جوان آنلاین: شاید عیجب به نظر برسد، اما طبق بررسی‌های وزارت بهداشت، از هر چهار ایرانی سه نفر کمبود ویتامین D دارد! اهمیت این ماجرا را وقتی بهتر درک می‌کنیم که بدانیم کمبود این ویتامین صدای استخوان‌ها را درآورده بیماری خاموش را بیدار کرده‌است و با کاهش سن پوکی استخوان در کشور مواجه هستیم و در مواردی حتی افراد زیر ۳۰ سال با کاهش تراکم استخوان‌ها مواجهند، اما سؤال اینجاست در کشوری مانند ایران و با وجود برخورداری از نعمت آفتاب چرا کمبود ویتامین دی در چنین سطحی وجود دارد و تبعات این کمبود بر سلامت افراد و جامعه چیست.
نتایج پایش‌های ملی نشان می‌دهد سه‌چهارم جمعیت ایران با کمبود این ویتامین حیاتی روبه‌رو هستند. این کمبود اگر به‌موقع جبران نشود، می‌تواند پیامد‌هایی همچون ضعف عضلانی، نرمی و شکنندگی استخوان‌ها، افزایش ابتلا به بیماری‌های قلبی و عفونی و حتی مشکلات شناختی را به دنبال داشته باشد. در کودکان، این کمبود منجر به ریکتز (نرمی‌استخوان کودکان) و در بزرگسالان به استئومالاسیا (نرمی‌استخوان بزرگسالان) و درد‌های استخوانی و عضلانی می‌انجامد. تحقیقات علمی همچنین ارتباط میان سطوح پایین این ویتامین با بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت، فشارخون بالا، سرطان و افسردگی را نشان داده‌است.
آفتاب گریزی و کمبود ویتامین D
در حال حاضر، موضوع کمبود ویتامین D در کشور ما بسیار جدی است. با وجود اینکه ایران کشوری آفتاب‌گیر محسوب می‌شود و نور خورشید یکی از منابع اصلی تولید ویتامین D در بدن است، اما همچنان بسیاری از مردم دچار کمبود این ویتامین هستند. دکتر محمدرضا آقا اسماعیلی متخصص بیماری‌های اطفال در پاسخ به چرایی کمبود ویتامین D با وجود نور خورشید و روز‌های آفتابی فراوان در کشورمان اینگونه توضیح می‌دهد: «علت اصلی این مسئله آن است که با وجود برخورداری از نور خورشید، اغلب افراد از آفتاب گریزان هستند.»
وی با اشاره به پژوهشی که در خصوص وضعیت ویتامین D در کشور داشته‌است، می‌افزاید: «بنده شخصاً پایان‌نامه‌ام را در زمینه ویتامین D در دانشگاه یزد تهیه کردم. در این پژوهش، از اساتید علوم پزشکی یزد نمونه خون گرفته شد. طبق استاندارد، سطح ویتامین D در خون باید بین ۳۰ تا ۱۰۰ واحد باشد، اما در آزمایش‌ها مشاهده شد که سطح این ویتامین در برخی از اساتید تنها ۲، ۳ یا ۴ واحد بود. دلیل این امر آن است که این افراد از صبح تا شب در محیط‌های سرپوشیده مانند بیمارستان‌ها حضور دارند و در معرض نور خورشید قرار نمی‌گیرند. حتی هنگام خروج از محل کار نیز از نور آفتاب دوری می‌کنند یا از سایه استفاده می‌نمایند تا از اذیت شدن چشم یا آسیب به پوست جلوگیری کنند. همچنین استفاده از ضدآفتاب و پوشش کامل بدن، به‌ویژه در میان بانوان، مانع جذب نور خورشید می‌شود.»
این متخصص با تأکید بر اینکه اهمیت ویتامین D می‌گوید: «کمبود ویتامین D عوارض متعددی دارد. در کتاب ما، حدود ۴۰ صفحه به خواص مثبت این ویتامین اختصاص یافته‌است. از جمله این خواص می‌توان به جذب بهتر کلسیم، تقویت استخوان‌ها، افزایش ایمنی بدن و کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌ها اشاره کرد. همچنین گفته می‌شود که کاهش سن ابتلا به پوکی استخوان در کشور، ارتباط مستقیمی با کمبود ویتامین D دارد.»
