سلسله مباحث «جوان آنلاین» درباره چالش های پیش روی آثارعاشورایی. اين بار «رضا رویگری» پاسخ مي ‌دهد

ذره‌اي از گنجينه عاشورا مي‌تواند سينماي ايران را در جهان مطرح كند

لحظه به لحظه واقعه عاشورا جای کار دارد. چه درسینما و چه در تلویزیون و حتی در هنرهای دیگر. فرهنگ عاشورایی گنجینه ای است که بخش بسیار بسیار کوچکی از آن می تواند سینما و تلویزیون ما را در دنیا مطرح کند. چون تمام لحظات این واقعه عظیم و این حماسه جاوید پر از درگیری و تنش دراماتيك است. درگیری و تنشی که بین دو قطب حق و باطل جریان دارد.

علی خدایی بیجاری - اولين و تنها ترين سريال عاشورايي امسال، سريال «زماني براي عاشقي»، به كارگرداني محمد حسين لطيفي بود كه متاسفانه زماني ازآنتن دهه نخست محرم را از آن خود كند. از اين رو سريال پس از دهه اول محرم به آنتن شبكه پنج سپرده شد .

«رضا رویگری» در اولين و آخرين سريال عاشورايي امسال، نقشي متفاوت را با الهام از شخصيت «حر بن رياحي» تجربه كرد. عنوان اين سريال «زماني براي عاشقي» به كارگرداني محمد حسين لطيفي بود. از این رو به بهانه بازي در اين سريال سراغ وي رفتيم و به گفت و گويي درباره سلسله مباحث «جوان آنلاین» درباره چرایی عدم تولید فيلم ها و سریال های فاخر با محتوي و مضامين مقدس قيام عاشورا به گفت و گو پرداختیم...

جناب رویگری بدون مقدمه می پرسم به نظر شما چه عواملی باعث رکود و پس رفت سینما و تلویزیون در تولید آثار عاشورایی است ؟

خب دلایل این سوال را شاید نتوان به صورت دقیق و صحیح پاسخ گفت. اما آنچه مسلم است و طبق دیده ها و شنیده ها می توان ارزیابی کرد، کوتاهی و اهمال کاری ماست. گناه ما جدی نگرفتن چنين کارهاي خاص و منحصر به فرد است. ما هنوز فیلم و سریال را برای سرگرمی می سازیم. در حالی که دنیای تصویر، خاصه سینما و تلویزیون در کشورهای دیگر بعنوان برنده ترین ابزار در اختیار سیاست ها و مصالح در اختیار گرفته شده اند. در حالی که ما هیچ نگاه استراتژیکی به هنرهای نمایشی به ویژه فیلم و سریال نداریم. در حالی که بهترین سوژه ها در اختیار فیلمسازان و تولید کنندگان سریال ما قرار دارد و هیچ استفاده ای از آن نمی کنند و طبیعی است که از این نگاه و اين استراتژي مهم را عوض نکنیم، نمی توانیم کار قابل توجهی بسازیم. البته منظور من این نیست که مانند کشورهای دیگر تمام آثار را سیاسی ببینیم. ما خیلی حرف ناگفته داریم که سینما و تلویزیون می توانند وسیله بیان اين حرف ها باشند. اگر امروزه دشمنان ما به راحتی به ما و کشورمان انگ می زنند، برای این است که مطمئن هستند سینما و تلویزیون ما نمی توانند با آنها مقابله کنند.

شما فكر مي كنيد كه ریشه این مقابله نكردن که دارد رنگ ناتوانی بخود می گیرد، چیست و فیلمسازان و تولید کنندگان سریال ما چرا نمی توانند پاسخ فیلمهایی چون «300 » را بدهند ؟ فیلمی که قسمت دوم آن قرار است در اواخر اسفند و همزمان با سال نو در سینماهای امریکا اکران شود، تا بيشتر دلمان را بسوزاند و ضعف و ناتواني ما را بيشتر به رخ مان بكشد.

من نمی دانم. چون خیلی عمیق به این مسئله فکر نکرده ام. اما با آنچه که از ظاهر اوضاع می بینیم، گویا معضل بودجه، اولین دیوار و سد راه توليد آثار ملی است. ما نمی دانیم که باید کجا، چه وقت و روی چه کاری سرمایه گذاری کنیم. این مشکل بزرگی است و در واقع برای ما در این بازه زمانی به سدی تخریب ناپذیر تبدیل شده است که در حال حاضر باید اولین هدف و اولین و ضروری ترین اقدام متولیان فیلم و سریال این باشد که این دیوار را از میان بردارند. اگر این دیوار برداشته شود افق واقعی برای ما نمایان خواهد شد. به این معنا که هر کاری قابلیت تبدیل به یک اثر تاثیر گذار را داشته باشد، طبق برنامه و برآورد مالی متخصصان بودجه آن تامین شود، شک نکنید که سینما و تلویزیون ما این عقب ماندگی را جبران می کند.

