جوان آنلاین: «در مسئله هوش مصنوعی، بهره‌بردار بودن امتیاز نیست؛ این فناوری لایه‌های عمیقی دارد که باید بر آن لایه‌ها مسلط شد؛ آن لایه‌ها دست دیگران است. اگر شما نتوانید لایه‌های عمیق و متنوع این فناوری هوش مصنوعی را تأمین کنید، فردا این‌ها یک ایستگاهی مثل آژانس اتمی درست می‌کنند برای هوش مصنوعی که الان دارند مقدماتش را فراهم می‌کنند، که اگر چنانکه به آن ایستگاه رسیدید، باید اجازه بگیرید که در فلان بخش از هوش مصنوعی استفاده کنید.» این بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در اولین دیدار اعضای دولت چهاردهم است و البته مدتی بعد اعلام شد که امریکا، انگلیس و اتحادیه اروپا قرار است اولین معاهده بین‌المللی حقوقی الزام‌آور را در مورد استفاده از هوش مصنوعی امضا کنند.
بیانات رهبری در خصوص ضرورت توجه به لایه‌های عمیق هوش مصنوعی پس از آن انجام می‌شود که در خرداد ماه امسال سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران که کار روی آن در زمان شهید رئیسی در ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورا آغاز شده بود، به تصویب رسید و اندکی بعد از آن نیز سازمان ملی هوش مصنوعی که مسئولیت برنامه‌ریزی و هماهنگی موضوعات و مسائل مربوط به هوش مصنوعی در کشور را به عهده دارد، به عنوان نهادی مستقل تحت نظر ریاست جمهوری آغاز به کار کرد.
مراحل تصویب سند ملی هوش مصنوعی
کارشناسان بسیاری در ارزیابی که از اسناد ملی انجام داده‌اند معتقدند سند هوش مصنوعی تقریباً با اختلاف رتبه اول را در میان دیگر اسناد ملی داراست و ادعا می‌شود از همه اسنادی که در عرصه ملی در نهاد‌های مختلف مانند مجلس، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی فضای مجازی و دیگر محل‌ها تنظیم شده‌است، بالاتر است.
در گزارش‌های مربوط به این سند ادعا شده حدود ۷ الی ۸ هزار صفحه مطالعه انجام شده‌است، سند‌های شش نهادی که توانایی نگارش سند در عرصه ملی را دارا هستند، دریافت و در قالب یک میز تخصصی هوش مصنوعی نزدیک ۲۰ نهاد دور هم جمع‌شده و همه ظرفیت‌های این اسناد را دیده و یکپارچه سازی کرده اند. در مرحله بعد مطالب آماده شده در ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور طی چند ماه چکش کاری شده، بعد به شورای عالی انقلاب فرهنگی رفته و بعد هم در این شورا جمع بندی و مصوب شده‌است.
اهمیت سند هوش مصنوعی
فرآیندی که برای تصویب سند هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران طی‌شده و خردی که پشت آن بوده بسیار بزرگ و قابل‌توجه است و به همین دلیل می‌توان امیدوار بود کار بسیار ارزشمندی انجام شده‌باشد. از جمله کار‌های مهمی که در نتیجه این تلاش‌ها انجام شده این است که با یک بند تکالیف مهم ملی را رقم زده‌است، مثلاً در این سند ۱۵ صفحه‌ای فقط در یک بند نوشته شده همه دستگاه‌های دولتی و عمومی باید بروند نقشه راه هوش مصنوعی خود را تهیه کنند و این به معنای هر دستگاهی است که تصور می‌شود. این اقدام آنقدر مهم است که اگر فقط همین مصوبه به تنهایی همه دستگاه را ملزم به تهیه نقشه راه هوش مصنوعی خودشان کند، آورده بسیار بزرگی داشته است.
یا مثلاً در این سند پیش بینی شده شاخص آمادگی جمهوری اسلامی ایران در مسئله هوش مصنوعی که یک رتبه بندی بین المللی است و اکنون در آن، رتبه ۹۶ را دارا هستیم، باید آنقدر بالا بیاییم که بتوانیم جزو چند کشور برتر دنیا شویم. سازمانی در دنیا وجود دارد که مانند یک ان جی او همه کشور‌های دنیا را رصد می‌کند و اسناد و اقدامات آن‌ها را در خصوص این شاخص بررسی می‌کند و در نتیجه این شاخص خودش نزدیک ۴۰ تا ۵۰ شاخص بزرگ بین المللی را در درون خود دارد، یعنی شاخص شاخصه‌هاست، ولی در سند فقط یک خط آمده که شاخص آمادگی جمهوری اسلامی ایران باید از ۹۶ مثلاً به ۳۰ برسد. براساس اسناد بین المللی این سند حدوداً ۵۰ شاخص را شامل می‌شود که ذیل آن‌ها امنیت سایبری، میزان دسترسی به شبکه، سواد هوش مصنوعی و مواردی اینچنین در آن‌ها وجود دارد و برای هرکدام از آن‌ها باید هر کشوری کلی کار انجام دهد تا آن را جلو ببرد. با توجه به اینکه در این سند خیلی به این ابعاد و مؤلفه‌های جدی و کلیدی پرداخته شده شاید نسبت به دیگر اسناد خیلی بالاتر است.
نعل وارونه به اسم نگرانی درباره هوش مصنوعی!
حال در شرایطی یک طرف هوش مصنوعی فرصت‌ها و طرف دیگر تهدیدات آن است، تهدیدات به آنجا باز می‌گردد که یک سیستم هوشمند با یک انسان مواجه می‌شود و قرار است با یک انسان گفتگو کند، رابطه کلامی و حتی عاطفی برقرار کند و آن انسان را بفهمد و متناسب با فهم خود با انسان گفتگو و مذاکره کند، حتی امروزه سیستم‌هایی به شکل هوشمند جای انسان‌ها می‌نشینند و نظر می‌دهند، لایک و دیس لایک می‌کنند و یک دفعه افراد با یک موجی شبه انسانی روبه‌رو می‌شوند که همه فکر می‌کنند افراد عادی هستند، ولی وقتی پشت صحنه را نگاه می‌کنند، متوجه می‌شوند که کلی سیستم‌های هوش مصنوعی آن پشت نوشته شده و به شکل رباتیک دارند یک فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند و این نشان می‌دهد که هوش مصنوعی می‌تواند برای انسان مخاطراتی را در پی داشته باشد.
در دنیا یک جا‌هایی در مورد همین مسئله تمرکز کرده و ضمن پیشگیری به‌دنبال محافظت از انسان هستند، برای اینکه دچار این مسائل نشود و حتی در این خصوص وسواس به خرج می‌دهند. مخصوصاً کشور‌های اروپایی در اسناد ملی خود روی این موضوع حساسیت بیشتری به خرج داده اند به این منظور که مراقبت کنند تا هوش مصنوعی به انسان صدمه‌ای وارد نکند.
بعضاً در مورد همین از هوش مصنوعی مراقبت کنیم دو نگاه خطرناک شکل می‌گیرد، یک نگاه خطرناک این است که نکند فردا همانگونه که رهبر معظم انقلاب فرمودند، بروند چارچوب‌هایی را بچینند که جلوی حرکت هوش مصنوعی در بعضی از کشور‌ها را بگیرند، یکجا هم ممکن است خود مردم در دام همین گفتگو‌ها با هوش مصنوعی بیفتند. ما در مسئله هوش مصنوعی با یک فضای بسیار بزرگ طرفی هستیم که به شدت می‌تواند یک کشور را جلو ببرد و از آن استفاده کنند، اما از طرف دیگر ممکن است ناخواسته آنقدر مخاطرات و تهدیدات هوش مصنوعی زیاد شود که فرصت‌های آن اصلاً فراموش می‌شود و برخی از کشور‌ها ممکن است در تراز ملی بگویند اصلاً باید جلوی پیشرفت هوش مصنوعی را بگیریم و مسئله این برای ما ضرر دارد.
پس هر دو نگاه طرف‌های مقابل به هوش مصنوعی می‌تواند مسئله دار باشد. در اینجا آن نگاهی که رهبر انقلاب به مسئله هوش مصنوعی دارند یک نگاه حکمرانی بین المللی است که در مسئله انرژی اتمی متأسفانه این اتفاق افتاد و دولت‌های قدرتمند وقتی که می‌خواستند جلو روند، کار‌های خود را انجام دادند، ولی زمانی که به سایر کشور‌ها رسید به دنبال گرفتن جلوی دیگر کشور‌ها بودند، امروز هم مصداق این کار را در سند راهبرد ملی امریکا می‌بینید که در آنجا به صراحت گفته شده که ایالات‌متحده هیچ محدودیتی برای پیشرفت هوش مصنوعی قائل نمی‌شود و امریکا، چون می‌خواهد نقش رهبری را در مسئله هوش مصنوعی دنیا بازی کند، بنابراین از هر پیشرفتی ذیل هوش مصنوعی حمایت می‌کند و همزمان هم گفته شده مردم نگران نباشند، اگر جایی احساس کردید تهدیدی باشد ما مواظبت می‌کنیم، اما شما بروید پیشرفت خودتان را انجام بدهید.
یعنی امریکایی‌ها از یک طرف به سند خودشان که می‌رسد، هیچ حدومرزی قائل نمی‌شوند و می‌گویند بروید سطح رتبه اول دنیا و رهبری این حوزه را به دست بگیرید، اما در مورد بقیه امکان دارد موانعی را ایجاد کنند. مسئله هوش مصنوعی در مورد چین هم همینطور است، می‌گوید من در فناوری هوش مصنوعی می‌خواهم نقش بازیگر بزرگ در حد رهبری را بازی کنم و می‌بینیم چین در مسئله هوش مصنوعی خیلی هزینه کرده‌است، البته بعضاً جنبه‌های مخاطره آمیز هوش مصنوعی هم در این کشور‌ها دیده می‌شود یعنی آنجا ساختار‌هایی از جنس رباتیک می‌بینید که خیلی شبیه انسان است، ولی کارکردی با ماهیت انسانی ندارد و حتی متأسفانه کارکرد‌های غیراخلاقی ممکن است داشته‌باشد.
هوش مصنوعی و حکمرانی
سخنی که از زبان رهبر معظم انقلاب به عنوان حجت در حوزه هوش مصنوعی بیان شد، به این معناست که بروید زودتر جایگاه ایران را جلو ببرید که اگر روزی ساختاری، سازمانی یا جایی اقدامی کرد و چند اجماع شکل داد و حرکتی در سازمان ملل کرد، در آن روز ما دیگر عقب ماندگی نداشته‌باشیم و ما در این زمینه جزو کشور‌های پیشرو باشیم و مانند انرژی اتمی نباشد که دست ما را ببندند و اذیتمان کنند، بنابراین رهبر انقلاب در همان ابتدا‌ی کار دولت به ریاست جمهوری و هیئت دولت تأکید کردند این دو مسئله را جدی بگیرند؛ یکی مسئله فضای مجازی بود که نسبت به آن تأکید داشتند اکنون که وارد شدید، حواستان به این فضای مجازی باشد و بعدی مسئله هوش مصنوعی بود که نسبت به آن تأکید داشتند و از کلمه زیرساختی در مورد آن استفاده کردند؛ در سند هوش مصنوعی کلمه کار‌های زیربنایی در ابعاد نیروی انسانی، سیستمی، فهم هوش مصنوعی آورده شده‌است.
رهبر معظم انقلاب پیش از این هم در حکم تنفیذ آقای پزشکیان به کلان مسئله اقتصاد اشاره کرده‌بودند که این مسئله اولویت اول را در میان مسائل کشور دارد؛ بنابراین می‌توان گفت رهبر انقلاب مسئله اقتصاد، مسئله فضای مجازی و مسئله هوش مصنوعی را به عنوان سه رکن حکمرانی نظام مسائل دولت جدید معرفی کردند، رئیس جمهور هم رئیس شورای عالی فضای مجازی و هم رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی است. مسئله فضای مجازی مربوط به شورای عالی فضای مجازی و مسئله هوش مصنوعی نیز مربوط به شورای عالی انقلاب فرهنگی است و رئیس جمهور باید برود این موارد را دنبال کند، بنابراین احتمالاً رهبر معظم انقلاب می‌خواستند تأکیدی روی این مسائل در کنار موضوع اقتصاد به عنوان سه پایه اصلی حرکت دولت داشته باشد و البته می‌توان به وضوح دید اکنون در دنیا نیز سه پایه اصلی حکمرانی همین موارد هستند؛ یعنی کشور‌های دنیا با اقتصاد، هوش مصنوعی و فضای مجازی حکمرانی خود را انجام می‌دهند.
کشور‌ها امروز فضای داخلی و بین المللی خود را با فضای مجازی جلو می‌برند، قدرت چانه زنی خود را با اقتصاد به پیش می‌برند و قدرت خبرگانی خود را نیز به هوش مصنوعی گره زده اند. آنجایی که نیاز به فکر است، هوش مصنوعی کمک‌کننده است، آنجایی که می‌خواهند چانه زنی کنند، از پول و اقتصاد کمک می‌گیرند و آنجایی که می‌خواهند قدرت فراملی و فراسرزمینی، قدرت فرهنگی، تفکری و تمدنی خود را جلو ببرند با فضای مجازی جلو می‌برند.
با توجه به همه مسائلی که در خصوص کار‌های انجام شده در حوزه هوش مصنوعی در ایران و دیگر کشور‌ها گفته شد، اکنون زمان طلایی اجرایی‌شدن سندی قدرتمند است که در حوزه هوش مصنوعی در کشور به تصویب رسیده و اگر این امر انجام نشود، ممکن است دهه‌های بعدی نسل‌های ایرانی شاهد مذاکراتی مانند مذاکرات هسته‌ای برای دستیابی بحق خود در حوزه هوش مصنوعی باشند.
