جوان آنلاین: دستاورد‌های متنوع دفاع مقدس از جهاتی حتی برای دشمنان جمهوری اسلامی غیرقابل باور بود. حمله عراق به ایران با حمایت بسیاری از کشور‌های جامعه جهانی، هدفی جز عقیم کردن الگوی انقلاب پویا و استقلال‌خواه ایران نداشت.
آنها درصدد بودند در یک حمله تمام‌عیار به طور ضرب‌الاجلی، جوانه جمهوری اسلامی را به زعم خود خشک کنند تا مانع پیروی اندیشه‌های ضداستکباری و ضدامپریالیسمی در جهان شوند، اما ناباوری طولانی‌شدن جنگ و در نهایت پیروزی ایران به آنها تعریف دیگری از انقلاب اسلامی ارائه کرد. آنها به این آگاهی رسیدند که ایران در مسیر حداکثرسازی قابلیت‌های ابزاری برای مقابله با تهدیدات دشمن به جایگاه ممتازی دست یافته است و دیگر نمی‌توان با ایده اقدام نظامی با آن مقابله کرد. ناکامی آنها از راه‌اندازی این جنگ نامتقارن، از جهاتی دیگر به ایجاد جبهه‌های جدیدی علیه کشور منجر شد که گذر زمان ناکارآمدی ابزارهای‌شان را نیز اثبات کرد. نمونه آن، استحاله فرهنگی، اعمال تحریم‌های شکننده از سوی کشور‌های غربی و ایجاد آشوب و شکاف در داخل کشور است.
دشمن تصور می‌کرد ایران به سبب تشکیل نظام نوپا و گسیختگی ارتش می‌تواند ایران را شکست دهد، اما در عمل در برابر ایران شکست سنگینی متحمل شد و تمام هزینه‌کردهایش در جنگ هشت ساله را از دست داد و یک گام بالاتر، به طور ناخواسته جایگاه ایران را در بین قدرت‌های منطقه در سطح بالایی تعیین کرد و تردید‌های عمیقی را برای هر نوع. چه بسا اگر جنگی وجود نداشت، تفهیم اقتدار و میزان قدرت ایران برای جامعه بین‌الملل تا به این شکل امکانپذیر نبود.
در واقع، ایران با توسل به قدرت درونی و دکترین انقلاب اسلامی، سطوح بازدارندگی خود را از جنبه‌های مختلف چنان ارتقا داد که اراده تنازع مستقیم در دشمن را متزلزل می‌کرد. ایران در بعد نظامی و محوری‌ترین مؤلفه بازدارندگی، تلاش کرد زمینه لازم را برای بهینه‌سازی معادله قدرت به وجود آورد. خرید تسلیحاتی، متنوع‌سازی منابع قدرت ابزاری و همکاری با بازیگران حاشیه‌ای را می‌توان محورهای اصلی بازدارندگی ایران در دوران دفاع مقدس دانست، اما در همان دوران ایده و انگیزه بومی‌سازی و ارتقای توان دفاعی با استفاده از توان داخلی کلید زده شد. بعد از آن نیز نیرو‌های مسلح برای متوازن کردن قدرت در منطقه و ایجاد سطحی از بازدارندگی که پاسخگوی هر نوع اقدام خصمانه از سوی قدرت‌های برتر باشد، اهتمام ویژه‌ای ورزیدند. پیروزی دوم ایران در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه نیز محصول همان بازدارندگی بومی است. عملیات غیرمنتظره و موفقیت‌آمیز ایران در سرزمین‌های اشغالی با اتکا بر توان موشکی داخلی که به در هم شکستن محاسبات امریکا و رژیم‌صهیونیستی منجر شد، مؤید تثبیت بازدارندگی ایران است. امریکا گمان می‌کرد با حملات رژیم‌صهیونیستی ایران، سیستم تدافعی و تهاجمی ایران دچار ضعف می‌شود و مجال دفاع را از آن سلب می‌کند.
