شي جين پينگ، رئيس‌جمهور چين مدت كوتاهي بعد از رسيدن به مقام رياست جمهوي در مارس 2013 طرح خود را براي احداث جاده ابريشم دريايي مطرح كرد. او در سفر به اندونزي از اين طرح گفت و شعار «يك كمربند، يك جاده» را براي طرح خود انتخاب كرد اما بسياري از رهبران ديگر كشورها اين طرح و شعار او را بيشتر بلندپروازانه ارزيابي مي‌كردند و در جهت يك نوع تبليغات چيني مي‌دانستند كه هدف اصلي آن در به چالش كشيدن قدرت امريكا در آسياست تا آن كه اژدهاي زرد راه خود را در دريا پيش بگيرد. حالا بيش از دو سال مي‌گذرد و نشانه‌هاي زيادي در اين مدت ديده شده كه حاكي از تصميم جدي او براي احداث اين جاده است. سفر اخير فنگ فنگويي، رئيس ستاد مشترك ارتش چين، به جيبوتي نشان داد كه جين پينگ در طرح خود تنها به محورهاي اقتصادي و فني توجه ندارد بلكه مقوله امنيتي- نظامي را هم مد نظر دارد. همين موضوع هم به نوبه خود نگراني جدي در رقباي غربي چين ايجاد كرده چراكه سفر مقام بلندپايه نظامي چين به اين كشور كوچك آفريقايي گمانه‌هاي جدي در مورد احداث پايگاه نظامي از سوي چين را مطرح كرده است.
نقطه شروع
چين در اين مدت كوتاه از اعلام طرح جين پينگ، سعي كرده گام‌هاي اوليه براي تحقق آن بردارد. نخستين منطقه در اين طرح را بايد درياي جنوبي چين دانست كه گذشته از منابع طبيعي آن، بزرگ‌ترين حوزه دريايي با وسعتي معادل سه و نيم كيلومتر مربع است كه قريب به يك سوم تجارت دريايي از مسير اين دريا مي‌گذرد. دولت چين در وهله نخست سعي دارد با ايجاد جزاير مصنوعي رد پاي مطمئني در اين حوزه وسيع دريايي داشته باشد اما اين رد پا بدون همكاري منطقه‌اي نمي‌تواند نقاط مطمئني در ابتداي جاده ابريشم دريايي باشد. به همين دليل است كه چين در سال‌هاي اخير سعي در توسعه روابط با كشورهاي اين منطقه داشته كه در ميان اين كشورها، مالزي و اندونزي از ويژگي خاصي برخوردار هستند. بايد توجه داشت كه تنگه مالاگا واقع در بين اين دو كشور براي جاده ابريشم چيني اهميت استراتژيك دارد. اين تنگه به طول 800 كيلومتر، خط اتصال درياي جنوبي چين به اقيانوس هند است و در حال حاضر هم حدود يك‌چهارم محموله‌هاي نفت خام از اين تنگه عبور مي‌كند. ارزش روابط تجاري چين با مالزي در سال گذشته 102ميليارد دلار بوده كه باعث شده مالزي بزرگ‌ترين شريك تجاري چين در منطقه آ‌سه‌آن باشد. دو طرف با امضاي توافقنامه‌هاي تجاري تلاش مي‌كنند سطح اين روابط را تا دو سال ديگر به حدود 160 ميليارد دلار برسانند. اوايل سال جاري ميلادي بود كه لي كچيانگ، نخست‌وزير چين، با صوفيان جليل، وزير هماهنگي در امور اقتصادي اندونزي، در پكن ديدار كرد و كچيانگ به صراحت از تعامل راهبردي با اندونزي در جهت جاده ابريشم دريايي گفت. تحرك اخير نظامي امريكا در درياي جنوبي چين را نمي‌توان بي‌ارتباط با اين دست تلاش‌هاي چين در نقطه شروع از جاده ابريشم دريايي دانست.
نقطه‌هاي مياني
نقطه‌هاي مياني در مسير ابريشم دريايي را بايد در دو بندر كلمبو و گوادر دانست كه اولي در سريلانكا و دومي در پاكستان واقع شده‌اند. بندر كلمبو از همان ابتداي طرح توسط جين پينگ مد نظر بود. چن فن جيان، مدير عامل شركت سهامي ارتباطات و ساخت و ساز چين، دو سال قبل به اين بندر رفت تا پروژه ساخت شهرك بندري را كليد بزند، پروژه‌اي كه هدف آن تبديل حوزه آبي به مساحت 2 ميليون و 760 هزار متر مربع به زمين است تا تأسيسات زيربنايي در آن ساخته شود، گفته مي‌شود اين پروژه در سال 2022 به پايان خواهد رسيد. در صورت اجراي اين پروژه، بندر كلمبو مبدل به يكي از مناطق مهم تجاري در شمال اقيانوس هند مي‌شود و مي‌تواند پايگاه مهمي در مسير جاده ابريشم دريايي باشد. با وجود چنين سرمايه‌گذاري‌اي، پيروزي ماتيريپال سيريسينا در انتخابات رياست جمهوري و سياست هندگراي او باعث شده، ديگر چين نتواند مثل قبل يكه‌تاز ميدان باشد و حالا حضور رقيب ديرينه خود را در اين كشور كوچك احساس مي‌كند. اگر جابه‌جايي قدرت در سريلانكا، چين را مقابل رقيب ديرينه قرار داده، نحوه سرمايه‌گذاري چيني‌ها در پاكستان و به خصوص بندر گوادر اين كشور چنين نتيجه‌اي را به بار نياورده است. در واقع، چين در توسعه اين بندر توجه به نحوه رفتار امريكايي‌ها در پاكستان و كمك‌هاي اقتصادي‌اش به اين كشور داشت كه به دليل حجم كم كمك‌ها و تنوع طرح‌ها نتوانسته بود حمايت عمومي را در پي داشته باشد. چيني‌ها بر خلاف اين نحو سرمايه‌گذاري امريكايي‌ها رفتار كرده‌اند و به جاي كمك‌هاي محدود در محدوده وسيع پاكستان، يك محدوده خاص و مشخص با حجم بزرگ سرمايه‌گذاري را انتخاب كرده‌اند. تأثير اين سياست باعث شد تا نحوه عمل چيني‌ها به صورت كامل نمايان بشود و ساخت بزرگراه و جاده جدا از تأسيسات بندري در گوادر توسط شركت‌هاي چنيني در جهت همين هدف بوده است.
