جوان آنلاین: تازه‌ترین گزارش مرکز مبادله ارز و طلا نشان می‌دهد بازرگانان کشورمان از ابتدای امسال تا ۱۴مرداد، بیش از ۱۰میلیارد دلار انواع ارز را در بازار ارز تجاری مبادله کرده‌اند؛ رقمی که نه‌تنها نشانه پویایی چرخه تجارت رسمی است، بلکه نقشه‌ای روشن از جغرافیای ارزی ایران ترسیم می‌کند: ۹/ ۱۲ میلیارد درهم امارات، ۵/۵ میلیارد دلار امریکا، ۴۰۲ میلیون یورو، ۹ /۳ میلیارد یوآن چین، ۴/ ۱ میلیارد روبل روسیه و ۷۱ میلیون ین ژاپن. این توزیع ارزی از پیوند‌های راهبردی اقتصاد ایران با شرکای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای پرده برمی‌دارد و نشان می‌دهد حتی در سایه فشار‌های خارجی، شریان مبادلات ارزی کشور همچنان می‌تپد و مسیر تأمین کالا و مواد اولیه پابرجاست.
بازار ارز تجاری که در سال‌های اخیر به ابتکار بانک مرکزی و تحت نظارت مرکز مبادله ارز و طلای ایران شکل گرفت، مأموریت دارد که به جریان رسمی تجارت خارجی کشور سوخت ارزی برساند. تفاوت آن با بازار آزاد در هدف و کارکردش است: اینجا نه خبری از خرید و فروش‌های خرد مردم برای سفر یا پس‌انداز است و نه بازی‌های کوتاه‌مدت سفته‌بازانه. این بازار جایی است که شرکت‌های واردکننده مواداولیه، تجهیزات، کالا‌های اساسی و صادرکنندگان عمده، ارز خود را عرضه و تقاضا می‌کنند.
آمار ۱۰ میلیارد دلاری امسال، حاصل هزاران تراکنش میان فعالان اقتصادی و بانک‌هاست که به‌واسطه این بازار انجام شده است. این رقم تنها تا نیمه مرداد به‌دست آمده، به این معنا که در صورت تداوم روند فعلی، ارزش کل معاملات تا پایان سال می‌تواند رکورد‌های بالاتری را تجربه کند.
وزن سنگین درهم در تجارت ایران
نگاهی به ترکیب ارز‌های معامله‌شده نشان می‌دهد که درهم امارات با ۱۲/۹ میلیارد واحد، بیشترین سهم را در مبادلات داشته است. دلیل این جایگاه، نقش دبی و دیگر بنادر امارات به‌عنوان دروازه ورود کالا به ایران است. بسیاری از معاملات دلاری و حتی غیردلاری از طریق سیستم بانکی و صرافی‌های این کشور تسویه می‌شوند.
دلار امریکا، همچنان مرجع سنجش
با وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های انتقال پول که باید دلار را به سمت حذف از تجارت خارجی سوق دهد، دلار امریکا همچنان دومین ارز پرمعامله بوده و ۵/۵ میلیارد دلار از مجموع دادوستد‌ها را تشکیل داده است. حتی زمانی که مبادله مستقیم دلار دشوار یا غیرممکن می‌شود، قیمت آن مبنای ارزش‌گذاری سایر ارز‌ها قرار می‌گیرد و این روند باید اصلاح شود.
یورو، یوآن، روبل و ین، تنوع جغرافیای تجارت
حضور ۴۰۲ میلیون یورو در فهرست، حکایت از تعاملات اقتصادی ایران با اتحادیه اروپا دارد، هرچند این رقم نسبت به گذشته کاهش یافته است. ۳/۹ میلیارد یوآن چین بیانگر وزن بالای واردات از شرق آسیاست. ۱/۴ میلیارد روبل روسیه نیز بازتاب گسترش روابط با مسکو، به‌ویژه در حوزه انرژی و کشاورزی است؛ و سرانجام ۷۱ میلیون ین ژاپن که بیشتر در معاملات کالا‌های صنعتی و فناوری دیده می‌شود.
معنای عبور از مرز ۱۰ میلیارد دلار
برای مردم عادی، ممکن است این عدد صرفاً یک آمار خشک به‌نظر برسد. اما در زبان اقتصاد این رقم به معنای چند نکته مهم است:
۱. فعال‌بودن چرخه واردات و صادرات حتی با وجود فشار‌های خارجی.
۲. کاهش فشار بر بازار آزاد ارز، چون بخشی از تقاضا در بازار رسمی پاسخ داده می‌شود.
۳. تنوع سبد ارزی که ریسک وابستگی به یک ارز خاص را کاهش می‌دهد.
پیوند با معیشت و قیمت کالا‌ها
گرچه این معاملات مستقیماً در زندگی روزمره همه مردم دیده نمی‌شود، اما تأثیر آن غیرمستقیم و پررنگ است. واردات گندم، دارو، نهاده‌های دامی یا قطعات صنعتی همه به پشتوانه ارز تهیه‌شده از این بازار انجام می‌گیرد. هرچه این بازار روان‌تر و پرحجم‌تر باشد، احتمال جهش قیمت‌ها به‌دلیل کمبود ارز کمتر خواهد شد.
چالش‌ها و مسیر پیش‌رو
با وجود رشد معاملات، چالش‌هایی همچنان پابرجاست: محدودیت‌های بانکی بین‌المللی، نوسان نرخ ارز و وابستگی به چند کشور خاص. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند توسعه پیمان‌های پولی دو یا چندجانبه، گسترش استفاده از ارز‌های محلی در تجارت و بهبود زیرساخت‌های بانکی داخلی می‌تواند آینده این بازار را باثبات‌تر کند.
جمع‌بندی
آمار امسال نشان می‌دهد که تجارت خارجی کشورمان، با وجود تمام محدودیت‌ها، همچنان در حال تنفس و حرکت است. بازار ارز تجاری در این میان نقشی شبیه به شریان اصلی دارد که اگر جریان آن قطع شود، بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی کشور دچار اختلال می‌شود. عبور از مرز ۱۰ میلیارد دلار در نیمه نخست سال، نشانه‌ای از پایداری نسبی این شریان است؛ هرچند برای تضمین سلامت آن، نیاز به سیاستگذاری هوشمندانه و نگاه بلندمدت داریم.