خیلی از نویسندگان و کارگردانان سینما و تلویزیون معتقدند که ما سوژه نداریم و بدون سوژه خوب کار عالی خلق نمی شود. دلیل حرف شان هم این است که خطوط قرمز و ممیزی های تولید چه در سینما و چه در تلویزیون مانع تولید آثار قابل توجه است. شما با این رویکرد موافقید؟

اصلا این طور نیست. کی گفته که ما سوژه خوب نداریم. این از آن حرف هاست. اتفاقا ًهیچ کشور و هیچ فرهنگی مانند ما سوژه های ناب برای کار ندارد. به ادبیات توجه کنید که چقدر حرف و حدیث دارد. به عرفان توجه کنید می بینید سوژه های منحصر به فردی ما داریم. در حوزه تاریخ همین طور بگیرید و بروید تا به هنر و فرهنگ برسید. هرکدام از این حوزه ها کلی به ما سوژه می دهد. این سوژه ها پشتوانه تاریخ و تمدن هفت هزار ساله دارند. اما واقعیت این است که فیلم سازان و نویسندگان ما همیشه دنبال راه میان بر و بی زحمت هستند. برای همین شما در کمتر کاری می بینید که برای استخراج جان مایه اثر پژوهش و تحقیق قابل قبولی صورت گرفته باشد. البته مواردی مانند مختار نامه و امام علی ( ع ) استثنا است. کارهای آقای میر باقری بر پایه پژوهش استوارند. دقیقا برای همین است که کمتر کارگردان و نویسنده ای سراغ کارهای مذهبی صدر اسلام و آثار تاریخی می رود. همه کار معاصر را ترجیح می دهند. چون کار معاصر احتیاج به تحقیق ندارد و نویسندگان و گروه های تولید در زمان معاصر زندگی می کنند و همه چیز را خودشان دیده اند و تجربه کرده اند.

به نظر شما این استفاده نكردن و عدم بهره مندی از سوژه های منحصر به فرد و بن مایه های جذاب به چه فرآیند غلطی در تولید آثار بر می گردد؟

واقعا معلوم نيست که پشت پرده این تغافل چیست و دنبال این هم نیستم که در پی مقصر باشم. اما چیزی که مهم و مسلم است این است که دشمنان این کشور، از خواب عمیق و تنبلی ما نهایت استفاده را می کنند و هوشمندانه از این ضعف ما بهره می برند و ما هنوز طبق ضروریات و راهبرد و سیاست دهه های 60 و 70 فیلم و سریال می سازیم.

اما یکی از مهم ترین دلایل این نقص به این بر می گردد که هریک از متولیان فرهنگی و هنری به دنبال برنامه های خودشان هستند. هرکدام جداگانه سمینار و همایش در باره جنگ نرم برگزار می کنند. همه خطر را شناخته اند اما هنوز به راهکار واحدی نرسیده اند که با آن دفع شر کنند. بنابراین هر دقیقه ای که در این رابطه کوتاهی و غفلت صورت بگیرد، دشمنان ما چند قدم جلو افتاده اند.

به نظر شما فرهنگ عاشورایی چقدر پتانسیل و قابلیت برای تولید دارد؟

خیلی زیاد. تقریبا ً می توان گفت که تمام این فرهنگ و لحظه به لحظه واقعه عاشورا جای کار دارد. چه درسینما و چه در تلویزیون و حتی در هنرهای دیگر. فرهنگ عاشورایی گنجینه ای است که بخش بسیار بسیار کوچکی از آن می تواند سینما و تلویزیون ما را در دنیا مطرح کند. واقعه عاشورا را که می خوانیم، انگار فیلم سینمایی می بینیم . چون تمام لحظات این واقعه عظیم و این حماسه جاوید پر از درگیری و تنش دراماتيك است. درگیری و تنشی که بین دو قطب حق و باطل جریان دارد. حقو و باطل مطلق. شما در تمام آثار می بینید که قرهرمان آنها با توجه به خصوصیات مثبتش، نکات منفی و ناشایستی هم دارد. اما در سوژه های عاشورایی چنین چیزی نیست. قهرمانان این حماسه، همه برگزیده اند و همه خوب و مطلق اند و طرف های آنها كه اشقيا باشند همگی پست و پلید و منفی اند. این شاخصه یعنی خوب و بد بودن مطلق، موقعیت را برای خلق یک اثر فوق العاده فراهم می کند. مطئن باشید که اگر غول های فیلمسازی و سریال سازی دنیا، مثل هالیوود چنین گنجینه عظیمی در اختیار داشتند، ماندگارترین و تاثیرگزارترین تراژدی ها را درسینما و تلویزیون تولید می کردند.

