جوان آنلاین: میرسبحان سادات، روانشناس، روان درمانگر و استاد دانشگاه در گفت‌و‌گو با «جوان» به صورت دقیق میزان ساعات بازی کودکان و نوجوانان از موبایل را بیان کرده و با تأکید بر جایگزین کردن یک بازی به جای بازی موبایلی در این‌باره می‌گوید: برای کودکان زیر شش‌سال بهتر است استفاده به حداقل- بین نیم تا یک ساعت- برسد یا حذف شود و برای کودکان بزرگ‌تر، مثلاً نوجوانان، استفاده روزانه بیشتر از دو ساعت مناسب نیست. هنگام رعایت محدودیت‌ها، با کودکان دعوا نکنیم؛ بلکه به آرامی دوباره توجیه و تشویق کنیم که استفاده‌شان را کمتر کنند. جایگزین‌های جذاب و سالم برای پر کردن وقت کودکان، مانند اسباب‌بازی‌های خلاقانه یا بازی با همسالان را فراهم کنیم. متن گفت‌و‌گو را در ادامه بخوانید.
کودکی امروز، چقدر با کودکی نسل‌های قبل فرق دارد؟ آیا می‌توانیم هنوز از مفهومی به نام «کودکی سالم» در عصر موبایل و بازی‌های آنلاین صحبت کنیم؟
کودکی امروز نسبت به دهه ۶۰ و ۷۰ بسیار متفاوت شده است. در گذشته، کودکان بیشتر در کوچه‌ها، پارک‌ها و محیط‌های باز بازی می‌کردند، اما امروز به دلیل شرایط محیطی و تغییر سبک زندگی، این فضا‌ها محدود شده‌اند. در عوض، کودکان بیشتر وقت خود را پای موبایل، کنسول بازی و رسانه‌های تصویری می‌گذرانند. برای بررسی سلامت کودکی باید چهار بعد را در نظر گرفت: بعد بیولوژیکی (بدن)، روانی، اجتماعی و معنوی. با توجه به تغییرات گسترده در زندگی امروز، دیگر نمی‌توان به شکل سنتی کودکان را از دنیای دیجیتال دور کرد؛ بلکه باید استراتژی‌هایی طراحی کرد که حضور آنها در این فضا‌ها مدیریت شده و کنترل شده باشد تا آسیب‌های احتمالی کاهش یابد. همانطور که در تغذیه مجبوریم برخی مواد غیرمفید را مصرف کنیم ولی باید یاد بگیریم آسیب آن را کم کنیم، در سبک زندگی دیجیتال کودکان نیز باید روش‌هایی را بیاموزیم که سلامت روانی و اجتماعی آنها حفظ شود و آسیب‌های ناشی از استفاده نادرست از ابزار‌های دیجیتال به حداقل برسد.
آیا استفاده زیاد از موبایل تأثیری روی رشد ذهنی و شناختی کودک دارد؟
مطالعات علمی با محوریت «اسکرین تایم» یا مدت زمان مواجهه کودکان با صفحه نمایش، نشان می‌دهند که استفاده زیاد از رسانه‌ها می‌تواند عوارض متعددی داشته باشد. مهم‌ترین مشکل، افزایش نشانه‌های بیش‌فعالی است؛ مثلاً کودکانی که بیش از ۳۰دقیقه تا دو ساعت در روز با صفحه نمایش درگیرند، تا ۷/۷برابر بیشتر دچار بیش‌فعالی می‌شوند. همچنین نشانه‌های اضطراب، وسواس، ترس‌های روزانه، اضطراب جدایی، ناخن‌جویدن، کابوس‌های شبانه و مشکلات تمرکز نیز در این کودکان بیشتر دیده می‌شود. از نظر خلاقیت، رسانه‌های شنیداری مثل رادیو ممکن است تا حدی خلاقیت را تقویت کنند، اما استفاده بیش از حد باعث می‌شود؛ ذهن کودکان در معرض حجم زیادی از اطلاعات و تصاویر قرار گیرد و توانایی تفکر مستقل و بروز خلاقیت کاهش یابد. به طور کلی، مواجهه زیاد با رسانه‌ها می‌تواند رشد ذهنی و شناختی کودکان را محدود کند و مشکلات رفتاری و روانی را افزایش دهد.
آیا بین وابستگی به گوشی و بروز مشکلات رفتاری مثل پرخاشگری یا بی‌قراری در کودکان ارتباطی وجود دارد؟
وابستگی به گوشی به طور حتم باعث اضطراب و بی‌قراری و پرخاشگری می‌شود. کودکانی که بیشتر در معرض رسانه هستند؛ آستانه صبر و تحمل کمتری دارند و امکان بروز پرخاشگری و رفتار تکانشی در آنها زیاد است.
