امروزه آبها منحصر به یک منطقه نمیشوند و در کشورهای پیشرفته، استفاده از روانابهای شهری و آبهای بازیافتی به سمت کشاورزی هدایت میشوند. کاری که باید به یک ضرورت اجتنابناپذیر در کشاورزی ایران، بهویژه در مناطق خشک و نیمهخشک تبدیل شود.
روشهای سنتی مدیریت رواناب که عمدتاً بر انتقال سریع آب متمرکز بودند، امروزه جای خود را به رویکردهای پایدار و یکپارچه دادهاند. این روشها سه هدف اصلی را دنبال میکنند که شامل کنترل سیلاب، بهبود کیفیت آب و تأمین منابع آب غیرمتعارف میشود. در دنیای امروز شهرها طوری طراحی میشوند که نسبت به آب حساس باشند. در این رویکرد به دنبال یکپارچهسازی مدیریت چرخه آب در طراحی شهر و بناهای آن هستند و هدف، تقلید از چرخه طبیعی آب پیش از توسعه شهری است تا رواناب کاهش یابد و کیفیت آن بهبود یابد.
در سیستم توسعه کماثر، از ابزارهایی مانندبامهای سبز، جویباغچهها و سطوح نفوذپذیر استفاده میشود تا نفوذ آب به زمین افزایش و حجم رواناب کاهش یابد. یک مطالعه در شهر سنندج نیز انجام و نتایج آن نشان داد بهکارگیری این روشها میتواند دبی اوج رواناب را بین ۳۵ تا ۵۰ درصد کاهش دهد.
اما در کنار اقدامات فوق، بهرهمندی از سیستمهای زهکشی پایدار شهری هم در دستور کار قرار میگیرد. روشی که در آن سازههای طبیعی مانند آببندان را در بر گرفته و بر ذخیرهسازی، نفوذ و تصفیه طبیعی آب تمرکز دارد. برای مثال، مطالعهای در حوضه رودخانه تجن در مازندران نشان داد، آببندانها میتوانند تا ۱۷درصد از رواناب و ۲۷درصد از رسوب را در زمان وقوع سیلاب مهار کنند.
قابلیت اطمینان و در دسترس بودن، مهمترین مزیت استفاده از رواناب و پساب برای کشاورزان است. این منبع برخلاف بارشهای فصلی، قابل پیشبینیتر است. روشهایی مانند ذخیرهسازی سیلاب در مناظر عمومی یا سیستمهای تصفیه و بازیافت آب در مقیاس محلی میتوانند این منبع را تقویت کنند. یک مطالعه اقتصادی در جنوب استان تهران نشان داد کشاورزانی که از پسابها برای آبیاری گندم استفاده میکنند، بهطور میانگین ۳۷۶کیلوگرم در هکتار محصول بیشتری برداشت میکنند. همچنین ارزش اقتصادی هر مترمکعب از این آب، بیش از آب کانالهای تمیز برآورد شده است.
از دیدگاه کشاورزان، بهبود حاصلخیزی خاک در اثر آبیاری با پساب، یکی از منافع مهم این روش است که پس از در دسترس بودن و افزایش عملکرد محصول قرار میگیرد.
با اینکه گروهی از کارشناسان تأکید میکنند استفاده از رواناب و پساب شهری در کشاورزی، خطری برای سلامت مصرفکنندگان ندارد، اما هنوز هم این موضوع نیازمند بررسی استانداردهای کیفیت آب، فرایندهای تصفیه و تأثیر بر محصولات دارد. ناگفته نماند که از نظر اقتصادی، مدیریت روانابها و هزینههای سرمایهگذاری در زیرساختهای نوین مانند بام سبز در مقایسه با منافع بلندمدت آن مانند جلوگیری از خسارت سیل، تأمین آب و ایجاد فضای سبز، آن را بسیار با صرفه و توجیهپذیر کرده است. در مجموع و بر پایه پژوهشهای علمی انجامشده در ایران، مدیریت نوین رواناب نه تنها یک راهکار فنی برای کنترل سیلاب است، بلکه به یک منبع آب ارزشمند برای مقابله با خشکسالی و تأمین آب کشاورزی تبدیل شده که باید در در تمام استانها در دستور کار مسئولان قرار گیرد.
