جوان آنلاین: این تصور که هرچه مهریه بالاتر، زندگی مشترک آرام‌تر و موفق‌تر در تجربه ۱۸ ساله یک وکیل پایه یک دادگستری رنگ می‌بازد و نشان می‌دهد حقیقت چیز دیگری است. علی همراه (حمید) فرجی می‌گوید: پشتوانه واقعی زندگی نه رقم‌های نجومی مهریه، بلکه شناخت درست و کامل زوجین از یکدیگر، گفت‌و‌گو‌های صادقانه قبل از ازدواج و توافق منطقی درباره مسائل مالی است. او تأکید می‌کند، خانواده‌ها با آگاهی از قوانین و راهکار‌های عملی می‌توانند مهریه‌ای معقول تعیین کنند و به جای تمرکز روی اعداد غیرمنطقی به شناخت زوجین، مشاوره پیش از ازدواج و مدیریت درست زندگی توجه کنند. مشروح گفت‌و‌گو با این وکیل در ادامه می‌آید.
چه نکاتی در انتخاب مهریه اهمیت دارد؟
به طور کلی، قانونگذار در قانون مدنی مشخص کرده است، چه چیزی می‌تواند به عنوان مهریه تعیین شود. ماده ۱۰۷۸قانون مدنی می‌گوید: هر چیزی که ارزش مالی و قابل تملک باشد، می‌تواند مهریه قرار گیرد. این یعنی تقریباً هر چیزی که مالیت داشته باشد و ارزش مالی داشته باشد را می‌توان به عنوان مهریه در نظر گرفت، اما خانواده‌ها باید در انتخاب مهریه دقت کنند و به چند نکته توجه ویژه داشته باشند. مثلاً در مورد املاک بهتر است فقط املاکی که سند رسمی دارند، مدنظر قرار گیرد. منظور از سند رسمی، ثبت رسمی ملک است و با توجه به قانون جدید ثبت املاک، این موضوع گسترده‌تر هم قابل اعمال است. در مورد طلا و سکه هم مشخص است که ارزش آن قابل اعتماد و ساده‌تر است.
براساس قانون حمایت از خانواده، چه مقدار از مهریه به صورت قطعی قابل مطالبه است و بقیه آن چگونه تعیین می‌شود؟
برای اینکه بحث مهریه را از نگاه حقوقی مطرح کنیم، ابتدا باید به مواد ۱۰۷۸ تا ۱۱۰۱ قانون مدنی اشاره کنیم که جزئیات مهریه را توضیح داده است، اما نکته مهم‌تر، قانون حمایت از خانواده است که در سال ۱۳۹۱ تغییر و تحولی بزرگ در موضوع مهریه ایجاد کرد. ماده ۲۲ این قانون نشان‌دهنده این تغییر است و با موضوع صحبت ما بی‌ارتباط نیست. چند سالی اعداد و ارقام مهریه خیلی خاص و غیرمعمول شده بود. مثلاً عدد تولد زوجین یا اعداد دیگر که با عرف جامعه سازگار نبود. قانونگذار برای ساماندهی این موضوع، تغییراتی ایجاد کرد. ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده (مصوب ۱۳۹۱ و تأیید شده ازسوی شورای نگهبان) می‌گوید: زوجین ممکن است هر عددی را برای مهریه تعیین کنند، اما از طریق دادگاه، فقط ۱۱۰ سکه «ما فیالقِباله» قابل مطالبه است و نسبت به الباقی تمکن مالی و استطاعت مالی زوج مدنظر است.
حتی در مواردی که مهریه عندالمطالبه است، یعنی زن می‌تواند هر زمان که بخواهد مهریه را مطالبه کند، پرداخت آن باز بستگی به استطاعت مالی زوج دارد. قاضی در دادگاه، توانایی مالی زوج را بررسی و براساس آن میزان قابل پرداخت مهریه را تعیین می‌کند. این موضوع نشان می‌دهد که مطالبه مهریه هم حق زن است و هم تابع شرایط واقعی زندگی و توان مالی زوج.
