سيدرحيم نعمتي
نزار العلولا، مشاور دفتر سلطنتي سعودي در امور لبنان، روز دوشنبه قبل در صدر هيئتي به لبنان رفت تا با ميشل عون، رئيس‌جمهور لبنان، سعد حريري و نبيه بري، نخست وزير و رئيس پارلمان لبنان ديدار و گفت‌وگو كند. ديدار او با اين سه تن در سطح رفتار متداول ديپلماتيك بود اما بايد گفت كه مأموريت اصلي او صحبت با حريري بود كه توانسته بود بعد از ديدار با حريري نتيجه مورد نظر را هم به دست بياورد چراكه حريري بعد از ديدار او نه تنها مذاكره با العلولا را عالي توصيف كرد بلكه قول داد در سريع‌ترين زمان ممكن به عربستان سفر مي‌كند. تنها دو روز زمان لازم بود تا معلوم شود او سريع‌تر از زماني كه داده بود به قول خود عمل مي‌كند و به عربستان مي‌رود. از اين جهت، العلولا دست كم تا اينجاي كار به هدف خود رسيد و توانست بعد از يك بحران چهار ماهه از زمان اعلام استعفا توسط حريري، بار ديگر پاي او را به رياض، پايتخت سعودي، بكشاند. اين را مي‌توان از زاويه احياي اعتماد ارزيابي كرد اما مسئله اينجاست كه احياي اعتماد تا چه اندازه انجام شده و چه نتايجي در پي خواهد داشت به خصوص اينكه انتخابات پارلماني لبنان در سه ماه آينده پرونده اصلي در اين ماجراست.
نتيجه چهار ماه بحرانوقتي سعد حريري در چهارم نوامبر گذشته استعفاي خود را در رياض اعلام كرد، هر كسي را در لبنان از ميشل عون تا همه رهبران سياسي و حتي شهروندان عادي شگفت‌زده و تا اندازه زيادي سردرگم كرده بود. تا آن موقع پيش نيامده بود كه نخست وزير لبنان در خارج از كشور، تنها با قرائت متني سرتاسر تند و آتشين در مقابل دوربين يك شبكه خارجي متن استعفاي خود را قرائت كند و به همين جهت هم به جز تعداد بسيار معدودي مثل سمير جعجع، رئيس حزب القوات البنانيه، يا اشرف ريفي، وزير سابق دادگستري لبنان، از استعفاي او حمايت نكردند. در واقع، جو عمومي از حاميان و مخالفان حريري بر اين نكته متمركز شده بود كه حريري تحت فشار حكومت سعودي، به خصوص شخص محمد بن سلمان، وليعهد و وزير دفاع سعودي، استعفا داده و يك صدا خواهان بازگشت او به لبنان بودند تا صحت و سقم استعفايش معلوم بشود. حريري بعد دو هفته حبس اعلام نشده در عربستان، ابتدا به فرانسه و بعد به لبنان رفت تا با ديدار عون در بعبدا، كاخ رياست جمهوري لبنان، تصميم خود را براي ماندن در پست نخست وزيري لبنان اعلام كند. اين تصميم نخستين قدمي ارزيابي شد كه او براي دور شدن از سعودي برداشت و در قدم‌هاي بعدي معلوم شد كه نه تنها قصد ندارد حزب‌الله لبنان را از تركيب دولت خارج كند بلكه چند باري در مصاحبه‌هاي خود به صراحت از همكاري با حزب‌الله و حتي ضرورت اين همكاري گفت. اين ارزيابي نسبت به دور شدن او از دربار آل‌سعود وقتي پررنگ‌تر شد كه به تركيه رفت و همزمان ديدار با رجب طيب اردوغان و بن‌علي ييلدريم، رئيس‌جمهور و نخست وزير تركيه، با انتشار پيام توئيتري از همكاري تركيه براي تقويت ارتش لبنان گفت. روزنامه قطري الشرق سفر او به تركيه و انتشار اين پيام توئيتري را به عنوان سيلي محكم او به دربار سعودي ارزيابي كرد و عكس‌العمل تارنماي ايلاف، وابسته به دربار سعودي هم نشان داد كه اين ارزيابي الشرق چندان بيراه نبود. بر طبق تحليل ايلاف، سفر حريري براي دور شدن از دربار سعودي و سوق دادن اهل سنت لبنان به دامان «تركيه اخواني» بوده است. بنابر اين، نتيجه بحران چهار ماهه از زمان استعفاي حريري اين بوده كه او گام‌به‌گام از سعودي‌ها دور بشود تا آنجا كه دست دوستي به سمت رقيب منطقه‌اي مثل تركيه دراز كند و اين چيزي نبود جز شكست سنگين دربار آل‌سعود و شخص محمد بن سلمان.
زخم‌هاي چند ماههسمير جعجع يك ماه قبل از استعفاي حريري به رياض رفت و به بن سلمان گفت: «سعد حريري يك سري تفاهمات با حزب‌الله صورت داده و هر كار ريز و درشتي را با حزب‌الله هماهنگ مي‌كند و حداقل هفته‌اي يك بار با حسين الخليل، معاون سياسي حسن نصرالله، جلسه دارد.» او با اين حرف تعجب بن سلمان را برانگيخت و با وجود اصرار بن سلمان بر ماندن حريري در مقام رهبري 14 مارس، جعجع پيشنهاد داد بهاء الحريري، برادر بزرگ‌تر سعد حريري، جاي او را در رهبري المستقبل و 14 مارس بگيرد. اين پيشنهاد جعجع به معناي كودتاي داخلي عليه حريري در 14 مارس بود كه در اجراي آن منتظر عكس‌العمل بن سلمان نماند و چند روز بعد از آن ديدار وزراي حزب القوات البنانيه خود را از كابينه بيرون كشيد تا مقدمه سقوط حريري را از پست نخست وزيري فراهم كند و بعد از اعلام استعفا هم تمام تلاش خود را براي تحقق اين استعفا كرد. در واقع، قصد جعجع در آن زمان چيزي جز اجراي كودتايي عليه حريري نبود و اين چيزي نيست كه خود حريري و هوادارانش در المستقبل و 14 مارس بتوانند آن را فراموش بكنند. نتيجه كار ايجاد شكافي در 14 مارس شد و به واسطه اين شكاف بود كه وليد جنبلاط، رهبر دروزي‌هاي لبنان، از 14 مارس فاصله گرفته و به سمت جنبش امل به رهبري نبيه بري آمد. در هر صورت، سعودي‌ها براي حفظ كارت‌هاي خود در لبنان و آماده كردن 14 مارس براي انتخابات سه ماه ديگر، چاره‌اي ندارند جز اينكه فكري به حال شكاف‌ها و اختلافات دروني 14 مارس بكنند و مأموريت العلولا هم در همين جهت بود.
2 گزينه سعوديروزنامه لبناني النهار قبل از آمدن العلولا به لبنان، سفر او را به معناي «تمايل آل‌سعود براي بازگشت جدي به عرصه لبنان» تعبير كرد اما در عين حال معتقد بود كه سعودي‌ها براي اين امر دو گزينه در پيش روي خود مي‌بينند كه بايد از ميان اين دو يكي را انتخاب كنند. گزينه اول عبارت است از بقاي حريري بر جايگاه رهبري 14 مارس و استفاده سعودي‌ها از تمام امكانات سياسي، مالي و تبليغاتي براي ماندن او در اين مقام تا به عنوان رهبر اين جريان وارد انتخابات پارلماني لبنان بشود. گزينه ديگر عبارت از كنار گذاشتن او از اين مقام و قرار دادن كسي به جاي او است تا هم يك بازسازي اساسي در 14 مارس بشود و هم چتر آن روي اهل سنت لبنان گسترده‌تر بشود. طبق تحليل اين روزنامه، العلولا نماينده گزينه نخست است در حالي كه ثامر السبهان، وزير مشاور سعودي در امور خليج فارس، گزينه دوم را نمايندگي مي‌كند و دخالت السبهان در جريان استعفاي حريري هم اين تحليل النهار را ثابت مي‌كند. بنابر اين، سفر العلولا به لبنان اين معنا را داشت كه دربار سعودي هنوز گزينه نخست را در نظر دارد و رقباي حريري در 14 مارس را در آن حد نمي‌بيند كه جاي او را در جايگاه رهبري اين جريان به عده بگيرند. العلولا به بيروت، پايتخت لبنان، آمد تا با وجود دوري حريري از حكومتش و حتي نزديك شدن او به رقيب جدي منطقه‌اي، باز اين پيام را به او بدهد كه اولويت آل‌سعود براي حمايت‌هاي مادي و معنوي خود او است و بهتر است براي بازگشت به دامان آل‌سعود و برطرف شدن اختلافات بعد چهار ماه به رياض بيايد كه حريري هم دست كم در ظاهر امر اين پيشنهاد العلولا را پذيرفت و دو روز بعد از ديدار او و دريافت دعوتنامه سفر به رياض رفته اما حالا مسئله اين است كه بعد از اين چه مي‌كند و تا چه حد حاضر است كه در مسير خواسته‌هاي آل‌سعود حركت بكند.
فرايند تاكتيكينخستين تعبير از رفتن حريري به رياض مي‌تواند اين باشد كه او براي جلوگيري از كودتايي عليه خود در 14 مارس به رياض رفته و مي‌خواهد با نرم كردن دل بن سلمان فرصت عمل بيشتري به العلولا بدهد تا السبهان مجالي عليه او نداشته باشد. در واقع، اگر حريري به درخواست العلولا پاسخ مثبت نداده بود يا دير به رياض مي‌رفت، فرصت عمل كافي در اختيار السبهان داده بود تا با كنار زدن العلولا دربار سعودي را در مقابل خودش قرار بدهد و رقباي درون 14 مارس مثل اشرف ريفي و جعجع هم مجالي براي سرنگوني او پيدا كنند. بنابر اين، سفر حريري را بايد تا اينجاي كار بيشتر از لحاظ حفظ موقعيت در داخل 14 مارس و داشتن كارت آل‌سعود در رقابت انتخاباتي آينده دانست. در مقابل، اين نكته روشن است كه بن سلمان هنوز تقابل با حزب‌الله تا حد حذف اين گروه از كابينه لبنان و حتي عرصه سياسي اين كشور را مي‌خواهد و بر سر اين مطالبه حاضر به معامله‌اي با حريري است اما معلوم نيست كه اين معامله به چه صورت قابل انجام است. حريري در اين چهار ماه نشان داده كه نمي‌تواند حزب‌الله را از كابينه بيرون كند و جز همكاري با حزب‌الله گزينه ديگري ندارد اما او مي‌تواند با نشان دادن نرمشي در مقابل سعودي‌ها آمادگي خود را براي ادامه همكاري با سمير جعجع در 14 مارس نشان بدهد. اين اتفاقي است كه به نظر مي‌آيد افتاده چراكه ملحم رياشي، وزير اطلاع‌رساني و از حزب جعجع، گفته كه توافق بين حريري و جعجع بر سر انتخابات در روزهاي آينده به نتيجه مي‌رسد و به‌زودي بيانيه‌اي مشترك از طرف دو حزب صادر مي‌شود. حريري با اين مانور هم گزينه مخالف خود در آل‌سعود را ناكام مي‌گذارد و هم جبهه دروني 14 مارس را ترميم مي‌كند تا بار ديگر به عنوان رهبر اين جبهه وارد انتخابات پارلماني بشود اما به نظر نمي‌رسد كه حاضر باشد بيش از اين پيش برود و از اين رو، فرايند احياي اعتماد بين او و آل‌سعود را بايد در حد فعلي يك فرايند تاكتيكي و نه استراتژيكي ارزيابي كرد.
