با سوءمدیریت مسئولان مربوطه چه هنگام بارندگی زیاد و چه هنگام بارندگی کم، مشکل گریبانگیر کشور و مردم می‌شود و این مسئله نشان می‌دهد که ما با بحران مدیریت آب در کشور مواجه هستیم و نه بحران آب!
بر اساس آمار رسمی اعلام شده، میزان بارندگی در کشور در سال زراعی جاری نسبت به سال گذشته ۶/۵۲ درصد کاهش داشته که چنین وضعیتی در ۴۰ سال اخیر بی‌سابقه توصیف شده‌است. در همین رابطه احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی با اشاره به اینکه از ابتدای مهرماه تاکنون در کشور حدود ۱۳۰ میلیمتر بارش داشته‌ایم، به ایسنا گفت: «این میزان نسبت به میانگین بلند‌مدت کشور بیش از ۴۰ درصد کمتر است.» وی با بیان اینکه در حال‌حاضر با کاهش جدی میزان بارش‌ها در استان‌های مختلف کشور روبه‌رو هستیم، افزود: «در استان‌هایی مانند هرمزگان، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، خراسان رضوی و خراسان‌جنوبی کمبود بارش‌ها بین ۵۰ تا ۸۵ درصد گزارش شده‌است. از سویی دیگر در غرب و جنوب غرب کشور در استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان و چهارمحال و بختیاری نیز کاهش بارش‌ها کاملاً محسوس است.»
مدیریتی که نیست
سیدحسین هاشمی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و کارشناس حوزه آب درباره هشدار‌های مسئولان نسبت به خشکسالی پیش‌رو در کشور اظهار می‌دارد: «وزارت نیرو و سازمان هواشناسی نسبت به خشکسالی هشدار می‌دهند، زیرا که میانگین بارش‌ها کاهش یافته‌است و همین مسئله موجب می‌شود که با کمبود آب مواجه شویم.» او ادامه می‌دهد: «در سال‌های گذشته با وجود بارندگی بیشتر، باز هم مسئولان نسبت به کمبود آب هشدار می‌دادند، اما این موضوع در حد همان هشدار باقی ماند و هیچ عملکرد مناسبی از سوی آن‌ها دیده نشد.»
کارشناس حوزه آب درباره عملکرد ضعیف مسئولان مربوطه اظهار می‌دارد: «سال‌هایی که بارش‌ها خیلی زیاد شود، سیل و مشکلات ناشی از آن پیش می‌آید و شاهد آن هستیم که مسئولان منفعل عمل می‌کنند، سال‌هایی مانند امسال هم که بارش‌ها کم است، با خشکسالی و کمبود آب مواجه می‌شویم. متأسفانه هم بارش کم و هم بارش زیاد و حتی بارش نرمال، موجب اتفاق خوش در این کشور نمی‌شود، زیرا که مسئولانه نسبت به مدیریت این حوزه عمل نمی‌شود.»
هاشمی تصریح می‌کند: «اساساً اقلیم ایران، قالب خشک و نیمه خشکی دارد و نوسانات پرباران و کم باران نیز در ذات این منطقه است، بنابراین اگر مسئولان مربوطه در این حوزه، کارشناسانه عمل می‌کردند می‌توانستند شرایط را مدیریت کنند، نه اینکه با هر اتفاقی به مردم هشدار دهند.»
تغییر رویکرد، راهبرد و برنامه‌ها نسبت به آب
او با بیان اینکه مردم نیز باید نسبت به عملکرد فردی خود مسئولانه عمل کنند، می‌گوید: «هر کسی باید نسبت به رفتار فردی خود در مصرف آب هوشیار باشد و میزان مصرف آب خود را اصلاح کند. همچنین مردم باید نسبت به شرایط موجود آگاهی داشته باشند و هر حرفی را از سوی مسئولان نپذیرند.»
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی به اینکه نوع مواجهه مسئولان با مسئله آب اشکال دارد، اشاره می‌کند و می‌گوید: «آنچه تا امروز مشخص شده این است که سیاست و رویکرد مسئولان نسبت به آب تأثیر مثبتی نداشته‌است، بنابراین باید در این زمینه بازنگری کنیم و رویکرد، راهبرد و برنامه‌هایمان را نسبت به آب تغییر دهیم.»
به گفته این کارشناس حوزه آب، در آینده نزدیک رشد جمعیت اتفاق می‌افتد که اگر سیاست رشد جمعیت موفق شود، در ۲۰ سال آینده، حدود ۱۲۰ میلیون جمعیت در کشور خواهیم داشت. بنابراین باید در حوزه آب و غذا از جایگاه مناسبی برخوردار باشیم. او در ادامه می‌گوید: «با احتساب رشد جمعیت در سال‌های آینده، اگر قصد داریم که در میان کشور‌های منطقه، اول باشیم، باید علاوه بر تأمین امنیت غذا و آب در کشور و حفظ محیط زیست، رشد اقتصادی ۶ تا ۸ درصدی را نیز مدنظر داشته باشیم.»
