جوان آنلاین: در سالی که جنگ ۱۲ روزه میان رژیم صهیونیستی و مقاومت فلسطین و بحران انسانی غزه بار دیگر توجه جهانیان را به خود جلب کرده، پیاده‌روی عظیم اربعین به عنوان بزرگ‌ترین تجمع شیعیان جهان، فرصتی تازه برای بازتعریف روایت مقاومت و اتحاد مسلمانان فراهم کرده است. این اربعین با تمام اربعین‌های سال گذشته تفاوت دارد، چراکه صدای مستضعفان و مظلومان را بلندتر از همیشه به گوش جهان می‌رساند و عزم و اقتدار امت اسلامی در برابر ظلم و تجاوز را به آنها نشان می‌دهد. با این حال، فضای رسانه‌ای درباره اربعین به دلیل حجم گسترده و پراکندگی محتوا دچار سردرگمی شده‌است. در همین رابطه «جوان» با سیدمجتبی مؤمنی، مسئول مجموعه رسانه‌ای مردمی اربعین گفتوگو کرده و ظرفیت‌های مغفول روایت اربعین را مورد بررسی قرار داده است.
روایت اربعین امسال نسبت به سال‌های قبل چه تفاوتی دارد؟
طبیعی است که اربعین امسال متأثر از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه و جنایات مرتبط با غزه باشد، اما نکته اساسی این است که ما با چه رویکردی قصد داریم درباره این جنگ تحمیلی و همچنین بحران غزه صحبت کنیم.
به نظرم دو رویکرد کلی وجود دارد؛ اول، روایت مظلومیت‌ها و درد‌های مردم غزه؛ بیان وحشیگری‌های رژیم جعلی اسرائیل، یادآوری بیش از هزار شهید در حملات بی‌رحمانه ۱۲ روزه، شهادت دانشمندان ما، حتی شهید دوساله، و بی‌تفاوتی سازمان‌های بین‌المللی نسبت به این جنایات ددمنشانه.
اما رویکرد دوم، تمرکز بر اقتدار و قدرت است؛ نشان دادن اینکه چگونه مقتدرانه ایستادیم و صلح را تحمیل کردیم. شاید در ابتدا و زمان اعلام آتش‌بس، این ادعا‌ها شعاری به نظر می‌رسد، اما گذشت زمان، واقعیت را روشن کرد؛ با آشکار شدن آمار تلفات رژیم صهیونیستی (چه نیرو‌های نظامی، چه تجهیزات و سازوکارهایشان) مشخص شد که موفق شدیم صلحی تحمیلی و در عین حال مقتدرانه داشته باشیم. اعتراف به توقف شش ماهه پایگاه امریکایی در قطر و خسارات چند میلیون دلاری وارد شده به آن نیز گواهی دیگر بر این اقتدار بود.
بنابراین، نحوه روایت ما از اربعین امسال، کاملاً بستگی به این دارد که ما روی چه هدفی بایستیم و چه زاویه‌ای را انتخاب کنیم.
به نظر شما روایت و رویکرد در اربعین امسال چگونه باید باشد؟
تأکید من بر این است که باید با رویکرد حذف رژیم جعلی صهیونیستی جلو برویم. هر چند دلایل حذف این رژیم در گذشته مبهم بود، اما حالا شواهد بیشتری برایش وجود دارد. امام‌خمینی (ره) در سال ۱۳۳۲ فرمودند رژیم اسرائیل از فلسطین شروع کرده و آتشی را به دامن همه کشور‌های اسلامی می‌اندازد. شاید آن زمان حرف ساده‌ای به نظر می‌رسید، اما اکنون می‌بینیم که رژیم غاصب، از فلسطین شروع کرده و به لبنان، سوریه و عراق رسیده و حتی به ایران نیز حمله کرده‌است. این روند نشان می‌دهد که باید جایی جلوی این رژیم گرفته‌شود.
