جوان آنلاین: انسان به طور طبیعی فراموشکار است و واژه «انسان» از کلمه «نسیان» به معنای فراموشی گرفته شده و این نشان‌دهنده این است هر آنچه از دید و منظر انسان دورتر باشد، سریع‌تر فراموش می‌شود. ارزش‌ها و فضائل اخلاقی هم قابل دیدن نیستند، بنابراین زودتر فراموش می‌شوند، به ویژه در جوامعی که از فرهنگ و تاریخ خود فاصله می‌گیرند. در این میان، نقش علما و روحانیون در ترویج فرهنگ فاطمی و حفظ ارزش‌ها بسیار حیاتی است، اما حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا صباری، کارشناس دینی می‌گوید: مسئولیت حفظ این ارزش‌ها تنها بر دوش روحانیون نیست و همه اقشار جامعه باید در این مسیر مشارکت داشته باشند. وی معتقد است: برای جذب نسل جوان به ارزش‌های دینی و اخلاقی به خصوص فرهنگ فاطمی و اهل بیت (ع) باید ابتدا بستر‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را اصلاح کنیم سپس از روش‌های نوین و فضای مجازی بهره بگیریم تا فضائل انسانی را در جامعه زنده نگه داریم، چراکه می‌گویند خوبی‌ها ترویج نمی‌شوند مگر با ابزار‌های ترویج بدی‌ها! این جمله نشان می‌دهد وقتی ضدارزش‌ها با روش‌های نوین در جامعه منتشر می‌شوند، برای ترویج ارزش‌ها هم باید از همین روش‌ها به شیوه صحیح استفاده کنیم. گفت‌و‌گوی زیر با این کارشناس دینی است که می‌خوانید.
چرا در معرفی شخصیتی مانند حضرت زهرا (س) که همه مراحل زندگی‌اش درس و آموزه‌های اخلاقی است کم گذاشته‌ایم؟
باید بپذیریم از انسانی که درگیر زندگی روزمره است، نمی‌توان انتظار زیادی داشت. به عنوان مثال، مردمی که ۲۳ سال با رسول خدا زندگی کردند و تمام کمالات انسانی را در خاندان ایشان دیدند، پس از رحلت آن حضرت چگونه به سرعت خاندان او را فراموش کردند و از ارزش‌ها دست کشیدند. علاوه بر این، «ان النفس لاماره بالسوء» همانطور که در انسان میل به نیکی وجود دارد، میل به بدی‌ها نیز وجود دارد. متأسفانه بسیاری از انسان‌ها از اختیاری که خداوند به آنها داده است، سوءاستفاده کرده و بیشتر به سمت بدی‌ها گرایش دارند. فراموشی صفات عالیه و کمالات حضرت‌زهرا (س) نیز از این قاعده مستثنی نیست. با گذشت زمان و درگیرشدن در روزمرگی‌ها، افراد بیشتر از ارزش‌ها دور می‌شوند. بی‌توجهی و کوتاه‌بینی ما نسبت به تاریخ و ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی هم می‌تواند یکی از دلایل اصلی این موضوع باشد. در نهایت، جامعه‌ای که از فرهنگ خود فاصله می‌گیرد و به فرهنگ دیگران تمایل پیدا می‌کند، قطعاً شناخت شخصیت‌های فرهنگی و ارزشی خود را نیز فراموش خواهد کرد و کنار خواهد گذاشت.
با توجه به مواردی که بیان کردید، همچنین تغییرات فرهنگی و اجتماعی در جوامع امروزی، چگونه می‌توان آموزه‌های حضرت زهرا (س) را به نسل جوان منتقل کرد تا ارتباط بیشتری بین جوانان و سیره ایشان پیدا شود؟
در قدم اول باید واقعیت‌های اجتماعی جامعه‌مان را ببینیم و بپذیریم تا بتوانیم برای رفع آسیب‌های اجتماعی برنامه‌ریزی کنیم. نباید چشم‌مان را روی حقایق ببندیم. یک جمله‌ای هست که می‌گوید: «خوبی‌ها ترویج نمی‌شوند مگر با ابزار‌های ترویج بدی‌ها!» این جمله نشان می‌دهد وقتی ضدارزش‌ها با روش‌های نوین در جامعه منتشر می‌شوند، برای ترویج ارزش‌ها هم باید از همین روش‌ها به شکل صحیح و اصولی استفاده کنیم. در گذشته، مرجع اطلاعات در جامعه ما تنها کتاب‌ها و روزنامه‌ها بودند و بعد‌ها چند شبکه تلویزیونی. مردم معمولاً اطلاعات مذهبی خود را از هیئت‌ها و مساجد به دست می‌آوردند، اما امروز در عصر انفجار اطلاعات، برای ترویج فرهنگ فاطمی نباید صرفاً به روش‌های قدیمی بسنده کنیم. یکی از بهترین راه‌های انتقال فرهنگ فاطمی به نسل جوان، استفاده از فضای مجازی، رسانه‌ها، سینما و هنر نمایش و دیگر هنرهاست. این موضوع به قدری مهم است که مقام معظم رهبری تأکید فرمودند: اگر من رهبر نبودم، قطعاً مسئول فضای مجازی کشور می‌شدم تا هم جلوی انتشار ضدارزش‌ها را بگیرم و هم برای نشر فضائل از آن بهره ببرم. امروز نیاز داریم شخصیت صدیقه طاهره (س) را با زبان زیبای هنر، مثل فیلم، سریال و تئاتر به جهان معرفی کنیم. خوشبختانه در سال‌های اخیر اقداماتی در این زمینه انجام شده که خوب بوده است، اما هنوز نیاز به کار بیشتر وجود دارد.
یکی از ارزش‌های فاطمی مسئله حجاب و عفاف است که متأسفانه در جامعه دچار افول شده است. به نظر شما چه دلایلی باعث این رکود شده و چگونه می‌توان به این وضعیت سامان داد؟
برای پاسخ به این سؤال، نیاز به بررسی و تحقیقات بیشتری است. علاوه بر شخصیت‌های مذهبی و فرهنگی، اندیشمندان علوم اجتماعی و جامعه‌شناسان نیز نقش مهمی در این زمینه دارند، ولی به طور کلی می‌توان گفت، تغییرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور از دلایل اصلی این موضوع هستند. باید بپذیریم جامعه ما روز به روز از فرهنگ غنی و کهن خود فاصله می‌گیرد و متأسفانه تبلیغات دشمنان در ترویج فرهنگ غربی نیز تأثیر زیادی بر باور‌های نسل جوان گذاشته است. همچنین خانواده‌ها را که رکن اصلی تربیت هستند، تحت تأثیر قرار داده است.
شرایط اقتصادی هم بر دینداری مردم تأثیر گذاشته است. در حدیثی از رسول خدا (ص) آمده که فرمودند: «کاد الفقر ان یکون کفراً»؛ بعید نیست فقر انسان را به آستانه ناسپاسی برساند. فرد گرسنه و کسی که نگران تأمین مایحتاج خانواده‌اش است، فرصتی برای رسیدگی به مسائل معنوی ندارد. نگاه صرفاً سیاسی به حجاب و عفاف نیز یکی دیگر از مشکلات است. برخی مسئولان این اصل محکم مذهبی را به ابزاری برای رسیدن به اهداف سیاسی خود تبدیل کرده‌اند و تلاشی برای حل آن نمی‌کنند. علاوه بر این، فقدان عدالت اجتماعی در برخی بخش‌های اداری کشور باعث ایجاد احساس تبعیض در نسل جوان شده است. وقتی جوانان تبعیض را مشاهده می‌کنند و راهی برای اصلاح نمی‌یابند، ممکن است حجاب را به عنوان راهی برای اعتراض انتخاب کنند. با این حال، ذات جوانان ایرانی پاک و مقدس است و آنها به دنبال ارزش‌ها و معنویات هستند. اگر بستر اجتماعی اصلاح شود، جوانانی که از ارزش‌ها فاصله گرفته‌اند، دوباره به آنها باز خواهند گشت. به طور کلی، معتقدم ترکیب روش‌های سنتی دینی با ابزار‌های جدید برای تعلیم و تربیت در جامعه ضروری است. تربیت در سه میم خلاصه می‌شود؛ منزل، مدرسه و مسجد. ابتدا در منزل، پدر و مادر باید آموزش‌های لازم را برای تربیت دینی و انتقال آموزه‌های دینی و اهل‌بیت (ع) به کودکان بیاموزند سپس در مدرسه و مسجد با ابزار‌های جدید آموزش داده شود.
در سیره حضرت‌زهرا (س) نقل است، وقتی رسول خدا (ص) برای نماز به مسجد می‌رفتند، حضرت‌زهرا (س) بچه‌ها را آماده می‌کردند و به همراه ایشان به مسجد می‌فرستادند. یا زمانی که حضرت برای مردم خطبه می‌خواندند حضرت صدیقه (س) بچه‌ها را مأمور می‌کردند تا خوب به کلمات رسول خدا (ص) گوش بدهند و بعد از برگشت از مسجد به ترتیب بنشینند و برای مادر به طور مفصل نقل کنند. حضرت نیز برای استماع سخن فرزندان‌شان وقت می‌گذاشتند و به آنها شخصیت می‌دادند و تشویق می‌کردند. با این کار مفاهیم دینی در جان بچه‌ها نقش می‌بست. از طرفی با وجود آنکه اهل بیت (ع) صاحب علوم ظاهر و باطنی بودند بچه‌ها را به مکتبخانه می‌فرستادند تا به ما بیاموزند بخش مهمی از تربیت و شخصیت کودکان و نوجوانان با مدرسه شکل خواهد گرفت. پر واضح است انجام اصلاحاتی در سیستم آموزشی کشور ما بسیار در تربیت دینی فرزندان این مرز و بوم مؤثر خواهد بود و باید مورد توجه قرار گیرد.
ما از حضرت زهرا (س) روایات زیادی درباره انفاق و کمک به فقرا شنیده‌ایم، چگونه می‌توان اینگونه ارزش‌های والای حضرت را در دنیای پرمشغله و مادی امروز که مادی‌گرایی رو به افزایش است حفظ و به نسل جدید منتقل کرد؟
انفاق و بخشش به فقرا و دیگران از ویژگی‌های بارز اهل‌بیت و حضرت‌زهرا (س) بوده است. یکی از نمونه‌های مشهور این بخشش، دادن لباس عروسی به سائل در شب عروسی اوست. در چنین شب‌هایی، ما معمولاً سعی می‌کنیم بهترین لباس‌ها را بپوشیم و از زیبایی خود لذت ببریم، اما ایثار و انفاق در فرهنگ حضرت‌زهرا (س) بسیار ارزشمندتر از این مسائل زودگذر دنیوی است. ایشان می‌دانستند این بخشش، روح ملکوتی او را زیباتر می‌کند و آنچه به دست می‌آورد برای او مفیدتر و ابدی خواهد بود.
بهترین راه برای انتقال فرهنگ فاطمی به فرزندان، الگوبرداری والدین از آن شخصیت بزرگوار است. وقتی کودکان و نوجوانان رفتار‌های نیکو را از والدین خود ببینند، به طور طبیعی آنها را در زندگی خود پیاده می‌کنند. رفتار والدین بسیار مؤثرتر از گفتار آنهاست، همانطور که حضرت زهرا (س) برای فرزندان خود الگوی عملی بودند. امام‌زمان (عج) نیز حضرت فاطمه (س) را الگوی نیکوی خود دانسته و فرموده‌اند: «و فی ابنةِ رسول الله لی اسوةٌ حسنة»؛ همانا دختر رسول خدا (ص) برای من الگویی شایسته است.
در شأن نزول سوره مبارکه انسان آمده است که امیرالمؤمنین (ع) و حضرت‌زهرا (س) نذر کردند برای شفای حسنین سه روز روزه بگیرند. وقتی بچه‌ها سلامت شدند، امیرالمؤمنین (ع) و حضرت‌زهرا (س) و خادمه ایشان یعنی فضه مکرمه روزه گرفتند و به تبعیت از ایشان حسنین نیز که کودک بودند، قصد روزه کردند. هر سه شب در زمان افطار، در خانه به صدا درمی‌آمد و درخواست کمک می‌شد. «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا» اینجا دیگر بحث انفاق نیست، بلکه ایثار مطرح است؛ ایثاری که در آن فرد خود محتاج باشد و چیزی را ببخشد. وقتی حسنین این ایثار را از والدین خود دیدند، سهم افطار خود را نیز بخشیدند. به همین دلیل یک سوره درباره آنها نازل شد. اینها نمونه‌هایی از تربیت عملی در خانواده است. اگر در تاریخ می‌خوانیم که امام‌مجتبی (ع) و سیدالشهدا (ع) شب‌ها نان و خرما به دوش می‌گرفتند و برای یتیمان می‌بردند، نشان‌دهنده الگوپذیری آنها از رفتار پدر و مادرشان است که از کودکی دیگران را بر خود ترجیح می‌دادند. گرچه ما به اندازه فضه خادمه یا قنبر خادم علی هم نمی‌شویم، اما با توجه به ظرفیت خود می‌توانیم فعالیت‌های آموزشی مشابهی طراحی کنیم. مثلاً حاتم طایی در پاسخ به این سؤال که چرا آنقدر بخشنده شده است، گفت: این نتیجه تربیت مادرم بود؛ او هر شب مقداری پول زیر بالشت من می‌گذاشت تا صبح به اولین فقیر انفاق کنم این رفتار‌های پسندیده باعث شد تا او به فردی بخشنده تبدیل شود و این را مدیون تربیت مادرش می‌داند.
چه انتظاراتی از روحانیون و اهل منبر در ترویج سیره حضرت زهرا (س) می‌رود و چگونه می‌توان این انتظارات را عملی کرد؟
قطعاً علما و روحانیون نقش مهمی در جامعه دارند، اما انتظار اینکه همه بار مسئولیت بر دوش آنها باشد، منطقی نیست. در واقع، آنها بخشی از جامعه نخبگانی ما هستند و همه اقشار و افراد جامعه باید برای دستیابی به جامعه‌ای مطابق با رضایت حضرت صدیقه طاهره (س) نقش‌آفرینی کنند. از اهل منبر انتظار می‌رود ابتدا با زندگی، مقام و اندیشه‌های حضرت‌زهرا (س) آشنا شوند و سپس خود را به فرهنگ اهل بیت (ع) متصل کنند و صفات نیکو را در خود حفظ کنند. باید از خداوند بخواهیم صرفاً گوینده نباشیم، بلکه عمل‌کننده نیز باشیم.
انتظار می‌رود اهل منبر در ترویج فرهنگ فاطمی از روش‌های جدید استفاده کنند تا نسل جوان را به مساجد و هیئت‌ها جذب کنند. بهره‌گیری از فضای مجازی و رسانه‌ها ضروری است و این نیازمند آموزش‌هایی است که خوشبختانه در سال‌های اخیر در حوزه‌های علمیه مرسوم شده است. امروز مسیر بهشت فاطمی را باید با ابزار‌های روز به بانوان و عموم مردم نشان دهیم. همچنین، روحانیون باید فضایی را که گاهی علیه زنان ایجاد می‌شود، تلطیف کنند. باید همه بدانند «ان اکرمکم عند الله اتقیکم» یعنی فضیلت برای اهل تقواست و برتری بین مردان و زنان وجود ندارد. نکته دیگری که باید به آن توجه شود، تذکر درباره فضیلت مادری و وظایف اجتماعی زنان است. حضور در مشاغل نباید مانع از انجام وظایف مادری و همسرداری شود. هر یک از زوجین باید بتوانند به طور همزمان به وظایف خود در خانواده و جامعه بپردازند.