به زعم شما چرا با گذشت 34سال كه از عمر انقلاب مي گذرد ، يك اثرفاخر و قابل توجه از زندگي حضرت امام حسين ( ع ) و قيام عظيم عاشورا كار نشده ؟ اين اهمال كاري به كجا برمي گردد ؟

راستش اين سوال جاي تحقيق و پ‍ژوهش دارد . بايد به صورت ريشه اي به علت يابي اين نقص پرداخت . شايد گروه هاي فيلمسازي و سريال سازي ما بخاطر وسواسي كه به واقعه عاشورا و علاقه اي كه به حضرت امام حسين ( ع ) دارند ، آن توان را در خود نبينند كه به ساخت چنين اثري مبادرت نمايند. يا شايد مشكلاتي كه به لحاظ مميزي و محدوديت هايي كه در مورد نمايش يا عدم نمايش تمثال هاي مبارك ائمه ( س ) وجود دارد، به سمت چنين كارهايي ميل نمي كنند. با اين احوال در دو سه سال گذشته خيلي جدي به يك كار كه پيرامون زندگي اباعبدالله ( ع ) و حماسه عاشورا بود، چسبيدند. كار آنقدر جدي بود كه دكورهاي عظيمي براي كار زدند و لباس و گريم و هزينه هاي سنگيني براي اين كار خرج كردند. اما به يكباره كار تعطيل شد و نفهميديم كه علت تعطيلي كار چه بود تا لااقل اگر كسي خواست به سمت توليد كاري از اين دست برود، تجربه آن كار كمك حالش شود وبه او دلگرمي بدهد.

آيا در مورد توليد كارهاي مذهبي، به ويژه آثار عاشورايي، كوتاهي نكرده ايم؟

چرا. خيلي هم كوتاهي كرده ايم. كوتاهي مگر شاخ و بال دارد و همين كه تا كنون كار قابل توجهي در مورد عاشورا كار نشده، خودش كوتاهي است. بايد متوليان امر هنر با همكاري هنرمندان چرخه توليد آثار را به طريقي راه مي انداختند. اما اين كار صورت نگرفته است. انگار هر چه فيلمسازان غربي به ما و هويت ما در كارهايشان توهين كنند، بايد بپذيريم. انگاردر برابر اين توهين ها تعصب مان را از دست داده ايم . اين در حالي است كه ما گنجينه هاي بسيار عظيمي چون حضرت مولا علي ( ع ) داريم . بايد در مورد ايشان كلي كار توليد و اكران مي شد ، اما نشد و اين گناه ماست . باز خدا به آقاي مير باقري خير بدهد كه چند فيلم و سريال مذهبي قابل قبول ساختند . دشمنان ما از اين اهمال كاري سوء استفاده مي كنند و ميروند در مورد كساني فيلم مي سازند كه ظلم به اهل بيت را در كارنامه خود دارند و تمام خصلت هاي مولا علي بن ابي طالب ( ع ) را به شخصيت هاي كذايي خودشان نسبت مي دهند . ما در مقابل چنين كارهايي چه كرده ايم ؟ اين كوتاهي نيست . اگر اين كوتاهي نيست ، پس چيست ؟

من يك سوال دارم كه به صورت مشترك از تمام مصاحبه شوندگان مي پرسم . اين سوال در راستاي اظهار نظرچند فيلمساز تازه كار است كه بعد از ديدن كليپ كوتاهي از صحنه هاي علقمه در مختارنامه و رصد جنگ حضرت قمر بني هاشم ( ع ) اظهار داشته اند كه سوژه هاي مذهبي و حتي آثار عاشورايي آن جذابيت لازم را براي تشكيل بار و ساختار دراماتيك ندارد . با اين وجود شما موافق اين نظر هستيد يا خير؟‌

