جوان آنلاین: اولین موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا شامل کشور‌های روسیه، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس و مقامات پنج کشور عضو آن اتحادیه و کمیسیون اقتصادی اوراسیا، طی مراسمی در حاشیه اجلاس سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سنت‌پترزبورگ روسیه امضا شد. موافقت‌نامه تجارت آزاد، اولین و کامل‌ترین موافقت‌نامه تجاری ایران است که پس از حدود سه سال مذاکره و با توجه به تجربیات ناشی از اجرای موافقت نامه موقت بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به سرانجام می‌رسد. پیش از این موافقت‌نامه‌ای تحت عنوان آزاد با سوریه منعقد شده بود که مفاد موافقت‌نامه و ماهیت آن عملاً با تجارت آزاد فاصله داشت. سایر توافقات ایران نیز موافقت‌نامه‌های ترجیحی با تعداد اقلام و عملکردی محدود بوده است. این موافقت‌نامه دارای کامل‌ترین و مفصل‌ترین متن توافق‌نامه تجاری ایران با ۱۱ فصل و یک ضمیمه مربوط به فهرست‌های کالایی دو طرف است. فصول این موافقت‌نامه شامل: مقدمه، تجارت کالا، چاره‌کار‌های تجاری، اقدامات فنی، اقدامات بهداشتی، قواعد مبدأ، همکاری گمرکی، حل‌وفصل اختلافات، خرید دولتی، همکاری‌های بخشی (در حوزه‌های حمل‌ونقل، انرژی، صنایع خودرو، مناطق آزاد تجاری و بنگاه‌های کوچک و متوسط) و مقررات پایانی است و در ضمیمه آن کالا‌هایی که مشمول حذف تعرفه نمی‌شوند، مشخص شد‌ه‌اند. مطابق این موافقت‌نامه تجارت آزاد، جهت افزایش تجارت فیمابین و گسترش همکاری‌ها، علاوه بر تسهیل تجارت و رفع موانع غیرتعرفه‌ای، تعرفه ورودی حدود ۸۷ درصد اقلام کالایی فیمابین حذف می‌شود.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ۱۸۳ میلیون نفر جمعیت و واردات ۳۸۸ میلیارد دلاری از جهان بازاری بسیار بزرگ در نزدیکی ج. ا ایران محسوب می‌شود و افزایش مناسبات فیمابین امکان استفاده حداکثری از این ظرفیت و بازار بزرگ را برای کشورمان فراهم خواهد آورد. با توجه به واردات قابل ملاحظه اوراسیا و به ویژه کشور روسیه از جهان با انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد فیمابین، پیش‌بینی می‌شود با افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و تولیدات مشترک و فراهم آوردن زیرساخت‌های مناسب، تجارت فیمابین می‌تواند تا حدود ۳۰ میلیارد دلار افزایش یابد. عمده اقلام واردات ایران از اوراسیا شامل کالا‌های اساسی از جمله غلات، گندم و ذرت دامی می‌شود، هر چند طی سال‌های گذشته حداقل ۷۰درصد از تجارت فیمابین را محصولات کشاورزی تشکیل داده‌اند، از جمله در بخش صادرات ایران، ولی از تیر ماه سال ۱۴۰۱، کالا‌های صنعتی با ارزش افزوده بالا نیز وارد سبد صادراتی کشورمان به این اتحادیه شده و سهم محصولات صنعتی نیز در صادرات افزایش یافته است.
بیش از نیمی از کل صادرات جهان از امتیاز توافق‌های تجاری بهره می‌برند و استفاده کشورمان از چنین امتیازی به تسهیل و کاهش هزینه‌های تجارت و افزایش صادرات غیرنفتی، کاهش تعرفه‌های گمرکی، افزایش جذابیت‌های تجاری ایران برای تجار سایر کشورها و ایجاد مسیر‌ها و سازوکار‌های ویژه برای تجارت اقلام راهبردی منجر می‌شود، با این حال سازمان توسعه تجارت به واسطه ضعف مدیریت، تاکنون نتوانسته است به صورت مطلوب از چنین امتیازی بهره‌مند شود. عقد موافقت‌نامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا شامل کشور‌های روسیه، قزاقستان، ارمنستان، قرقیزستان و بلاروس در دولت قبلی آغاز شد و تاکنون چندین دور مذاکره بین طرف‌های مختلف برگزار شده است. اولین مرحله مذاکرات در سال ۱۳۹۷ با امضای موافقت‌نامه تجارت ترجیحی به پایان رسید و در نتیجه آن توافق تجارت ترجیحی بین ایران و پنج کشور اتحادیه اقتصادی اوراسیا منعقد شد که از پنجم آبان ۱۳۹۸ اجرایی شده است. پس از آن مذاکرات برای تبدیل این موافقت‌نامه به موافقت‌نامه تجارت آزاد آغاز شد. در طول سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲ تیم مذاکراتی ایران بیش از ۳۰ نشست مذاکراتی را با پنج کشور اوراسیایی به انجام رسانده است. شش نشست از این ۳۰ نشست مذاکراتی به صورت حضوری و بقیه آن به صورت ویدئوکنفرانسی برگزار شده است. از دی ماه ۱۴۰۱ جلسات فرعی دیگری نیز جهت تکمیل فهرست‌های کالایی و موارد مربوط به متن موافقت‌نامه برگزار شد که آخرین آن در مهر ماه ۱۴۰۲ بود. پس از آن دو طرف نسبت به انجام هماهنگی‌های داخلی برای امضا و سپس تصویب آن اقدام کرده‌اند. پس از تصویب موافقت‌نامه بین پنج کشور اتحادیه اقتصادی اوراسیا به اجرا گذاشته خواهد شد.
بر اساس موافقت‌نامه تجارت آزاد یادشده، تعرفه گمرکی حدود ۸۷درصد اقلام در بازار اوراسیا برای صادرات ایران به صفر خواهد رسید و زمینه لازم را برای گسترش صادرات ایران فراهم خواهد کرد. محصولاتی که تعرفه آن‌ها در طرف اوراسیایی به صفر خواهد رسید در همه فعالیت‌ها و زیربخش‌های اقتصادی گسترده هستند، بنا بر این همه فعالان اقتصادی می‌توانند به زودی بدون پرداخت تعرفه گمرکی کالا‌های خود را به این بازار بزرگ صادر کنند. به طور مثال برخی بخش‌های اقتصادی که به میزان زیادی تعرفه آن‌ها تحت پوشش موافقت‌نامه قرار خواهد گرفت، به شرح جدول شماره یک است.
بعد از تشکیل اتحادیه اقتصادی اوراسیا، بسیاری از کشورها، تمایل خود را برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری با آن اتحادیه اعلام و مذاکرات را آغاز کرده‌اند. این اتحادیه به سرعت در حال امضای موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد با قطب‌های اقتصادی آسیاست. عملکرد آماری موافقت‌نامه مذکور طی سال اول اجرایی‌شدن آن، افزایش ۸۲درصدی صادرات در اقلام ترجیحی مشمول موافقت‌نامه را نسبت به زمان مشابه و بدون وجود موافقت‌نامه مذکور نشان می‌دهد. پس از انعقاد موافقت‌نامه تجارت ترجیحی، حجم تجارت کل فیمابین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است، به نحوی که در سال سوم اجرای موافقت‌نامه شاهد رشد ۶۳درصدی صادرات کشورمان به آن اتحادیه در مقایسه با مدت‌زمان مشابه قبل از اجرای موافقت‌نامه هستیم.
افزایش تجارت ایران و اوراسیا
آمار‌های گمرک نشان می‌دهد، در هشت ماهه امسال ۵ میلیون‌و۱۶۸هزار تن کالا به ارزش ۲ میلیاردو۳۴۴میلیون‌و۱۰۰هزار دلار بین ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا تبادل شده که نسبت به مدت مشابه پارسال ۵/۳۳درصدی در وزن و ۱۴درصدی در ارزش افزایش داشته است. سهم صادرات ایران به کشور‌های عضو اتحادیه اوراسیا در هشت ماه نخست امسال ۲ میلیون‌و۷۷۸هزار تن کالا به ارزش یکمیلیاردو۷۴میلیون دلار رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۵درصد در وزن و ۲۰درصد در ارزش افزایش داشته است. ۲۰درصد وزن و ۳۹درصد ارزش صادرات ایران به این اتحادیه محصولات کشاورزی، غذایی و دامی بود. واردات کالا از کشور‌های عضو اتحادیه اوراسیا هم از فروردین تا پایان آبان ماه ۲ میلیون‌و۳۹۰ هزار تن کالا به ارزش یکمیلیاردو۲۷۰میلیون‌و۴۰۰هزار دلار بوده که در مقایسه با دوره مشابه پارسال با افزایش ۲۲درصدی در وزن و ۱۰درصدی در ارزش همراه بوده است. این آمار نشان می‌دهد تراز تجاری‌مان با چهار کشور ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان مثبت بوده و با روسیه منفی است.
موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اوراسیا برای اجرایی‌شدن نیازمند تصویب در مجلس شورای اسلامی و همچنین مجالس پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیاست تا به مرحله اجرا برسد. پیش‌تر فرایند‌های مربوط به تصویب موافقت‌نامه موقت تعرفه ترجیحی ایران و کشور‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیش از یک سال به طول می‌انجامید، اما پیش‌بینی می‌شود فرایند‌های تصویب موافقت‌نامه تجارت آزاد چند ماه بیشتر طول نکشد، البته با توجه به آمادگی بیشتر کشور‌های طرف قرارداد برای ارتقای سطح مبادلات تجاری، به نظر می‌رسد در مدت‌زمان کمتری این اتفاق رخ دهد.
