جوان آنلاین: به گفته دکتر احمد کارخانه، دکترای علوم ارتباطات از دانشگاه علامه طباطبایی (ره) و مدرس دانشگاه، یکی از مهم‌ترین نقش‌های خبرنگار، «راهبر گفتمان رسانه‌ای» است. این هدایتگری، نه از طریق نسخه پیچی، بلکه با طرح مسئله، گفت‌وگوآفرینی و اندیشه ورزی اتفاق می‌افتد. وی می‌گوید: «این نقش حیاتی خبرنگار در بزنگاه‌های حساس مانند جنگ ۱۲روزه اخیر که میدانی برای نبرد روایت‌ها، اطلاعات و جنگ سایبری بود، بیش از پیش نمایان می‌شود. در چنین شرایطی، رسانه‌ها و خبرنگاران با «جهاد تبیین» باید روایتی صادق، دقیق و منصفانه از واقعیت‌ها ارائه دهند و به افشای تحریف‌های رسانه‌های معارض بپردازند.»
از نظر شما ویژگی‌های یک خبرنگار خوب چیست تا هم مردم و هم کارشناسان به او اعتماد کنند؟
اعتماد، کالای کمیاب و گرانبهایی است که تنها از مسیر صداقت، تخصص، بی‌طرفی و حرفه‌گرایی به دست می‌آید. خبرنگار خوب باید امانتدار حقیقت، واقع نگر و راستی آزما باشد، بدون آنکه دستخوش هیجان‌های رسانه‌ای یا امواج زودگذر سیاسی شود. او باید با دقت در گردآوری اطلاعات، صداقت در روایت و انصاف در داوری، بتواند با تسلط بر فنون حرفه‌ای، روایت ساز باشد، زیرا روایت‌سازی صحیح، همان نقطه‌ای است که اعتماد عمومی و تخصصی در آن شکل می‌گیرد.
خبرنگار چگونه می‌تواند نگاه شهروندان و مسئولان را به هدایت درست معطوف کند؟
یکی از نقش‌های خبرنگار «راهبر گفتمان رسانه‌ای» است. این نقش نه در قالب نسخه پیچی، بلکه از طریق طرح مسئله، گفت‌وگوآفرینی و اندیشه‌ورزی متجلی می‌شود. هدایتگری در رسانه به معنای ایجاد زمینه برای آگاهی و فهم بهتر مسائل است. خبرنگار از طریق تولید محتوا‌های دقیق، مستند و منصفانه، زمینه‌ساز گفتوگو و اندیشه‌ورزی در جامعه می‌شود. خبرنگار اگر با شناخت دقیق از فرهنگ جامعه، آگاهی بومی و تسلط بر اخلاق حرفه‌ای به طرح مسئله بپردازد، می‌تواند نگاه شهروندان و مسئولان را نسبت به مسائل اجتماعی اصلاح و جهت‌دهی کند. زبان غیرشعاری، روایت متوازن و پرسشگری مسئولانه، ابزار این هدایتگری‌اند.
آیا کارکرد‌های رسانه در دنیای امروز تغییر کرده است؟
رسانه‌ها در تعریف کلاسیک سه کارکرد اصلی اطلاع‌رسانی، آموزش و سرگرمی دارند که نقش نظارتی شان به‌عنوان رکن چهارم دموکراسی را نیز باید به آن اضافه کرد، البته نوع رسانه با درصد تولید محتوا در هر کارکرد متفاوت است، مثلاً میزان محتوا‌های سرگرم‌کننده در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها و تلویزیون نسبت به بقیه رسانه‌ها بیشتر است. همچنین در سال‌های اخیر میزان سرگرمی در رسانه‌ها افزایش قابل توجهی یافته است. امروز مرز میان فرستنده و گیرنده پیام از میان رفته و مخاطب هم تولیدکننده است، هم توزیع کننده. شکل‌گیری «انسان رسانه» و مفهوم «کنشگر رسانه‌ای» حکایت از تحولی بنیادین در نسبت رسانه و جامعه دارد. در چنین فضایی، رسانه‌ها باید در برابر توفان شایعه، اخبار جعلی و سرعت تحولات، پایبند به دقت، شفافیت و صداقت باقی بمانند. تفاوت امروز در آن است که رسانه‌ها و به ویژه روزنامه‌ها باید بتوانند در برابر توفان اخبار جعلی، هیاهوی شبکه‌های اجتماعی و سرعت بالای تحولات، همچنان با دقت، شفافیت و صداقت بایستند و قدرت تحلیل و بینش را به مخاطب بدهند.