اين حرف درستي نيست . احتمالا منظور اين دوستان آن كليپ ويدئويي است كه سال گذشته در تلفن هاي همراه تكثير مي شد. آن كليپ يكي از بدترين صحنه هاي مختار نامه بود . از روي آن نمي توان بخش نبرد عاشورا را قضاوت نمود . تازه وقتي سكانس هاي علقمه از كار بيرون كشيده شد ، باز مختارنامه جذابيت منحصر به فردي داشت . من بخاطر دارم كه در زمان ساخت اين سريال در شهر شاهرود ، زادگاه آقاي مير باقري ، يك بخش كوتاه از سكانس ها و صحنه هاي علقمه را پخش كردند كه اين بخش كوتاه بدون صدا و ديالوگ ، مونتاژ و جلوه هاي ويژه بود . باوركنيد كه مردم خون گريه مي كردند . زن و مرد و پيرو جوان زار مي زدند . از همين اتفاق كوچك مي توان به سليقه مخاطبان تلويزيون و سينما پي برد . از اين رو متاسفانه ما ايراني ها هميشه كنار گود مي نشينيم و مي گوييم خاكش كن ! ما در مورد چيزهايي اظهار نظر مي كنيم كه كوچكترين آشنايي با آن نداريم و اين از بي سوادي ما نشأت مي گيرد . حال اين بندگان خدا هم چيزي گفته اند از روي باد هوا . مطمئنا ًاگربرايشان هم توضيح بدهيم و قانع شان كنيم باز روي برداشت ناقص و غلط خود اصرار مي كنند. براي همين است كه سينما و تلويزيون ما هيچوقت رشد قابل توجهي نداشته است.

با اين وجود شما صحنه هاي عاشورايي سريال مختارنامه را چگونه ارزيابي مي كنيد؟

واقعيت اين است كه تمام بخش هاي اين سريال يك كفه و صحنه هاي عاشورايي كه خيلي هم محدود بودند ، در كفه ديگر ترازو قرار دارند. شايد هم صحنه هاي عاشورايي بر ساير بخش ها بچربد . صحنه هاي عاشورايي مختارنامه دنيا را تكان داد . خيلي از كشورهاي اسلامي اين كار را ديدند و بر قدرت و تاثير گذاري اش اعتراف كردند . حالا شايد خيلي ها فكر كنند كه چون من خودم در اين كار بازي كرده ام دارم تبليغ اين كار را مي كنم . در حالي كه من در هيچ كدام از صحنه هاي عاشورايي نبودم . يعني موقعيت زماني و مكاني من با واقعه عاشورا منطبق نبود . اما با اين حال صحنه هاي عاشورايي مختارنامه را خارق العاده مي دانم و اگر قرار است كه از اين به بعد كار عاشورايي انجام دهيم بايد سريالي مانند مختارنامه بسازيم و چنين سريالي را معيار و الگوي توليدمان قرار دهيم.

اگر قرار باشد كه شما را در راس دستگاه هاي فرهنگي قرار دهند و اصلاح امور فيلم و سريال را به شما بسپارند ، از كجا شروع به اصلاح مي كنيد و اولويت اول تان چه خواهد بود؟

( با شوخي ) اولا ًاين كه چنين اتفاقي محال است . حتي از ما نظر خواهي هم نمي كنند ، چه برسد به اين كه زمام امور را به ما بسپارند . اما در مجموع و بنا بر فرض محال اگر چنين كاري صورت بگيرد ، من تماما ًبه متن و فيلمنامه توجه مي كنم و شرايط را طوري رقم مي زنم كه فيلمنامه نويس امكان تحقيق داشته باشد و بدون هيچ دغدغه اي به كار نگارش داستان بپردازد كه اگر متن خوب در اختيار داشته باشيم راحت تر مي توانيم آثار فاخر توليد كنيم .

درست است اما اولويت هاي اول و دوم و سوم شما براي احياي فيلم و سريال چه خواهد بود ؟‌

اولويت من به اين صورت است؛ اول فيلمنامه ، دوم فيلم نامه و سوم هم فيلم نامه . چرا كه همه بزرگان سينما و تاتر معتقدند كه يك متن موفق سطح كار كارگرداني و ساختار اثر را بالا مي برد.

حرف آخر ؟

به نظر مي رسد كه بايد تمام كساني كه كارشان به توليد فيلم و سريال مربوط مي شود، دست به دست هم بدهند. بايد براي نجات فيلم و سريال كه در چند سال اخير به قهقرا رفته اند، فدكاري كرد. چون اين دو محصول مي تواند زبان ما و وسيله بيان نظرات و ناگفته هاي ما باشد. ما با فيلم و سريال مي توانيم حقانيت خودمان را به جهان اثبات كنيم.