از طرف دیگر، جامعه ایرانی ظرفیتی پیدا می‌کند که می‌توان با احیای همان ترفند‌ها و دسیسه‌های قبلی، آشوب و ناآرامی را دوباره راه‌اندازی کرد تا از دو طرف جمهوری اسلامی تحت فشار قرار گیرد، اما به طور معکوسی این تصور هم با شکست مواجه شد و انسجام ملی خودجوش مردم این طرح‌ریزی دشمن را نیز باطل کرد.
«خودباوری» کلید گذر از تحریم‌ها
تحریم‌های امریکا از همان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی کلید خورد. به طور ملموس‌تر، امریکا پس از تسخیر سفارتش، تحریم‌های گسترده‌ای علیه ایران اعمال و دارایی‌های ایران را مسدود کرد. این تحریم‌ها با اتهامات واهی مانند «نقض حقوق بشر» و «حمایت از تروریسم» همراه بود و تا امروز شامل تحریم‌های بانکی، تجاری و دارویی ادامه دارد. در موضوع هسته‌ای، از سال۱۳۸۱، امریکا با جنجال رسانه‌ای و فشار بر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برنامه هسته‌ای ایران را به چالشی بین‌المللی تبدیل کرد. پس از توافق برجام امریکا با نقض مکرر تعهدات و خروج از آن در سال ۱۳۹۷ راهبرد فشار حداکثری را علیه ایران اجرایی کرد.
در مقابل ایران برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها و مقابله با اعمال این محدودیت‌های فزاینده سیاست‌های متنوعی را به کار بست. ایران در حوزه بین‌المللی، منطقه‌ای و حضور در ائتلاف‌های اقتصادی و امنیتی ضدغربی مانند بریکس، شانگهای و همچنین توسعه روابط با کشور‌های مختلف جهان، اقداماتی را نیز در داخل انجام داد. در واقع، سیاست‌های ایران برای مقابله با تحریم‌ها ترکیبی از رویکرد تهاجمی (مانند دیپلماسی و تشکیل اتحادیه‌های بین‌المللی) و رویکرد تدافعی (مانند افزایش تاب‌آوری اقتصادی و یافتن راه‌های دور زدن تحریم) است. نکته کلیدی که در این راهبرد‌ها دیده می‌شود، عدم‌توقف برنامه‌های توسعه‌ای در انتظار لغو تحریم‌هاست. شکست امریکا در اعمال تحریم‌های فزاینده، سبب تقویت و همچنین تثبیت بازدارندگی کشور شده، چراکه یکی از ابزار‌های محوری و تهاجمی امریکا برای ایجاد فشار و تحول در کشور ناکارآمد شده و راهبرد امریکا را به بن‌بست کشانده است.
الگوی مورد نیاز برای سیاست ضدتحریم
گرچه به اعتراف ناظران غربی ایران با اقدامات خود توانسته است تحریم‌های امریکا را بی‌اثر کند، اما شرایط گواه می‌دهد که همچنان فاصله زیادی با خودکفایی اقتصادی و غلبه کامل بر تحریم‌ها داریم. فصل مشترک اقدامات ضدتحریمی ایران را باید در باور به خود و تکیه بر توان داخلی جست‌و‌جو کرد. استفاده و بهره‌برداری از زیرساخت‌ها، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های فراوان موجود می‌تواند کشور را از شرایط سخت دوران تحریم عبور دهد. علاوه بر آن، اقتصاد ایران نیاز به الگویی که مسیر عبور از تحریم‌ها را روشن سازد، دارد. موفقیت قوای نظامی و نیرو‌های مسلح در خودکفایی، بومی‌سازی صنعت دفاعی نشان می‌دهد ایران قابلیت خودکفایی اقتصادی را نیز دارد. اولین متغیری که این موفقیت را رقم زد، گرفتن نگاه از خارج و تمرکز بر توان داخلی بود، این الگویی است که باید در تمامی عرصه‌های دیگر، چون اقتصاد نیز به کار گرفته شود.