هاشمی با تأکید بر اینکه باید کشور را به سمتی ببریم که هنگام مواجهه با بارش کم یا زیاد در کشور، به جای غافلگیر شدن و دست روی دست گذاشتن، آن را مدیریت کنیم، می‌گوید: «قدم اول این است که میزان مصارف آب خانگی را تا ۴۰ درصد کاهش دهیم، یعنی مصرف آب به ۶۰ میلیارد متر مکعب برسد. همچنین برای جمعیت بالغ بر ۱۲۰ میلیون نفر در آینده، باید از رشد اقتصادی ۸ درصدی طی ۳۰ سال آینده به‌طور جدی حمایت کنیم، در غیر این صورت مسئله کمبود آب، بحرانی خواهد شد و نمی‌توانیم محیط‌زیست را نجات دهیم.»
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تأکید می‌کند: «باید از تکنولوژی‌های پیشرفته برای مصرف بهینه آب، استفاده کنیم و همچنین در برخی از سواحل با کمک دستگاه‌های آب شیرین‌کن، آب شرب مورد مصرف را تأمین کنیم.»
سرانه مصرف آب در ایران به شدت بالاست
آمار‌ها حاکی از آن است که سرانه مصرف آب در نیمی از شهر‌های کشور بیش از حد استاندارد و مجاز است و هر سال نیز آمار نگران‌کننده‌ای از رشد مصرف آب در کشور اعلام می‌شود. ایرانی‌ها که پیش از این نیز در فهرست پرمصرف‌های دنیا قرار داشتند، بعد از شیوع ویروس کرونا، باز هم بر میزان مصرف آن‌ها افزوده شده‌است.
در همین رابطه کارشناس حوزه آب با بیان اینکه سرانه مصرف آب در ایران به شدت بالاست، می‌گوید: «الگوی مصرف فعلی که وزارت نیرو آن را منتشر کرده‌است، در بخش شرب خانگی، برای شهری مانند تهران ۱۵۰ تا ۱۸۰ لیتر است که همه نیاز‌های فرد را برطرف می‌کند، اما شاهد آن هستیم که میانگین مصرف آب برای هر فرد ۲۷۰ لیتر است که تفاوت زیادی با الگوی مصرف فعلی دارد.»
هاشمی به ضرورت اصلاح مصرف آب خانگی اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد: «باید برای کاهش میزان مصرف آب خانگی سرمایه‌گذاری کنیم تا مانع بخشی از هدر رفتن آب در کشور شویم.»
او ادامه می‌دهد: «هر چند که گفته می‌شود میزان هدر رفت آب در کشاورزی و صنعت بیش از هدر‌رفت آب خانگی است، اما باید به این نکته توجه کرد که در شهری مانند تهران که جمعیت زیادی دارد، مسئله آب شرب بسیار پررنگ‌تر است. بنابراین باید به موازات اصلاح الگوی مصرف آب خانگی، مشکل مصرف آب در کشاورزی را نیز حل کرد.»
این کارشناس حوزه آب با بیان هدر رفتن بخش زیادی از آب در حوزه کشاورزی و صنعت می‌گوید: «بین ۷۰ تا ۹۰ درصد آب در حوزه کشاورزی و صنعت هدر می‌رود که متأسفانه با وجود مصرف زیاد آب، بهره‌وری بسیار کمی داریم؛ تمام این موارد نشان می‌دهد که ما بحران آب نداریم، بلکه بحران مدیریت آب داریم!»
او در پاسخ به این سؤال که چه کار‌هایی در این سال‌های اخیر برای حل مشکلات مربوط به حوزه آب انجام شده‌است، می‌گوید: «ساختار آب در وزارت نیرو تغییر کرده و کار‌هایی انجام شده‌است، اما متأسفانه تصمیمات، سیاست‌ها و فرآیند‌ها هیچ تغییری نکرده‌است، به همین دلیل است که هر بار درباره مسئله کمبود آب صحبت می‌کنیم، اما هیچ‌وقت به نتیجه نمی‌رسیم.»
هاشمی در پایان می‌گوید: «در کنار استفاده از کارشناسان این حوزه و عمل کردن به کار‌های بر زمین مانده‌ای که در این حوزه انجام نشده‌است، باید از برخی از راه‌حل‌ها و تجارب کشور‌های دیگر نیز استفاده کنیم تا نگذاریم مسئله آب در کشور بحرانی شود.»