راهکار‌های دریافت ویتامین D
به گفته دکتر آقا اسماعیلی برای تولید ویتامین D در بدن، لازم است حداقل ۴۰ دقیقه نیمی از بدن در معرض نور مستقیم خورشید قرار گیرد، اما در عمل، چنین شرایطی برای اکثر افراد فراهم نیست. به همین دلیل، وزارت بهداشت بخشنامه‌ای صادر کرد که بر اساس آن، افراد بالای ۱۲ سال باید ماهانه یک عدد قرص ویتامین D با دوز ۵۰ هزار واحد مصرف کنند و افراد زیر ۱۲ سال هر دو ماه یک عدد از همین قرص را مصرف نمایند.
علاوه بر نور خورشید، منابع تغذیه‌ای نیز می‌توانند در تأمین ویتامین D مؤثر باشند. بهترین و بی‌عارضه‌ترین روش، مصرف قرص‌های ویتامین D با دوز ۵۰ هزار واحد است. البته مقدار کمی از این ویتامین در زرده تخم‌مرغ نیز وجود دارد، اما تأثیر آن محدود است.
ضد آفتاب بزنیم و مکمل هم بخوریم
با این تفاسیر و با عنایت به اینکه یکی از اصلی‌ترین منابع تولید ویتامین D در بدن قرار گرفتن در معرض آفتاب است پس آیا نباید از کرم‌های ضد آفتاب استفاده کرد؟ دکتر آقا اسماعیلی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «در خصوص استفاده از ضدآفتاب، توصیه می‌شود افرادی که قصد دارند مدت طولانی در معرض نور خورشید باشند، برای محافظت از پوست خود از ضدآفتاب استفاده کنند و در کنار آن، مصرف مکمل‌های ویتامین D را فراموش نکنند، زیرا قرار گرفتن مستقیم در معرض نور خورشید ممکن است باعث آسیب به پوست شود. به‌عنوان مثال، برخی افراد روستایی که مدت زیادی در آفتاب بوده‌اند، دچار چروک شدید و تیرگی پوست شده‌اند، به‌طوری‌که ظاهرشان بسیار پیرتر از سن واقعی‌شان به نظر می‌رسد.» از نگاه این متخصص در نهایت، بهترین راهکار برای تأمین ویتامین D، مصرف منظم مکمل‌ها طبق دستور وزارت بهداشت است. این دستورالعمل حدود ۲۰ سال پیش صادر شده و همچنان معتبر است. توصیه می‌شود افراد بالای ۱۲ سال ماهانه یک عدد قرص ویتامین D و افراد زیر ۱۲ سال هر دو ماه یک عدد مصرف کنند.
سیمای ویتامین D در خون
طبق توضیحات دکتر آقا اسماعیلی برای بررسی سطح ویتامین D در بدن، یک آزمایش خون ساده کافی است تا مشخص شود فرد در چه سطحی از این ویتامین قرار دارد. اگر سطح ویتامین D بین ۳۰ تا ۱۰۰ باشد، مصرف ماهانه یک قرص کافی است، اما اگر سطح آن زیر ۳۰ باشد، باید به مدت چهار هفته، هفته‌ای یک عدد قرص مصرف شود و سپس به مصرف ماهانه تغییر یابد.
همچنین توصیه می‌شود هنگام انجام آزمایش‌های دوره‌ای مانند تیروئید یا قند خون، از پزشک درخواست شود که آزمایش ویتامین D نیز انجام شود تا سطح آن بررسی گردد.
این متخصص در عین حال تأکید می‌کند: «در صورتی که سطح ویتامین D بیش از حد بالا باشد، ممکن است فرد دچار مسمومیت شود که عوارض جدی دارد. البته در کشور ما، موارد مسمومیت با ویتامین D بسیار نادر است و معمولاً افراد دچار کمبود این ویتامین هستند.»