چگونه می‌توان کودکان را از اعتیاد به دنیای دیجیتال نجات داد، بدون آن‌که احساس محرومیت در آنها شکل بگیرد؟
مدیریت استفاده کودکان از فضای دیجیتال باید مثل مدیریت مصرف خوراکی‌های ناسالم باشد؛ باید به آنها توضیح دهیم که استفاده زیاد از این فضا‌ها می‌تواند آسیب‌زا باشد و باید کنترل شده و محدود شود.
نکات کلیدی در مدیریت وجود دارد. به کودکان بفهمانیم استفاده زیاد از موبایل و بازی‌های دیجیتال به سلامت جسمی و روانی‌شان آسیب می‌زند و نمی‌توانند همیشه و هر لحظه از آن استفاده کنند. محدودیت زمانی مشخص کنیم؛ مثلاً برای کودکان زیر شش‌سال بهتر است استفاده به حداقل - بین نیم تا یک ساعت- برسد یا حذف شود و برای کودکان بزرگ‌تر، مثلاً نوجوانان، استفاده روزانه بیشتر از دو ساعت مناسب نیست. هنگام رعایت محدودیت‌ها، با کودکان دعوا نکنیم بلکه به آرامی دوباره توجیه کنیم که استفاده‌شان را کمتر کنند. جایگزین‌های جذاب و سالم برای پر کردن وقت کودکان، مانند اسباب‌بازی‌های خلاقانه یا بازی با همسالان را فراهم کنیم. حضور فعال والدین و همراهی در این مسیر بسیار مهم است تا کودک احساس محرومیت نکند و درک کند که این محدودیت‌ها به نفع سلامت و رشد اوست.
در خانواده‌هایی که والدین شناخت دقیقی از فناوری ندارند، چگونه می‌توان کودک را از آسیب‌ها حفظ کرد؟
خانواده‌هایی که شناخت کافی از فناوری ندارند، دو مشکل عمده دارند. اول اینکه کودکان زمان زیادی را در معرض رسانه‌ها می‌گذرانند که آسیب‌زاست؛ دوم اینکه محتوای نامناسب- خشونت‌آمیز، ترسناک یا ناسازگار با فرهنگ ما - به دست کودکان می‌رسد. چون والدین نمی‌دانند کودک چه می‌بیند یا بازی می‌کند، نمی‌توانند رفتار‌های نادرست و آسیب‌زا را اصلاح کنند. این موضوع باعث می‌شود؛ تربیت کودک آسیب ببیند و اخلاق و تعاملات اجتماعی او تحت‌تأثیرات منفی قرار گیرد. بنابراین، آموزش والدین درباره فناوری و کنترل محتوای مصرفی کودکان بسیار ضروری است.
استفاده از گوشی چطور روی رابطه‌کودک با والدین تأثیر می‌گذارد؟
استفاده نامنظم و بدون قاعده از گوشی در خانواده باعث درگیری و کشمکش می‌شود و رابطه والدین و کودک را تضعیف می‌کند. وقتی قوانین و محدودیت‌ها مشخص نباشد، جنگ سر گوشی و محتوا ایجاد می‌شود که به تربیت کودک آسیب می‌زند. بنابراین باید درباره استفاده گوشی شفاف و صریح صحبت شود و با گفت‌و‌گو و همراهی، مدت زمان استفاده به تدریج کاهش یابد تا به حد معقولی برسد. به‌جای ممنوعیت مطلق، مدیریت هوشمندانه و آگاهانه باعث حفظ رابطه سالم خانواده و تربیت بهتر کودک می‌شود.
به نظر شما، وقتی والدین خود زیاد درگیر گوشی هستند، چه پیام ناهوشیاری به کودک منتقل می‌شود؟
والدین الگو هستند؛ کودک رفتار والد را «یاد می‌گیرد» و فرض می‌کند همانطور باید رفتار کند. اگر والدین بدون قاعده صبح تا شب گوشی داشته باشند، کودک هم «یاد می‌گیرد» گوشی‌محوری را طبیعی بداند. ناسازگاری بین گفتار و رفتار ایجاد می‌شود؛ وقتی والدین استفاده را محدود می‌کنند، اما خودشان رعایت نمی‌کنند، کودک حقانیت قوانین را زیر سؤال می‌برد و احساس بی‌عدالتی و سردرگمی می‌کند.