اربعین، این اجتماع بزرگ شیعیان، فرصتی است که همه با هم بر این موضوع متحد شویم و بگوییم که می‌توانیم این رژیم منحوس را از بین ببریم. این مسئله می‌تواند از طریق عکس، روایتگری و حتی گفتوگو با زائران سایر کشور‌ها در مسیر، به یک موضوع مهم و اثرگذار تبدیل شود.
برخی شائبه‌ها مطرح می‌شود که چرا در شرایطی که غزه با کمبود غذا مواجه است، ما اربعین را برگزار می‌کنیم و غذا پخش می‌شود. چه پاسخی برای آن دارید؟
این یک مغلطه بزرگ است. می‌دانید که جریان غزه با وجود حضور نهاد‌های بین‌المللی، در سکوت مطلق به سر می‌برد. آنها انسانیت را فراموش کرده‌اند. در چنین شرایطی، برگزاری اجتماعی مانند اربعین یا حج می‌تواند صدای غزه را بیش از پیش در میان مسلمانان پخش کند.
یکی از مشکلات ما این است که دنیای اسلام در موضوع غزه متحد نیست. اجتماعی مثل اربعین و حج می‌توانند به اتحاد مسلمانان کمک و موضوع غزه را پررنگ‌تر و جدی‌تر مطرح کنند. بگذارید یک مثالی برایتان بزنم؛ اگر اعضای یک ساختمان دور هم جمع شوند تا مسئله‌ای که ایجاد شده را حل کنند، قطعاً آسان‌تر به نتیجه می‌رسند تا اینکه برای حل آن مسئله با هم اتحاد نداشته باشند. حال اگر دنیای اسلام را مثل همین ساختمان در نظر بگیریم، حضور در یک جمع مشترک و صحبت درباره مسئله غزه بسیار حائز اهمیت است، چراکه برنامه‌ها و فشار‌های مردمی می‌تواند برای حل مشکلات غزه تأثیرگذار شود.
بزرگ‌ترین گلایه شما از فضای رسمی و رسانه‌ای اربعین چیست؟
یکی از مشکلات مهم، حمایت‌های بی‌حساب و کتاب مجموعه‌های دولتی از جریان اربعین است؛ حمایتی که باعث شده حجم زیادی از رسانه‌های اربعینی ایجاد شود که تولید محتوای اصیل ندارند، آنها گفتمان نمی‌سازند و صرفاً محتوا‌های موجود را بازنشر می‌دهند! با این حال به دلیل پشتوانه‌ای که دارند، تبلیغات گسترده‌ای می‌گیرند و آنها را پشت سر هم پخش می‌کنند! در واقع این حمایت‌ها، نه‌تنها باعث تقویت جریان رسانه‌ای نشده، بلکه فضا را خراب کرده‌است.
در همین ایام، ما با چند کانال اربعینی برخورد کردیم که نه محتوای ویژه‌ای داشتند و نه گفتمان جدیدی می‌ساختند. چنین وضعیتی باعث سردرگمی مخاطب نیز می‌شود و کار را برای آنها که سال‌ها در این حوزه فعال هستند و حرفی برای گفتن دارند، به شدت سخت می‌کند.
رسانه‌های اربعینی برای نسل نوجوان و جوان چه کمبودی دارند؟
متأسفانه رسانه‌های جدید و تازه‌وارد، به ویژه در فضای مجازی، هیچ سازوکاری برای پاسخ به نیاز‌های نوجوانان و جوانان ندارد. حتی برای زنان هم این خلا حس می‌شود.
قسمت تلخ ماجرا اینجاست که اگر عشق و علاقه نوجوان به امام‌حسین (ع) و مسیر اربعین نباشد، رسانه‌ها هیچ جذابیتی برایش ندارند و نمی‌توانند او را به سمت اربعین جذب کنند، بنابراین، مشکل بزرگ این است که رسانه‌ها نتوانسته‌اند نسل نوجوان را به شکل مؤثر حمایت کنند.