یعنی بقیه مهریه از بین می‌رود؟
خیر. براساس قانون ۱۱۰ سکه قابل مطالبه اجباری است، اما باقی مهریه بستگی به توان مالی زوج دارد. یعنی قاضی می‌تواند براساس استطاعت مالی زوج، پرداخت بقیه مهریه را نیز بررسی و تعیین کند. در نتیجه وقتی در عقدنامه عددی بیش از ۱۱۰ سکه نوشته شده این به معنی از بین رفتن مازاد نیست، بلکه مطالبه آن بستگی به توان مالی زوج دارد و قانون پیش‌بینی کرده است مرجع قضایی می‌تواند این موضوع را اعمال کند.
زمان مطالبه مهریه از نظر قانون چه زمانی است؟
زن به محض وقوع عقد نکاح می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند. قانون، ازدواج را از زمان عقد نکاح معتبر می‌داند، هرچند در عرف جامعه، برخی ازدواج را زمانی تلقی می‌کنند که زوجین زیر یک سقف رفته‌اند یا مراسم عروسی برگزار شده است، اما قانونگذار، زمان وقوع عقد نکاح را مبنای شروع حقوق و تعهدات زوجین می‌داند، یعنی زن حتی قبل از رفتن زیر یک سقف با همسر یا برگزاری مراسم عروسی، می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند. این به این معناست که زن می‌تواند از حق حبس استفاده کند، یعنی تا زمانی که مهریه‌اش را دریافت نکرده، حتی لازم نیست تمکین کند. به زبان ساده، زن می‌تواند قبل از زندگی مشترک یا قبل از تمکین خاص، مهریه خود را مطالبه کند و قانون و فقه اسلامی این حق را برای او پیش‌بینی کرده است.
شروط ضمن عقد چه تفاوتی با تعیین مهریه دارد و هر کدام چه نقشی برای زن دارد؟
خیلی از افراد شاید از جزئیات سند نکاحیه و بند‌های مربوط به مهریه آگاهی کامل نداشته باشند و این ممکن است باعث سوء تعبیر شود. در سند نکاحیه (عقدنامه)، دو بخش مهم وجود دارد، یکی تعیین مهریه که در این بخش مشخص می‌شود مهریه چه چیزی است مثلاً آیینه و شمعدان، یک جلد قرآن، چند شاخه نبات یا ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا هر تعداد سکه یا هر چیز که مالیت داشته و و قابل تملک باشد. این قسمت اهمیت دارد و تعیین می‌کند مهریه عندالمطالبه است، یعنی زن می‌تواند هر زمان پس از عقد نکاح آن را مطالبه کند، اما شروط ضمن عقد مربوط به تخلف زوج است و به زن اختیاراتی می‌دهد. این موارد به مهریه ربطی ندارد و مربوط به حق طلاق یا درخواست طلاق از دادگاه می‌شود که اصطلاحاً به آن شروط ضمن عقد و از موارد عسر و حرج زوجه تلقی می‌شود. مثلاً اگر زوج شش ماه مداوم از دسترس خارج شود یا سوءرفتار داشته باشد، زن می‌تواند از دادگاه طلاق درخواست کند. این شروط به زن اجازه می‌دهد در شرایط خاص از حق طلاق یا خیارات استفاده کند و تعیین‌کننده حقوق او در موارد عسر و حرج است. به طور خلاصه، مهریه و شروط ضمن عقد دو موضوع جدا هستند. مهریه صرفاً مالی است و عندالمطالبه یا عندالاستطاعه تعیین می‌شود، اما شروط ضمن عقد، اختیاراتی برای زن ایجاد می‌کند تا در صورت تخلف یا شرایط خاص بتواند حق طلاق خود را از طریق دادگاه اعمال کند.
آیا توافق مسالمت‌آمیز زوجین درباره مهریه و مسائل مالی، بهتر از تصمیم دادگاه یا قاضی است؟
وقتی زندگی مشترک به مرحله‌ای برسد که اختلاف‌ها به دادگاه کشیده شود، معمولاً قاضی نمی‌تواند مثل خود طرفین به جزئیات زندگی آنها اشراف کامل داشته باشد. به عبارت دیگر، قاضی باید بین دو طرف که هرکدام تجربه و احساسات خود را دارند، تصمیم بگیرد و تعیین تکلیف کند. بر همین اساس تجربه نشان می‌دهد به مراتب بهتر است خود زوجین درباره مسائل مالی و مهریه توافق کنند، حتی قبل از مراجعه به دادگاه. وقتی خود افراد تصمیم می‌گیرند و توافق می‌کنند، نتیجه مسالمت‌آمیزتر و رضایت‌بخش‌تر است و فشار کمتری به طرفین وارد می‌شود. به طور خلاصه، توافق زوجین و حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلاف‌ها، همیشه بهتر از تصمیم یک قاضی یا دادگاه است. این موضوع باید برای دختران و پسران و خانواده‌ها روشن شود تا بدانند اهمیت گفت‌و‌گو، توافق و انعطاف در زندگی مشترک چقدر است.
