جوان آنلاین: مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و امور مشترکین شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور میزان هدررفت واقعی (نشت) آب در شبکه‌های توزیع و انشعابات آب شهری را بر اساس آخرین آمار جدول بالانس کشور، حدود ۱۵درصد از کل آب ورودی به سیستم آبرسانی اعلام کرد.
تنش‌های آبی یکی از پربسامدترین موضوعات این روز‌های کشورمان است و در چنین شرایطی، مدیریت درست شبکه‌های توزیع آب شهری، از مهم‌ترین مسائل مدیریت شهری به شمار می‌رود و مسئله «هدررفت آب» را در کانون توجهات قرار می‌دهد چراکه «آب» با صرف هزینه‌های قابل توجهی تأمین، تصفیه و به شبکه تزریق می‌شود، اما در مسیر رسیدن به مصرف‌کننده نهایی، بخشی از آن به دلایل مختلف از دست می‌رود. اینکه چه میزان آب واردشده به شبکه‌های آبرسانی شهری، به دلیل نشتی و شکستگی‌های موجود در لوله‌ها و انشعابات هدر می‌رود، محل بحث است.
در همین راستا علی سیدزاده، مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و امور مشترکین شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور درباره اینکه میزان هدررفت آب در شبکه‌های توزیع شهری به دلیل نشتی و شکستگی لوله‌ها چقدر برآورد می‌شود و مهم‌ترین علت‌های فنی و مدیریتی این نوع هدررفت در کشور چیست؟ به «جوان» می‌گوید: میزان هدررفت واقعی (نشت) آب در شبکه‌های توزیع و انشعابات آب شهری بر اساس آخرین آمار جدول بالانس کشور حدود ۱۵درصد از کل آب ورودی به سیستم آبرسانی است. این هدررفت به دو صورت مرئی (سطحی) و نامرئی (مدفون) رخ می‌دهد و عمده آن در محل شکستگی‌ها و اتصالات انشعابات آب است.
به گفته وی، فشار بهره‌برداری زیاد، عمر بالا و فرسودگی شدید لوله‌ها، استفاده از لوله‌ها و مصالح بی‌کیفیت، اجرا و نصب غیراستاندارد شبکه و انشعابات آب، خسارت از سوی سایر شرکت‌های خدماتی و آب یا خاک خورنده، از مهم‌ترین علل نشت در شبکه‌های توزیع و انشعابات آب است.
بخشی از هدررفت آب مربوط به بخش مصرف‌های ثبت‌نشده و خطای کنتورها، به دلیل دقت پایین ابزار‌های اندازه‌گیری است، با وجود این هنوز بخشی از شبکه‌ها به کنتور‌های هوشمند مجهز نشده‌اند، سیدزاده در این باره تصریح می‌کند: هدررفت ظاهری آب ناشی از خطای کنتور‌های مشترکین حدود ۸/ ۶ درصد از کل آب ورودی به سیستم آبرسانی را به خود اختصاص داده است. خطای کنتور‌های مشترکین به هدررفت فیزیکی آب منجر نمی‌شود بلکه بخشی از درآمد شرکت‌های آب و فاضلاب به واسطه آن از دست می‌رود، بنابراین این هدررفت جزو هدررفت فیزیکی آب محسوب نمی‌شود و جزو هدررفت ظاهری آب محسوب می‌شود.
وی می‌افزاید: نصب کنتورها (چه هوشمند و چه غیرهوشمند) به تدقیق داده‌های تولید و مصرف آب و نیز کنترل و مدیریت مصارف ناخواسته و نشتی‌ها کمک قابل توجهی می‌کند. نصب کنتور‌های هوشمند از جهت ثبت مستمر داده‌های تولید یا مصرف آب و ارسال این داده‌ها به سرور شرکت‌های آب و فاضلاب نقش شایانی در شناسایی سریع مصارف ناخواسته و نشت‌های آب دارد، مشروط به اینکه اصل هزینه اثربخشی در استفاده از این کنتورها رعایت شود.
مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و امور مشترکین شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در خصوص اینکه افت فشار در شبکه چگونه بر افزایش هدررفت اثر می‌گذارد؟ و میزان تأثیر آن در توزیع نابرابر آب بین مناطق مختلف چقدر است و چه عواملی باعث می‌شود این مشکل در برخی شهر‌ها شدیدتر باشد؟ می‌گوید: اصولاً افزایش فشار آب به افزایش نشت و برعکس افت فشار به کاهش منجر می‌شود. مطابق الزامات فنی طراحی و بهره‌برداری شبکه توزیع آب شهری و روستایی از جمله نشریه ۱۱۷- ۳ سازمان برنامه و بودجه، فشار بهره‌برداری شبکه‌های توزیع به منظور مدیریت مصرف، نشت و حوادث باید در حداقل میزان خود حفظ شود، البته این میزان به گونه‌ای باید باشد که در شرایط عادی تأمین آب، مشترکین ساکن در طبقات متعارف را با مشکل مواجه نسازد. حداقل فشار شبکه توزیع آب در شرایط تنش و بحران (کمبود تأمین آب) متفاوت بوده و در حدی است که آب نهایتاً به طبقات همکف و اول برسد.
وی می‌افزاید: به منظور توزیع عادلانه آب شرب در شهر‌ها معمولاً مطالعات و عملیات اجرای پهنه‌های فشاری انجام می‌شود. مقصود از این پهنه‌بندی این است که بدون ایجاد استرس به تأسیسات در عین مدیریت حوادث و نشت، حداقل فشار و دبی عادلانه مورد نیاز مشترکین تأمین شود، بنابراین مدیریت فشار لزوماً کاهش فشار نیست بلکه توزیع عادلانه فشار است. مدیریت فشار در مناطق جغرافیایی با اختلاف ارتفاع زیاد به کنترل نشت و حوادث منجر می‌شود، این در حالی است که کنترل فشار در مناطق مسطح بیشتر مشکلات مصرف یا قطعی آب را به دنبال دارد. این مشکلات برای مشترکینی که در مناطق مرتفع ساکن هستند به علت اختلاف ارتفاع کمتر نسبت به تراز آب در مخزن شهر بیشتر است.
سیدزاده در ادامه به میزان مصرف آب شرب برای مصارف غیرشرب (مثل آبیاری فضای سبز یا کاربری‌های صنعتی) و اینکه چه مقدار از هدررفت منابع سالم را شامل می‌شود، اشاره و درباره اینکه چرا جایگزینی پساب تصفیه‌شده هنوز به‌طور کامل اجرا نشده است؟ تصریح می‌کند: بخش اعظم مصارف آب شرب به مصرف شرب و بهداشت می‌رسد و تنها بخش بسیارکوچکی از آن صرف مصارف غیر شرب از جمله آب مصرفی صنایع و فضای سبز می‌شود. در سال‌های اخیر با وضع قوانین بازدارنده تخصیص جدید آب شرب به مصارف فضای سبز و صنعت ممنوع و همچنین قوانین جدیدی به منظور بازتخصیص و جایگزینی آب مصرفی فضای سبز و صنایع با آب‌های نامتعارف (مثل پساب فاضلاب) وضع شده است.
وی مهم‌ترین چالش‌ها برای جایگزینی مصارف غیرشرب با آب‌های نامتعارف (پساب) را دو بخش دسته‌بندی می‌کند: ۱. نبود تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و منابع آب نامتعارف در نزدیکی مراکز صنعتی و فضا‌های سبز شهری و ۲. نبود زیرساخت تأسیساتی یا کمبود منابع مالی به منظور انتقال و تصفیه آب نامتعارف برای مصارف.
این مقام مسئول در خصوص اینکه در مدیریت شبکه‌های آب، نبود نقشه‌برداری دقیق و سامانه‌های پایش هوشمند چه سهمی در هدررفت از مبدأ تا مقصد دارد؟ تأکید می‌کند: چنانچه شناسایی کلی هدررفت سیستم آبرسانی مدنظر باشد تنها کنتورگذاری و اندازه‌گیری حجم آب در مبدأ (منبع تأمین آب) و مقصد (محل مصرف) کفایت می‌کند، اما چنانچه بخواهیم مؤلفه‌های مختلف هدررفت واقعی و ظاهری را تعیین و کنترل کنیم، استفاده از کنتور هوشمند و در سطحی بالاتر استفاده از شبکه توزیع هوشمند بسیار مؤثر خواهد بود که در این مورد نیز باید تأمین اصل هزینه اثر بخشی رعایت شود. در اغلب موارد مشکلات تأمین منابع مالی مورد نیاز طرح هوشمند‌سازی را با چالش مواجه می‌سازد.
