جوان آنلاین: حجتالاسلام ایمان ضرابی، پژوهشگر و مدرس حوزه و دانشگاه در گفتوگو با «جوان» میگوید باید حس مسئولیتپذیری اجتماعی را بین نسل امروز فرهنگسازی کنیم، زیرا اگر همه افراد جامعه مخصوصاً نسل جوان ما بدانند که همه ما در قبال جامعه و آینده کشور مسئول هستیم در پاسداشت حریم همنوعان خود از هیچ تلاشی فرو گذار نمیکنند و در مصرف منابع مشترک دقت بیشتری را لحاظ میکنند. مشروح گفتوگو با وی را در ادامه میخوانید.
آموزههای اسلامی چگونه والدین را به میانهروی و پرهیز از تجملگرایی دعوت میکنند؟
در نظامات تربیتی اسلام و حتی غیر آن مهمترین و کاربردیترین نوع شناخت و یادگیری در همه ادوار زندگی انسان به ویژه دوران اولیه زندگی بسته به الگوپذیری و سرمشقهایی است که افراد از نزدیکان خود مخصوصاً والدین میگیرند. والدین نقش سرنوشتسازی در کسب فضائل یا رذائل اخلاقی ایفا میکنند از این رو اسلام برای خانواده آرمانی در بُعد تربیتی دستورات ریز و درشت فراوانی دارد، مانند حفظ تعادل فردی و دوری از تجملات دست و پا گیر بیاساس که موجب مشقت و حتی گاهی استنکاف در امور بدیهی اجتماعی میشود. والدین باید دقت کنند اسلام آنها را اولین آموزگاران فرزندان دانسته و سعادت فرزندان را در وهله اول مرهون مراعات آموزههای اسلام توسط والدین میداند.
رفتار اقتصادی پیامبر (ص) و اهلبیت (ع) در خانواده چه الگوی عملی برای مصرف صحیح ارائه میدهد؟
در سیره عملی پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت (ع) استفاده بهینه از منابع در رفتارهای اقتصادی آنها مُبرهن و مشهود است و هر آنچه در اختیار بود، به نحو احسن مصرف میشد. این شامل مدیریت پسماند، استفاده مجدد از مواد و عدم دور ریختن حتی خردهریزها بود. درواقع معیار مصرف، نیاز واقعی خانواده بود. این رویه در زندگی صدیقه طاهره (س) به گونهای بود که در شرایط سختی، این رویکرد باعث میشد فشار روانی کمتری بر خانواده وارد شود. حتی زمانی که امکانات مادی فراهم میشد، سبک زندگی ایشان ساده باقی میماند. این نشان میدهد قناعت یا به عبارت دیگر الگوی عملی مصرف یک عادت عملی و درونی بود، نه واکنشی به فقر مقطعی. حضرت فاطمه (س) با تدبیر و درایت به ذخیرهسازی توجه ویژه داشتند و روایت شده است گاهی اوقات غذا برای روزها میماند و با قناعت مصرف میشد. این نه برای آزردن خود، بلکه برای تضمین این بود که در روزهای قحطی یا نیازمندی، خانواده بتواند با عزت نفس زندگی کند و حتی از دیگران دستگیری شود. قناعت ایشان زمینه را برای سخاوت فراهم میکرد. سادگی زندگی اجازه میداد تا آنچه اضافه میآمد، نه صرف تجمل، بلکه صرف کمک به نیازمندان شود. این رویکرد مدیریتی، خانه را از یک مصرفکننده صرف، به یک مرکز توزیع برکت تبدیل میکرد. خانه حضرت فاطمه (س) بهدلیل همین سادگی و آمادگی برای انفاق، تبدیل به مکانی برای رفع نیاز دیگران شد. این تبدیل نقش، از مصرفکننده به توزیعکننده، اوج مدیریت مالی موفق در سایه مصرف بهینه و درست است.
چگونه میتوان نسل جوان را با مفاهیم دینی مرتبط با مصرف صحیح بهصورت جذاب و عملی آشنا کرد؟
برای آشنایی نسل جوان با مفاهیم دینی باید ابتدا جوان امروز را و مطالباتش را به خوبی بشناسیم و بعد پا به عرصه چالشهای پیشرو مانند مصرف صحیح بگذاریم. تذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که نمیتوان برای تمام جوانان از یکسری قواعد گُترهای پیروی کرد، چراکه هر قشری بنا به عوامل مختلف رشد و نمو، نسخه منحصربهفرد خود را لازم دارد، اما در مجموع با توجه به اینکه فضای مجازی بخش لا ینفک زندگی امروز جوانان شده است و قابلیتهای خوب و بد فراوانی دارد میتوان از آن در راستای تحقق اهداف فرهنگی با تولید بازیهای هدفمند، پویانمایی و ... همراه با دلایل عقلی فرصت مغتنمی را بهوجود آورد تا جوان امروز را در یک خط سیر مشخصی هدایت کند.
اسراف چگونه به بیعدالتی و تضییع حق دیگران منجر میشود؟
حقیقت اسراف خروج از تعادل و بیش خواهی است و زمانی که کسی بیش از دیگران بهرهمند شد حقوق دیگران نادیده انگاشته میشود که این امر خود نوعی بیعدالتی محسوب میشود، از اینرو در مشی زندگی انبیا و اهلبیت عصمت و طهارت (ع) اسراف و زیادهروی دیده نمیشود و از اسراف پرهیز مطلق داشتند، چراکه اسراف یکی از بزرگترین آفتهای مدیریت منابع است. سیره این ذوات مقدسه به روشنی نشان میدهد چگونه میتوان با کمترین امکانات، بیشترین بهرهوری را در عین میانهروی داشت.
نقش مسجد، مدرسه و رسانههای دینی در پیشگیری از مصرفگرایی چیست؟
مساجد، مدارس، رسانههای دینی و تشکلهای مردم نهاد فرهنگی نقس بسزایی در ایجاد یا حتی اصلاح یک ساختار فرهنگی مخرب دارند به شرط آنکه ریل گذاری درستی در این نهادها صورت پذیرد. مثلاً همین رسانه میتواند ره صد ساله اصلاح مصرف گرایی را در سه تا پنج سال اجرایی کند و به ثمر برساند، البته این مهم در صورتی محقق میشود که عزم همگانی به میدان عمل بیاید. در اینجا یادآوری این نکته را لازم میدانم که نباید از ظرفیت عظیم حوزههای علمیه و روحانیت غافل شد، زیرا حوادث تاریخی نشان داده بهرهمندی از ظرفیت حوزههای علمیه و جایگاه روحانیت در برون رفت بسیاری از معضلات اجتماعی و فرهنگی کارآمد و حتی بیبدیل بوده است.
چگونه سادهزیستی در اسلام به رشد روحی و آرامش انسان کمک میکند؟
در عصر پرشتاب و مملو از مصرفگرایی، سادهزیستی نهتنها یک فضیلت اخلاقی، بلکه ضرورتی حیاتی برای بازیابی تعادل درونی، آرامش روان و سلامت اجتماعی است. سادهزیستی مفهومی فراتر از فقر یا محرومیت و انتخابی آگاهانه است برای زندگی با آنچه ضروری، اصیل و معنابخش خواهد بود. مصرفگرایی، رقابت، چشموهمچشمی، خریدهای بیپایان و دغدغه نگهداری و ارتقای داراییها، منبع عمده اضطراب در زندگی مدرن هستند که اسلام از بدو ظهورش مانند مبارزه با بت پرستی با آن نیز به مبارزه پرداخت و کمر همت به سادهزیستی بست و با توصیه به کاهش نیازهای غیرضروری خواست ذهن را از آشفتگیها آزاد کند. وقتی انسان به حد عفاف و کفاف بسنده کند، فرصت و ظرفیت بیشتری برای مراقبه، تأمل، خلاقیت و روابط عمیقتر با دیگران خواهد داشت. فرد در سبک زندگی ایرانی- اسلامی زندگی ساده، تغذیه سالمتر، تحرک بیشتر، خواب منظمتر و دوری از تجملات مضر را تجربه میکند که بسیاری از بیماریهای مزمن نتیجه سبک زندگی مصرفمحور هستند. بیماریهای جسمی و روانی، همگی با سبک زندگی پیچیده و شتابزده امروزی ارتباط دارند. سادهزیستی اسلامی دعوتی به زیستن طبیعیتر، هماهنگ با نیازهای بدن و طبیعت انسان است.
فرهنگ مصرف در خانوادهها چگونه باید تغییر کند تا به الگوی مصرف صحیح نزدیکتر شویم؟
در بسیاری از موارد تغییرات به واسطه بروز تهدیدها شکل گرفتهاند. اگرچه اینگونه تغییر و ایجاد رویه فرهنگی به ظاهر اصولی نیست، اما در مواردی که چارهای وجود ندارد رهاورد مناسبی به حساب میآید مانند شرایط کنونی ما در بحرانهای طبیعی و تحمیلی که در حقیقت تهدید هستند. اعضای خانواده باید با پذیرش فرهنگ الگوی مصرف صحیح به خود و کشور در برون رفت از چالشها کمک کنند.
چطور میتوان فرهنگ مصرف صحیح را به نسل جوان منتقل کرد؟
راههای مختلفی را میتوان در این راستا در پیش گرفت، اما به نظر بنده ما ابتدا باید حس مسئولیتپذیری اجتماعی را بین نسل امروز فرهنگسازی کنیم، زیرا اگر همه افراد جامعه مخصوصاً نسل جوان ما بدانند که همه ما در قبال جامعه و آینده کشور مسئول هستیم در پاسداشت حریم همنوعان خود از هیچ تلاشی فرو گذار نمیکنند و در مصرف منابع مشترک دقت بیشتری را لحاظ میکنند.