با توجه به تجارب چند ساله شما در پرونده‌های خانوادگی آیا مهریه تضمین‌کننده خوشبختی زوجین است؟
با تجربه ۱۸ سال کار حقوقی و تمرکز بر مسائل خانواده باید بگویم تعیین مهریه‌های سنگین هیچ تضمینی برای خوشبختی زوجین ایجاد نمی‌کند. آنچه اهمیت واقعی دارد، نه عدد مهریه بلکه نحوه مدیریت مسائل مالی، نوع تعامل زوجین و توافقات روشن و صادقانه آنهاست. برای تعیین مهریه باید الگوی عملی و منطقی داشت. مهریه نباید آنقدر بالا باشد که بار مالی غیرواقعی برای زندگی ایجاد کند و نباید تصور کرد که رقم بالا می‌تواند تضمین کننده خوشبختی باشد. تجربه من و بررسی پرونده‌های متعدد خانوادگی نشان می‌دهد مهریه‌های بسیار زیاد یا عجیب و غریب نه تنها ضمانتی برای دوام زندگی نیستند، بلکه در بسیاری از مواقع به اختلاف و چالش‌های بیشتر منجر می‌شوند. حتی مهریه‌های کوچک مثل ۱۴سکه یا چند شاخه گل هم به تنهایی پشتوانه واقعی زندگی محسوب نمی‌شوند. به گفته مقام معظم رهبری، اهمیت مهریه در زندگی جنبه مادی ندارد، مهم‌تر از آن شناخت درست و واقعی زوجین از یکدیگر است. بنابراین بهترین مهریه، مهریه‌ای است که بر پایه شناخت، گفت‌و‌گو و یک توافق منطقی میان دو نفر شکل گرفته باشد نه براساس اعداد غیرمعقول، تاریخ تولد یا نشانه‌های نمادین. در نهایت، آنچه پشتوانه واقعی یک زندگی است، شناخت متقابل، رفتار مسئولانه و توافق منطقی میان زوجین است، نه رقم‌های بالا و غیرواقعی مهریه.
پس اینطور که شما می‌فرمایید، شناخت صحیح زوجین قبل از ازدواج اهمیت بیشتری نسبت به مهریه دارد؟
بله. مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه شود، شناخت درست طرفین از یکدیگر است. نمی‌توان تضمین کرد مهریه هر چقدر بالا باشد، پشتوانه زندگی زن است، اما بهترین پشتوانه واقعی برای زندگی، شناخت کامل و صحیح زوجین از همدیگر است. امروز که ازدواج‌ها به شکل سنتی قدیم انجام نمی‌شود، شناخت واقعی زوجین قبل از ازدواج اهمیت بسیار بالایی دارد و تجربه نشان می‌دهد بهترین کاری که زوجین می‌توانند انجام دهند، تحقیق و مشاوره پیش از ازدواج است. مشورت با مشاور یا تراپیست خانواده قبل از ازدواج می‌تواند کمک بزرگی باشد، اما در جامعه ما هنوز بسیاری از خانواده‌ها به این موضوع توجه کافی ندارند.
به نظر شما مشکل از کجاست؟
شاید اعتماد کم به مشاوران و تراپیست‌ها و هزینه بالای مشاوره‌ها باشد. البته پوشش‌هایی مثل بیمه تکمیلی تا حدی این مشکل را کاهش داده است، اما هنوز جا دارد جامعه، رسانه‌ها و خانواده‌ها به اهمیت مشاوره پیش از ازدواج و شناخت زوجین بیشتر توجه کنند. درباره هزینه هم باید گفت آیا هزینه از هم پاشیدن یک زندگی کمتر از هزینه مشاوره و تراپیست‌هاست؟
در پایان برای همه زوج‌های جوان، آرزوی زندگی مشترک بر پایه شناخت و آگاهی دارم.