اگر کسی بخواهد روایتگر اربعین باشد، حتی با موبایل در دست، باید از کجا آغاز کند؟
هر کسی می‌تواند روایتگر اربعین باشد، اما باید تکلیفش را روشن کند که می‌خواهد درباره چه چیزی و چگونه بگوید. از کسی که تخصص فنی در عکاسی دارد، گرفته، تا کسی که در متن‌نویسی ماهر است، همه این افراد می‌توانند در صفحه شخصی خودشان در شبکه‌های اجتماعی هر آنچه می‌توانند را تولید و پخش کنند، اما مهم است که در این اجتماع بزرگ، تمرکز روایتگر روی یک بخش خاص باشد.
برای روشن‌تر شدن این موضوع، ساختمان ۲۰ طبقه‌ای را تصور کنید که هر واحدش کاربردی متفاوت دارد؛ اگر بخواهیم درباره همه بخش‌ها حرف بزنیم، یک روایت کلی و غیرتخصصی داریم، اما اگر روی بخش مشخصی، مثل روابط انسانی، شور حسینی، تغذیه یا سبک زندگی تمرکز کنیم، روایت موفق‌تر و تأثیرگذارتری خواهیم داشت، بنابراین به نظر من، تمرکز روی یک بخش کوچک، اما مهم، کلید موفقیت روایتگری اربعین است.
یک خاطره ماندگار از سال‌های فعالیت‌تان در پیاده‌روی اربعین بگویید.
سال اول کرونا به دلیل محدودیت‌ها و دستورالعمل‌های بهداشتی نتوانستم در پیاده‌روی اربعین شرکت کنم. آن سال، برخی از دوستانم که مستندساز یا امدادگر بودند، توفیق شرکت در این پیاده‌روی را داشتند.
حس بدی از نرفتن داشتم، اما وقتی چندین نفر از رفقا که در مسیر پیاده‌روی بودند، گفتند که من را در این مسیر دیدند و حتی جزئیاتی مثل لباسی که پوشیده بودم یا کاری را که انجام می‌دادم، توضیح دادند، (که همه‌اش شبیه به حال و روز آن موقع من بود) حس خیلی خوب و خوشایندی برایم داشت. این دیده‌شدن در پیاده‌روی اربعین و درست وقتی که دستم به مسیر نمی‌رسید و تنها تولید محتوای اربعینی در مجموعه داشتم، احساس زائر بودن را در عین عدم حضور ظاهری، به من داد.
با توجه به اهمیت حمایت محتوایی و معنوی از مجموعه‌های مردمی اربعین و ضرورت حضور افراد متخصص در این حوزه، چه پیشنهادی دارید؟
سامان دادن به مجموعه‌های مردمی اربعینی و حمایت محتوایی بسیار اهمیت دارد؛ البته منظورم فقط کمک مالی نیست.
سال‌ها قبل، افراد شاخصی مثل آقای پناهیان، وقت می‌گذاشتند و این بچه‌ها را جمع می‌کردند و درباره موضوعات و نحوه روایت صحبت می‌کردند، که تأثیرگذار بود. نبود این حمایت‌های محتوایی و معنوی کنار برگزاری همایش‌ها، باعث‌شده جریان اربعین در این بخش دچار ضعف شود.
برای مثال، یک مجری تلویزیونی را که تخصص اربعین ندارد به عنوان کنشگر دعوت کردند. به نظرم این یکی از آسیب‌های بزرگ در این جریان است که باید ستاد اربعین وزارت کشور و مجموعه‌های مردمی برای آن فکری کنند.
بی‌تردید باید افراد متخصص، صاحب سواد و توانمند در حوزه محتوا وارد میدان شوند و جریان اربعین را پشتیبانی کنند، چراکه جای چنین نیرو‌هایی بسیار خالی است.