امروزه گرایش مردم عمدتاً به سمت و سوی رسانه‌های دیجیتال است. چگونه جایگاه رسانه مکتوب را حفظ کنیم تا از سطحی‌نگری، پراکندگی شایعات و اخبار جعلی جلوگیری شود؟
رسانه مکتوب جایگاه ویژه‌ای در تعمق، تحلیل و تأمل دارد. روزنامه‌ها نباید در رقابت با شبکه‌های اجتماعی صرفاً به بازتاب خبر اکتفا کنند، بلکه باید به منبع معتبر تحلیل، گزارش‌های تحقیقی و روایت‌های عمیق بدل شوند. مطالعه روزنامه، یک کنش فکری است که بر تمرکز، تأمل و تحلیل استوار است. به تعبیر برخی استادان، لمس فیزیکی روزنامه، نوعی از «رابطه انسانی» است که هیچ ابزار دیجیتالی قادر به جایگزینی آن نیست. حفظ جایگاه روزنامه از مسیر صحت محتوا، محتوای عمیق و مستند، تحلیل محوری و انس با مخاطب وفادار می‌گذرد. اگر روزنامه‌ها بتوانند به ویژگی تحلیلی خود وفادار بمانند، به جای رقابت با شبکه‌های اجتماعی، تبدیل به مرجع تحلیل و اعتبارسنجی اطلاعات خواهند شد.
با توجه به ورود تکنولوژی‌های جدید، تعریف شما از رسانه ایده‌آل چیست؟
رسانه ایده‌آل در جامعه اسلامی باید سه ویژگی بنیادین داشته باشد: حقیقت‌جویی، اخلاق‌محوری و عدالت‌خواهی. این رسانه در خدمت عقل، ایمان و کرامت انسان است و از فناوری‌های نو برای تحقق شفافیت، راستی‌آزمایی و عدالت ارتباطی بهره می‌گیرد. با وجود همه ظرفیت‌های این فناوری‌ها در شخصی‌سازی و سرعت پردازش، هنوز انسان آگاه، پرسشگر و مسئول، عنصر اصلی رسانه است. رسانه ایده‌آل، تکنولوژی را در خدمت معنا می‌گیرد، نه بالعکس. رسانه ایده‌آل باید از هر نوع فناوری از جمله هوش مصنوعی برای ارائه دقیق‌تر، تولید محتوای به روز متناسب با نیاز مخاطب استفاده کند، اما بدون اینکه اختیار، اخلاق و مسئولیت انسانی را به ماشین بسپارد.
به نظر می‌رسد پس از جنگ ۱۲روزه، رسانه‌ها کار ویژه جدیدی را باید تعریف کنند. نگاه شما در این باره چیست؟
جنگ اخیر صهیونیستی علیه ایران، جنگی بود در میدان روایت‌ها، اطلاعات و نبرد سایبری. در چنین شرایطی رسانه‌ها باید با جهاد تبیین، روایتی صادق، دقیق و منصفانه از واقعیت‌ها ارائه دهند. افشای تحریف‌های رسانه‌های معارض، برجسته سازی اقتدار، معرفی فرماندهان و شهدا به عنوان الگو‌های تمدن ساز و تلاش برای جهانی‌سازی روح مقاومت از جمله کار ویژه رسانه‌های متعهد است، همچنین پیوند رسانه‌ای کشور‌های اسلامی برای مقابله با سلطه‌گری خبری، ضرورتی راهبردی است که آینده رسانه‌ها را شکل خواهد داد. جنگ روایت‌ها، مانند جنگ ۱۲روزه اخیر، نشان داد در بزنگاه‌های ملی، نیاز به رسانه‌های حرفه‌ای، متعهد و روایت ساز بیش از گذشته است. کم‌فروغ‌شدن رسانه‌ها در این ایام، زنگ خطر برای امنیت شناختی و فرهنگی کشور است. رسانه‌ها باید نه یک بنگاه اقتصادی، بلکه به عنوان نهاد تمدنی و سرمایه ملی دیده شوند و از آنها حمایت واقعی شود.
