این پیامد‌ها نظیر افزایش قیمت مسکن، افزایش ترافیک، آلودگی هوا و نارضایتی ساکنین ساختمان‌های بلندمرتبه و... تا جایی بود که باعث شد، مجموعه ساختمان‌های پروئیت – ایگو که نماد معماری نوفرمالیستی بودند و مینورو یاماساکی (معمار برج‌های دوقلوی تجارت جهانی)، آن را برای سکونت طبقات کم‌درآمد طراحی کرده بود، تخریب شود تا مرگ معماری مدرن در دهه ۱۹۶۰ میلادی رقم بخورد. پیام این اقدام، شکست ایده مرتفع‌سازی، به دلیل هزینه‌های مادی و معنوی بالای آن بود.
مصوبه‌ای بر خلاف انتظارات
اخیراً خسرو دانشجو، دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی در مصاحبه با پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی اعلام کرد: شورای‌عالی شهرسازی و معماری به بلندمرتبه‌سازی در شهر سمنان به شکل پهنه‌ای با اکثریت آرای اعضای اصلی شورا رأی مثبت داد. این مصوبه در حالی به تصویب این شورا رسیده است که کارشناسان این حوزه، پس از تغییر دبیر شورا و روی کار آمدن خسرو دانشجو، انتظار تغییر ریل سیاستگذاری این شورا را داشتند. اجرای این مصوبه در حقیقت به این معناست که مرتفع‌سازی همچنان به عنوان ایده اصلی پاسخ به نیاز مسکن مطرح است؛ در حالیکه طبق نظر کارشناسان، مرتفع‌سازی در شهر‌هایی که زمین کافی برای ساخت خانه وجود دارد، یک راهکار نامناسب برای پاسخ به نیاز مسکن مردم خواهد بود.
امکان ساخت خانه‌های تک‌واحدی در سمنان و استان‌های همانند آن
سلمان نقره کار، کارشناس حوزه مسکن و استاد دانشگاه در گفتگو با مهر بیان کرد: استان‌هایی مانند سمنان، کرمان و یزد و به طور کلی شهر‌هایی که اصطلاحاً (flat) صاف هستند و شیب زیادی در این شهرها وجود ندارد؛ در این استان‌ها معمولاً لکه‌های زمین‌های خالی، هم در خود شهر و هم در اطراف شهر بسیار زیاد است؛ به راحتی می‌توان در این لکه‌ها که زیرساخت‌هایی مثل آب و برق و امکانات وجود دارد، خانه‌هایی برای
مردم ساخت.
وی ناظر به بررسی تخصصی این مصوبه در استان سمنان گفت: پیشنهاد می‌کنم دانشکده‌های معماری استان سمنان، مطالعاتی در حد یک هفته انجام بدهند تا مشخص شود زمین‌های موجود چقدر است و کجا قرار دارند و از طرفی دیگر چه میزان جمعیت متقاضی در استان سمنان وجود دارد. با احتساب این دو مورد مشخص می‌شود که آیا استان سمنان نیاز به مرتفع‌سازی دارد یا خیر.
وی افزود: بهترین گزینه برای شهر‌هایی همچون سمنان، تک‌واحدی‌سازی و سریع‌سازی است؛ خود مردم هم می‌توانند هزینه ساخت این واحد‌ها را پرداخت کنند. همچنین بخشی از آنان می‌توانند در ساخت آن کمک کنند و اشتغال منطقه هم فعال می‌شود. مردم خودشان می‌توانند برای ساخت خانه‌های تک‌طبقه اقدام کنند و در عین حال این کار سبب اشتغالزایی برای مردم منطقه می‌شود. این درحالیست که برای آپارتمان‌سازی حتماً به مهندسان متخصص نیازمندیم.
ایران، با این وسعت زمین و میزان جمعیت، نیازی به بلندمرتبه‌سازی ندارد
طبق سند آمایش سرزمین، ایده متراکم‌سازی در شهرها، در حالی ادامه پیدا می‌کند که کشور ایران، با توجه به میزان جمعیت و زمین‌های قابل سکونت، به هیچ عنوان نیازی به ساخت خانه‌های بلند مرتبه ندارد. طبق سند آمایش سرزمینی، ۱۵ درصد اراضی کشور قابل سکونت می‌باشد که ۱۰ درصد از این اراضی، زمین‌های درجه یک برای ساخت و ساز است. جالب آن است که برای پاسخ به مشکل فعلی مسکن در کشور، در صورتی که خانه‌های ویلایی با سرانه ۶۰۰ متر برای هر خانه در نظر گرفته شود، تنها به ۵/۳ درصد از اراضی کشور نیاز است. با این وجود، متراکم‌سازی و بلند مرتبه‌سازی همچنان در دستور کار دولت قرار گرفته است. کارشناسان علت این مسئله را، آمایش سرزمینی نادرست قلمداد می‌کنند. سلمان نقره کار در همین راستا اضافه کرد: ما فرمول‌ها و قواعدی که برای معماری و بلند مرتبه‌سازی داریم، ریشه در برنامه‌های شهرسازی دارد. معماری، تک بناست و ناظر به یک ساختمان است؛ لایه بزرگ‌تر آن محله است و بزرگ‌تر از آن شهر و کشور. پس زمانی که ما می‌خواهیم تصمیم درستی در رابطه با معماری و شهرسازی منطقه‌ای مانند سمنان بگیریم، یک گام فراتر، این است که یک آمایش سرزمینی در نظر بگیریم. چرا ما باید جمعیت را در نقاطی خاص متمرکز کنیم و بعد به این فکر باشیم که حالا چطور برای این جمعیت مسکن تأمین کنیم؟ این طرح آمایش سرزمینی باید بر پایه اندیشه اسلامی تهیه شده باشد. به این معنا که عدالت به عنوان هدف اصلی قرار بگیرد و در همین راستا، امکانات به صورت متوازن و عادلانه در کشور توزیع شود. ظرفیت‌های بسیار زیادی در کشور وجود دارد که ما از آن‌ها غافل هستیم. وقتی شما ظرفیت‌های نقاط مختلف را بشناسید، آن وقت مهاجرت‌های معکوس مردم از کلان شهرها به مناطقی که ظرفیت‌های کشف شده جدید مانند ظرفیت‌های صنعتی و کشاورزی و... دارند صورت می‌گیرد. اگر این اتفاق رقم بخورد دیگر مردم در خانه‌هایی که لانه موش است (عذرخواهی می‌کنم از استفاده از این تعبیر) و به اصطلاح آپارتمان است زندگی نخواهند کرد و در خانه‌های بزرگ‌تری ساکن خواهند شد که از زندگی‌شان لذت ببرند و جای جای این کشور را آباد خواهند کرد. این وظیفه بر عهده استانداران است و ریاست جمهوری نیز اختیارات را به آن‌ها داده است و آن‌ها باید از این فرصت برای شناسایی ظرفیت‌ها استفاده کنند. با این کار مردم متوجه خواهند شد که منافعشان در شهر‌های دیگر نیز تأمین خواهد شد و دیگر از کلان شهرها بت‌سازی نمی‌شود که مجبور بشویم برای تأمین مسکن به مٌسکن‌هایی مانند بلند مرتبه‌سازی رو بیاوریم.
نقره کار با تأکید بر اینکه، آمایش سرزمینی صحیح و توزیع جمعیتی متناسب با آن، ریشه‌ای‌ترین پاسخ به مسئله مسکن است، گفت: نتیجه آمایش سرزمینی نادرست، مهاجرت‌های غلط و غیرطبیعی است و باید به آمایش سرزمینی صحیح توجه شود تا توزیع جمعیتی به صورت مناسب و متوازن در کشور رقم بخورد و مردم صرفاً در کلان شهرها ساکن نشوند.
باید از تجربه بلندمرتبه‌سازی درس گرفت
از سوی دیگر، تکثیر الگوی مرتفع‌سازی به شهرستان‌ها، علاوه بر عدم پاسخ به نیاز مردم به مسکن، تبعات فرهنگی بسیاری دارد. سلمان نقره کار در این راستا با یادآوری تجربه پروژه مسکن مهر گفت: یکی از معضلات مسکن مهر این بود که مردمی که تجربه زیست شهری داشتند، می‌توانستند خود را با زندگی آپارتمانی تطبیق دهند، اما مردمی که در شهرستان‌ها و خانه‌های بزرگ زندگی کرده‌اند، از فرهنگ‌های مختلفی هستند لکن نوع زندگی آن‌ها به شکلی نیست که بتوانند در آپارتمان زندگی کنند. فرهنگ‌هایی که با زندگی آپارتمان نشینی آشنا نیستند، نمی‌توانند به راحتی آپارتمان نشینی را هضم کند.
جلوی تهرانیزه شدن استان‌ها را بگیرید
به طور کلی به نظر می‌رسد، بلند مرتبه‌سازی یک ایده شکست خورده، نه تنها در کشور و کلان شهر‌هایی مانند تهران، بلکه در تمام دنیاست. این کارشناس مسکن با تأکید بر شکست ایده مرتفع‌سازی گفت: تجربیات جهانی ناموفق بودن مرتفع‌سازی را نشان می‌دهد. مرتفع‌سازی در جهان امروزه به عنوان یک الگوی ناموفق شناخته می‌شود، اما در ایران همچنان از این الگو برای پاسخ به مشکل مسکن استفاده می‌شود.
به همین خاطر تهرانیزه شدن شهرستان‌ها بواسطه بلندمرتبه‌سازی و گنجایش انبوهی از جمعیت در یک فضای محدود، یک خطر جدی در آینده شهرسازی ایران است و در صورتی که جلوی این نوع تصمیمات گرفته نشود، بحران مسکن در کشور نه تنها برطرف نخواهد شد، بلکه روز به روز با مسائل جدیدتری در این حوزه مواجه خواهیم بود.
