اداره برآورد اجتماعی و افکار سنجی معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ، طی مطالعه‌ای موردی به بررسی علل و عوامل قاپ‌زنی و تأثیر آن بر امنیت اجتماعی شهروندان به‌صورت توصیفی_تحلیلی با روش اسنادی و کتابخانه‌ای و مصاحبه میدانی پرداخته است. مطالعه‌ای که با ارائه راهکار‌ها و پیشنهاد‌های راهبردی و کاربردی می‌تواند موجب شناخت زیر ساخت‌ها و چرایی بروز جرم قاپ‌زنی شده و به کاهش فراوانی این جرم در پایتخت کمک کند.
جرم قاپ‌زنی (کیف قاپی و موبایل‌قاپی) یکی از رایج‌ترین جرائم خشن در تهران است. قاپ‌زنی یکی از جرائم علیه اموال و اشخاص شناخته می‌شود که کنترل، مقابله و پیشگیری از آن تأثیر بسزایی در افزایش احساس امنیت شهروندان تهرانی دارد. این گروه مجرمان با وقاحت و گستاخی تمام عمدتاً در روز روشن علاوه بر ارتکاب سرقت لطمات روانی غیر قابل جبرانی به مالباخته و شاهدان ماجرا وارد می‌کنند؛ چراکه در برخی از این جرائم افراد سارق مرتکب قتل یا وارد شدن جراحت به قربانیان پرونده می‌شوند که در نتیجه توسعه ناامنی در جامعه و تضعیف اقتدار پلیس از پیامد‌های وقوع آن است.
زیاده‌طلبی گروهی از نوجوانان و جوانان برای تأمین هزینه‌های معیشتی و خوشگذرانی که به انواع سرقت‌ها دست می‌زنند، بیکاری، فقر، اختلافات خانوادگی والدین و بی‌توجهی آنان به فرزندان خود، طلاق، دوستان و همسالان ناباب، اعتیاد، ناکامی در آرزوها، فشار روانی، حاشیه‌نشینی، عدم آشنایی مجرمان به مجازات‌ها بر اساس نوع جرم ارتکابی و... از عوامل مؤثر بر وقوع قاپ‌زنی است.
شهر تهران به عنوان مرکز کشور دارای بیشترین آمار بزهکاری است. قاپ‌زنی (کیف و موبایل‌قاپی) با وجود اینکه نیازی به طرح‌ریزی و مهارت خاصی نداشته و در هر زمان و مکان قابل انجام است، مع الوصف بسیاری از سارقان به طور کاملاً حرفه‌ای با استفاده از موتور سیکلت حتی به صورت تک‌نفره مبادرت به اینگونه سرقت‌ها به صورت قاپیدن از دست مالباختگان (عابران، مسافران، رانندگان خودروها) در زمان‌های مختلف در مکان‌ها و معابر شلوغ و پرتردد و مکان‌ها و معابر خلوت و پشت چراغ قرمز در جلوی مجتمع‌های تجاری و اداری می‌کنند که این نوع سرقت در فرهنگ جامعه و کلاسه‌بندی ناجا به قاپ‌زنی مشهور شده است. مقایسه آماری ارتکاب جرائم در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که در سطح شهر قاپ‌زنی سیر صعودی داشته‌است و شهر تهران به دلیل شرایط خاص فضایی، کالبدی و اجتماعی دارای بالاترین آمار در بین شهر‌های کشور است. گرچه رشد آمار سرقت با عنایت به رابطه مثبت رشد جمعیت، بیکاری، رکود تولید و فقر، مصرف مواد مخدر با میزان بزهکاری در هر پهنه مکانی می‌تواند تابعی از افزایش کمی جمعیت، بیکاری و فقر در شهر تهران تلقی شود.
به طور کلی قاپ‌زنی هم از لحاظ عرفی و هم از لحاظ قانونی به عنوان یک آسیب جدی محسوب می‌شوند. هر چند عوامل متعددی از جمله فقر، بیکاری، اعتیاد شیوه‌های تربیتی غلط، مبانی شخصیت، عدم رشد اخلاقی کافی، عدم قدرت تحلیل و تفکر درباره پیامد‌های رفتاری خود در بروز این معضل شناخته شده‌اند، اما باید توجه داشت عوامل شخصیتی اهمیت ویژه‌ای در ارتکاب اینگونه سرقت‌ها دارد. این افراد از لحاظ رشد اخلاقی در سطح پایین و ضعیفی هستند و به طور کلی ثبات و استواری و قدرت تحلیل و تفکر درباره پیامد‌های رفتار خود را به قدر کافی ندارند.
همچنین یافته‌های این مطالعه نشان‌می‌دهد اکثر سارقان در سن جوانی و میانسالی و انگیزه اصلی سرقت‌ها اجتماعی (اختلافات خانوادگی و همنشینی با دوستان ناباب) بوده‌است. در ضمن روش‌های مختلف سرقت و انگیزه‌های آن با عوامل روانشناختی و اقتصادی نیز ارتباط دارد؛ لذا توصیه می‌شود که مسئولان جامعه به وظایف خود در قبال افراد جامعه عمل کرده و با رفع کمبود‌های مادی و معنوی زمینه ارتکاب بزه را محو کنند و نابود سازند و می‌طلبد تا علاقه‌مندان برای بهره‌مندی به مطالعه کل این پژوهش علمی همت گمارند.
* کارشناس اداره برآورد اجتماعی و افکار سنجی معاونت اجتماعی فاتب