نقطه امنيتي
شايد نتوان گفت كشور كوچك جيبوتي در شاخ آفريقا نقش نقطه پاياني در جاده ابريشم دريايي داشته باشد اما سفر رئيس ستاد مشترك ارتش چين به اين كشور نشان داد كه پكن نگاه ويژه‌اي به اين كشور آفريقايي دارد. پكن حاضر نيست به طور رسمي حرفي از تأسيس پايگاه نظامي بزند اما وقتي جيبوتي از امريكا درخواست تخليه پايگاه نظامي‌اش در بندر اوبوك را كرده، حساسيت امريكايي‌ها نسبت به حضور چين در اين كشور افزايش يافته است. چين در حال حاضر سعي مي‌كند تجربه و الگوي خود در گوادر را براي حضور در جيبوتي مد نظر داشته باشد. سرمايه‌گذاري 400 ميليون دلاري براي اين بندر كوچك يك نمونه از اجراي اين الگو است؛ جدا از پروژه 3 ميليارد دلاري خط راه‌آهن از آديس‌آبابا، پايتخت اتيوپي تا بندر جيبوتي. روزنامه انگليسي گاردين گزارشي در مورد توجه مقامات رسمي پنتاگون به برنامه‌هاي اقتصادي چين در جيبوتي منتشر كرده كه بنابر آن، حساسيت امريكايي‌ها آن قدر افزايش يافته كه از هم‌اكنون برنامه‌اي براي يافتن محل‌هاي امن‌تر خارج از جيبوتي را براي استقرار نيروهاي خود در نظر گرفته‌اند. گاردين مي‌افزايد امريكايي‌ها ترس از ايجاد محدوديت‌هايي توسط اسماعيل عمر گوله، رئيس‌جمهور جيبوتي، براي استفاده از پايگاه لمونير دارند كه باعث مي‌شود تنگناهايي بر تحرك افراد نظامي و عمليات‌هاي اين پايگاه ايجاد شود و سخن يكي از مقامات نظامي ارشد امريكا را نقل كرده كه مي‌گويد: «افزايش تجارت بين جيبوتي و چين نگراني‌هاي امنيتي در مورد پايگاه لمينور را افزايش داده است.» در هر صورت، امريكا از هم‌اكنون سنگيني سايه چيني‌ها بر پايگاه اصلي خود در جيبوتي را احساس مي‌كند كه اگر روابط چين با جيبوتي به همين نحو پيش برود، بايد به فكر پايگاه ديگري در شاخ آفريقا باشد.
چيني‌ها با وجود آن كه تأسيس پايگاه نظامي در جيبوتي رارد مي‌كنند، اما نمي‌توانند به موقعيت كليدي آن در حساس‌ترين نقطه از مسير جاده ابريشم دريايي بي‌توجه باشند. وضعيت پرآشوب يمن و تجاوز نظامي عربستان به اين كشور، موقعيت خاص جيبوتي را در اين منطقه نشان داد چراكه به دليل داشتن نزديك‌ترين فاصله با بندر عدن از موقعيت خاص ژئوپلتيكي برخوردار است. از سوي ديگر، چين براي امنيت مسير دريايي چاره‌اي جز داشتن پايگاه نظامي در اين كشور ندارد تا آن كه با استقرار ناوگان خود بتواند از تردد تجاري در اين منطقه و مصونيت آن از دزدي دريايي مطمئن باشد. اين مسائل جدا از مرز زميني جيبوتي با اريتره، اتيوپي و سومالي است كه باعث مي‌شود اين كشور براي چين به منزله دروازه ورود به آفريقاي‌ميانه باشد. به اين دلايل است كه بايد سفر فنگ فنگويي را در قالب هدف استراتژيك چين براي داشتن پايگاه نظامي در اين كشور ارزيابي كرد. احداث چنين پايگاهي نه تنها باعث مي‌شود چين راهبرد نظامي- امنيتي خود را فراتر از قالب سنتي دنبال كند بلكه باعث مي‌شود تا با حضور نظامي در پرآشوب‌ترين منطقه جهان، خود را به عنوان قدرتي مهم در عرصه بين‌الملل معرفي كند.
