جوان آنلاین: مالیات‌ستانی از مؤدیان بزرگ و پردرآمد، ساماندهی معافیت‌های مالیاتی غیرضرور و هوشمندسازی مالیات‌ستانی در دستور کار دولت قرار دارد و بناست از طریق اصلاح نظام مالیاتی کشور و افزایش درآمد‌های مالیاتی، بستری برای فاصله گرفتن از نفت در بودجه و اتکا به درآمد‌های مالیاتی فراهم آید. این اقدام از سوی کارشناسان مورد تأیید قرار گرفته است و بر این موضوع اتفاق نظر دارند که دولت در روند افزایش درآمد‌های مالیاتی باید بر مقابله با فرار مالیاتی، کشف مؤدیان جدید و ساماندهی معافیت‌های غیرضرور متمرکز شود و از اعمال فشار بر مردم، حقوق بگیران و تولیدکنندگان بپرهیزد. اگرچه کارشناسان و مسئولان در خصوص لزوم فاصله گرفتن از درآمد‌های نفتی در بودجه اتفاق نظر دارند و معتقدند دولت باید با روش‌های صحیح به افزایش درآمد‌های مالیاتی‌اش اقدام کند، اما از طرفی معتقدند، افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده در شرایط فعلی رکودی و تورمی کشور به ضرر مردم است و تولید را متضرر می‌کند. مالیات بر ارزش افزوده مالیات غیر مستقیمی است که بر مصرف کالا‌ها و خدمات اعمال می‌شود.
کارشناسان اقتصادی و نمایندگان مجلس به طور کلی مخالف افزایش مالیات بر ارزش افزوده هستند چه آنکه افزایش مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند منجر به افزایش قیمت مصرف کننده شود، زیرا مشاغل اغلب این مالیات را به مصرف‌کنندگان منتقل می‌کنند. این امر به دو صورت می‌تواند به تورم کمک کند؛ اول از طریق تورم فشار هزینه که تولید را با مالیات بیشتری مواجه خواهد کرد و برای حفظ حاشیه سود خود به افزایش قیمت کالا اقدام می‌کنند که به تورم فشار هزینه منجر می‌شود. دوم اینکه از طریق کاهش قدرت خرید مردم و مصرف کنندگان با افزایش قیمت‌ها، مصرف کنندگان می‌توانند با همان درآمد خود، کالا‌های کمتری بخرند و خرید‌های کمتری داشته باشند و در واقع افزایش مالیات بر ارزش افزوده درآمد واقعی آن‌ها را کاهش می‌دهد.
افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده (مالیات بر ارزش افزوده) یک تصمیم سیاست مالی است که می‌تواند پیامد‌های قابل توجهی برای یک اقتصاد داشته باشد، به ویژه در شرایط ایران که بر اساس اطلاعات فعلی موجود، با چالش‌های اقتصادی از جمله رکود مواجه است. اثرات افزایش مالیات بر ارزش افزوده باید با در نظر گرفتن چندین عامل اقتصادی از جمله قدرت خرید مصرف کننده، تقاضا، تولید، تورم و توزیع بار مالیاتی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. در همین رابطه یکی از معایب اصلی اجرای افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده (VAT) این است که می‌تواند رکود اقتصادی را در یک کشور عمیق‌تر کند. در مورد ایران که امسال رکود عمیقی را در اقتصاد خود تجربه کرده است، هر گونه افزایش مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند بحران را تشدید کند. مالیات بر ارزش افزوده به دلیل ماهیت ضد مصرفی خود شناخته می‌شود، زیرا کل تقاضا را در جامعه کاهش می‌دهد. با افزایش مالیات بر ارزش افزوده، دولت عملاً مصرف را منع می‌کند که می‌تواند منجر به کاهش فعالیت کلی اقتصادی شود و به رکود بیشتر کمک کند.
یکی دیگر از معایب افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده تأثیری است که می‌تواند بر قدرت خرید مردم بگذارد. مالیات بر ارزش افزوده یک مالیات بر مصرف است، به این معنی که مستقیماً با هزینه‌های مصرف کننده مرتبط است. با افزایش بار مالیاتی افراد، درآمد قابل تصرف آن‌ها کاهش می‌یابد و در نهایت قدرت خرید آن‌ها کاهش می‌یابد. این رویکرد ضد تولیدی و ضدمصرفی افزایش مالیات بر ارزش افزوده، می‌تواند تأثیر منفی بر اعتماد مصرف‌کننده داشته باشد و رشد اقتصادی را کاهش دهد. علاوه بر این، افزایش مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند منجر به کاهش تقاضای کل جامعه شود. با افزایش بار مالیاتی بر مصرف کنندگان، آن‌ها احتمالاً هزینه خود را کاهش می‌دهند که منجر به کاهش مصرف کلی می‌شود. این کاهش تقاضا می‌تواند تأثیرات ضربه‌ای بر کسب‌وکار‌ها بگذارد، زیرا ممکن است شاهد کاهش فروش و در نتیجه کاهش تولید باشند. این به نوبه خود می‌تواند بیشتر به رکود اقتصادی کمک کند.
همچنین افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند بر تولید کشور تأثیر منفی بگذارد. با کاهش تقاضای کل جامعه، مشاغل ممکن است با کاهش سفارشات و فروش کمتر مواجه شوند. این امر می‌تواند منجر به کاهش بازده تولید شود که به طور بالقوه باعث از دست دادن شغل و بی‌ثباتی بیشتر اقتصادی می‌شود. کاهش تولید می‌تواند عواقب گسترده‌ای داشته باشد و نه تنها به طور مستقیم بر کسب و کار‌ها بلکه بر تأمین کنندگان آن‌ها و زنجیره تأمین کلی تأثیر بگذارد.
یکی از نگرانی‌های اصلی افزایش مالیات بر ارزش افزوده، تأثیر نامتناسب آن بر گروه‌های کم درآمد است. مالیات بر ارزش افزوده یک مالیات قهقرایی است، به این معنی که نسبت بیشتری از درآمد را از کسانی که درآمد کمتری دارند می‌گیرد. این می‌تواند منجر به افزایش فشار مالی بر افراد و خانواده‌های کم‌درآمد شود که ممکن است برای تأمین مایحتاج اولیه دچار مشکل شوند. بار مالیاتی بالاتر می‌تواند آن‌ها را مجبور به کاهش هزینه‌های اساسی کند و نابرابری درآمد را تشدید نماید.
همچنین افزایش مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند به گسترش اقتصاد زیرزمینی منجر شود. بار مالیاتی بالاتر می‌تواند افراد و مشاغل را تشویق کند تا در فرار مالیاتی شرکت و در اقتصاد سایه فعالیت کنند؛ جایی که مالیات پرداخت نمی‌شود یا کمتر گزارش می‌شود. این می‌تواند منجر به کاهش درآمد مالیاتی برای دولت و همچنین ایجاد مزیت ناعادلانه برای کسانی که در بخش غیررسمی فعالیت می‌کنند، شود. علاوه بر این، گسترش اقتصاد زیرزمینی می‌تواند مانع رشد و ثبات اقتصادی شود.
افزایش مالیات بر ارزش افزوده قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهد
محمدرضا میرتاج‌الدینی، عضو کمیسیون «برنامه، بودجه و محاسبات» مجلس شورای اسلامی در خصوص مخالفت مجلس با پیشنهاد دولت مبنی بر افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده به «جوان» می‌گوید: «مجلس بنایش بر این است که نسبت به کنترل تورم با حساسیت عمل کند. به همین دلیل با هر اقدامی که ممکن است تورم را افزایش دهد، مخالفت می‌کنیم.»
وی می‌افزاید: «طبیعی است که افزایش مالیات بر ارزش افزوده، بالا رفتن قیمت‌ها را به دنبال دارد و این موضوع در نهایت به کاهش قدرت خرید مردم منجر می‌شود و همچنین با کاهش تقاضا کل اقتصاد درگیر می‌شود و موجب کم شدن فروش نیز خواهد شد که به تولید کشور نیز ضربه می‌زند. قطعاً در مجلس پیگیر حذف افزایش مالیات بر ارزش افزوده خواهیم بود.»
عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس خاطرنشان می‌کند: «موضوعات مربوط به افزایش مالیات بر ارزش افزوده و اثرات جانبی‌ای که بر میزان مصرف و تولید دارند باید با دقت بررسی شوند و نباید همین طور یک درصد بدون دلیل به مالیات بر ارزش افزوده اضافه کنیم که در آخر نیز فشار تورمی آن به مردم خواهد آمد.»
میرتاج الدینی در پاسخ به این سؤال که آیا نباید دولت در شرایط فعلی به جای افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده بر مالیات ستانی از بخش‌های پنهان اقتصاد متمرکز شود، می‌گوید: «دقیقاً همین موضوع از سوی دولت پیگیری می‌شود. همانطور که دولت به کرات اعلام کرده است، مقابله با فرار مالیاتی، ساماندهی معافیت‌های غیرضرور و کشف مؤدیان جدید در دستور کار قرار دارد.»
عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس تأکید می‌کند: «روند‌های خوبی در کشور در راستای افزایش درآمد‌های مالیاتی دولت از طریق مقابله با فرار مالیاتی و کشف مؤدیان جدید صورت گرفته است. بهتر است دولت بر این روند‌ها تمرکز کند.»
تلاطم قیمتی در بازار و تورم خروجی افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده است
علی جدی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی نیز در خصوص مخالفت مجلس با پیشنهاد دولت مبنی بر افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده به «جوان» می‌گوید: «تا وقتی دولت نتواند برای مجلس اطمینان قلبی در باره کنترل تورم و عدم آسیب دیدن سبد معیشتی مردم ایجاد کند، نمی‌تواند هزینه جدیدی را در قالب افزایش مالیات بر ارزش افزوده بر مردم تحمیل کند.»
وی ادامه می‌دهد: «مجلس این اطمینان را ندارد که با افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده، سبد معیشت مردم آسیب نبیند و تورم ایجاد نشود. افزایش این نوع مالیات قطعاً بازار را متشنج می‌کند و به صلاح کشور نیست.»
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس خاطرنشان می‌کند: «حتی با وجود افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده مردم مجبور هستند مایحتاج خود را تهیه کنند، اما این اقدام فرصتی برای سودجویان فراهم می‌کند که به افزایش قیمت‌ها دست بزنند و وضعیت نابهنجاری را ایجاد کنند.»
جدی می‌افزاید: «الان شرایط مناسبی برای افزایش مالیات بر ارزش افزوده نیست. دولت ابتدا باید به مدیریت بازار و اقتصاد بپردازد و در راستای اجرای ظرفیتی که در مجلس در خصوص تهیه کالابرگ معیشتی مردم مصوب شده است، اقدام کند و به تثبیت شرایط بپردازد.»
وی ادامه می‌دهد: «دولت اقداماتی را در راستای افزایش درآمدهایش از طریق مقابله با فرار مالیاتی و کشف مؤدیان جدید انجام داده، اما موضوع مهم این است که به مدیریت هزینه‌هایش بپردازد و جلوی هزینه‌های غیرضرور را بگیرد. به این ترتیب، منابع قابل توجهی برای دولت ایجاد می‌شود و درآمدهایش افزایش می‌یابد.»
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس می‌گوید: «به طور مثال، الان روزانه بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کنیم. می‌دانیم که بخش اعظمی از سوخت در کشور هدر می‌رود. اگر دولت با اعمال سیاست‌های صحیح در راستای بهینه‌سازی مصرف گام بردارد تا حد زیادی در این زمینه صرفه‌جویی خواهیم داشت و منابع مالی قابل توجهی برای دولت آزاد خواهد شد. این طور اقدامات اساسی باید به اجرا گذاشته شود.»
جدی می‌افزاید: «خط قرمز ما در مجلس این است که معیشت مردم آسیب نبیند و اعمال فشار مضاعفی بر آن‌ها نداشته باشیم. دلیل مخالفت مجلس با پیشنهاد دولت در خصوص افزایش مالیات بر ارزش افزوده نیز همین موضوع بود.»
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس تأکید می‌کند: «مالیات بر ارزش افزوده از نوع مالیات‌های مستقیم و سهل الوصول است، اما فقط افزایش درآمد‌های دولت مطرح نیست. برای ما مهم است که مردم تحت فشار قرار نگیرند و مجبور نباشند هزینه بیشتری برای امرار معاش‌شان بپردازند.»
جمع‌بندی
اجرای یک درصد افزایش مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند پیامد‌های منفی متعددی داشته باشد. رکود اقتصادی را عمیق‌تر کند، قدرت خرید مردم را کاهش دهد، تقاضا و تولید کلی را کاهش دهد، فشار مالیات بر گروه‌های کم درآمد را افزایش دهد و منجر به گسترش اقتصاد زیرزمینی شود. این عوامل باعث ایجاد فضای نامناسب اقتصادی می‌شود و می‌تواند مانع رشد و توسعه کشور شود، بنابراین قبل از اعمال هر گونه افزایش مالیات بر ارزش افزوده، با در نظر گرفتن اثرات منفی احتمالی آن باید بررسی و تحلیل دقیقی انجام گیرد.
