جوان آنلاین: عاطفه غیاث فخری، کارشناس گروه غربالگری اختلالات منجر به معلولیت در گفتوگو با «جوان» از نقش و تأثیر آموزش پیشگیرانه و اطلاعرسانی عمومی جهت کاهش معلولیت میگوید و معتقد است: تا زمانی که آموزشهای مؤثر با اصلاح زیرساخت، قانونگذاری سختگیرانه و نظارت قوی همراه نباشد، کاهش معنادار تصادفات و معلولیتها دشوار خواهد بود. متن پرسش و پاسخ ما با وی به شرح زیر است.
چگونه آموزشهای پیشگیرانه میتوانند در کاهش معلولیتها مؤثر باشند؟
آموزشهای پیشگیرانه یکی از مؤثرترین ابزارها برای کاهش بروز معلولیتها هستند زیرا آگاهی و رفتارهای سالم را در سطح خانواده و جامعه تقویت میکنند. این آموزشها کمک میکنند؛ عوامل خطرآفرینی که به معلولیت میانجامند، زودتر شناسایی شوند و افراد در زمان مناسب برای پیشگیری اقدام کنند. آموزش درباره مراقبتهای دوران بارداری، تغذیه صحیح، واکسیناسیون، ایمنی محیطکار و خانه، پیشگیری از حوادث ترافیکی و شناسایی زودهنگام اختلالات رشدی، میتواند از بروز بسیاری از معلولیتهای جسمی، حسی و ذهنی جلوگیری کند.
نتیجه این آموزشها، ارتقای سلامت عمومی، کاهش هزینههای درمانی و افزایش کیفیت زندگی افراد است. آموزشهای پیشگیرانه زمانی بیشترین اثر را دارند که بهصورت مستمر، قابلفهم و متناسب با گروههای مختلف جامعه ارائه شوند و همراه با مشارکت خانوادهها، مدارس، مراکز درمانی و رسانهها باشند.
آیا آگاهی رسانی به عموم مردم میتواند در کاهش برخی انواع معلولیتها (مثلاً معلولیتهای ناشی از تصادفات یا بیماریها) مؤثر باشند؟
بله، آموزشهای پیشگیرانه نقش بسیار چشمگیری در کاهش معلولیتهای ناشی از تصادفات، بیماریها و عوامل محیطی دارند. آموزش صحیح میتواند رفتارهای پرخطر را کاهش دهد، الگوهای سبک زندگی سالم را تقویت کند و خانوادهها را نسبت به علائم هشداردهنده آگاه سازد. برای مثال، آموزش رانندگی ایمن، استفاده از کمربند و کلاه ایمنی، آگاهی درباره بیماریهای قابل پیشگیری با واکسن، مراقبتهای دوران بارداری، تغذیه سالم و شناسایی زودهنگام اختلالات رشدی، همگی از مواردی هستند که اثبات شدهاند احتمال بروز معلولیت را کاهش میدهند. هرچه این آموزشها سادهتر، مداومتر و هدفمندتر ارائه شوند، اثرگذاری آنها بیشتر خواهد بود.
چرا با وجود آموزشها، هنوز میزان معلولیتهای ناشی از تصادفات بالاست؟
علت بالا بودن معلولیتهای ناشی از تصادفات، تنها کمبود آموزش نیست؛ بلکه مجموعهای از عوامل ساختاری، رفتاری و نظارتی در آن نقش دارند. ضعف زیرساختهای جادهای، فرسودگی خودروها، سرعت غیرمجاز، خستگی و خوابآلودگی رانندگان، نبود نظارت مستمر و فرهنگ رانندگی پرخطر، باعث میشود اثر آموزشها بهتنهایی کافی نباشد.
از سوی دیگر، آموزشها معمولاً مقطعی بوده و مستمر نیستند. همچنین برخی آموزشها رفتارمحور نیستند و کمتر از ابزارهای نوین مانند شبیهسازها، پیامهای تصویری و روایتهای واقعی استفاده میکنند. تا زمانی که آموزشهای مؤثر با اصلاح زیرساخت، قانونگذاری سختگیرانه و نظارت قوی همراه نباشد، کاهش معنادار تصادفات و معلولیتها دشوار خواهد بود.
آیا رویکردهای آموزشی در ایران بیشتر «پیشگیرانه» است یا «درمانی»؟
رویکرد غالب در ایران پیشگیرانه نیست و همچنان درمانی و مداخلهمحور است؛ به این معنا که بسیاری از برنامهها، چه در حوزه سلامت، چه در حوزه حوادث و چه در زمینه معلولیت، زمانی فعال میشوند که مشکل رخ داده باشد.
چالشهایی مانند کمبود بودجه برای آموزشهای همگانی، نبود برنامههای نظاممند در مدارس و غلبه نگاه «بعد از وقوع حادثه» باعث میشود، پیشگیری در اولویت قرار نگیرد. با این حال، در سالهای اخیر شاهد تلاشهای گستردهتری برای آموزشهای پیشگیرانه در حوزههایی مانند دوران بارداری، بیماریهای غیرواگیر و ایمنی ترافیکی هستیم، اما هنوز تا تبدیلشدن به یک رویکرد غالب فاصله داریم.
نقش رسانهها و شبکههای اجتماعی در آگاهیبخشی چیست؟
رسانهها و شبکههای اجتماعی امروز یکی از مهمترین ابزارهای پیشگیری از معلولیتها هستند. این فضاها میتوانند با اطلاعرسانی سریع، گسترده و قابلفهم، رفتارهای ایمن را در جامعه نهادینه کنند. انتشار داستانهای واقعی، آموزش تصویری، هشدارهای مرتبط با خطرات، معرفی خدمات حمایتی و تولید محتوای کوتاه و اثرگذار، میتواند توجه مردم را جلب کرده و رفتار آنها را تغییر دهد.
شبکههای اجتماعی ظرفیت بالایی برای هدفگذاری گروههای مختلف از والدین و نوجوانان گرفته تا رانندگان، کارگران و سالمندان خواهند داشت. اگر رسانهها با متخصصان همکاری نزدیک داشته باشند، میتوانند نقش بسیار مهمی در کاهش معلولیتها و افزایش مسئولیتپذیری اجتماعی ایفا کنند.
