مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با بیان اینکه طی دو سال گذشته استفاده از مالچ‌های نفتی مبتنی بر نفت کوره به‌صورت صد‌درصد از دستور کار خارج شده‌است، گفت: ۵هزار کیلومتر از عرصه‌های پهنه‌های ماسه‌ای تحت پوشش بادشکن‌های غیرزنده و شطرنجی قرار گرفته‌اند.
وحید جعفریان، مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری درباره راهکار‌های مقابله با بیابان‌زایی اظهارکرد: بادشکن‌های غیرزنده در اشکال مختلف با استفاده از مواد مختلف که غالباً از پسماند‌های بخش کشاورزی همچون ساقه‌برنج، ساقه گندم، پنبه هستند از دیر‌باز برای تثبیت ماسه‌های روان مورد استفاده قرار گرفته و یک بخش از دانش بومی مردم ساکن در مناطق کویری ایران است.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری تأکید کرد: از سال گذشته توسعه بادشکن‌های غیرزنده را به عنوان یکی از مؤثرترین و سازگارترین پروژه‌ها با محیط‌زیست و مشارکتی‌ترین پروژه به عنوان جایگزین مالچ نفتی در دستور کار قرار داده‌ایم. این پروژه می‌تواند زمینه‌های بهبود معیشت جوامع محلی جهت جمع‌آوری مصالحی را که برای بادشکن‌های غیرزنده در مزارع وجود دارد، فراهم می‌کند. افراد محلی در قالب تشکل‌ها و تعاونی‌ها می‌توانند این بادشکن‌ها را در جهت اقدامات مشارکتی ایجاد کنند.
وی ادامه داد: حدود ۵هزار کیلومتر از عرصه‌های پهنه‌های ماسه‌ای که بر اساس مجوز سازمان حفاظت محیط‌زیست مقرر بود در آن‌ها مالچ نفتی استفاده شود، با بادشکن‌های غیرزنده و شطرنجی جایگزین کردیم و امیدواریم که با بهره‌مندی از دانش این کار و تلفیق دانش‌نوین که با همکاری کشور‌های پیشتاز در دست انجام است، بتوانیم در تمامی عرصه‌های مرتبط احداث بادشکن‌ها را جایگزین مالچ‌های نفتی و شیمیایی کنیم.
جعفریان اضافه کرد: یکی از بهترین سایت‌ها در منطقه «آران و بیدگل» در جوار روستای حسین‌آباد است که از سوی شرکت تعاونی و محلی در آن بادشکن‌های شطرنجی غیرزنده ایجاد شده‌است. استفاده از ساقه‌های برنج در تثبیت ماسه‌های روان اتوبان گرمسار نمونه‌ای از اقدامات سازمان در سال گذشته است که اقدامی زیربنایی برای تعریف کار مشارکتی و تلفیق دانش‌بومی با دانش‌نوین و استفاده از آخرین یافته‌های علوم جهانی محسوب می‌شود. مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با اشاره به سابقه استفاده از مالچ نفتی اظهار کرد: در سال‌های گذشته مالچ نفتی به عنوان یکی از گزینه‌های تثبیت ماسه‌های روان و تقویت پوشش گیاهی در مناطق فوق بحرانی - که آسیب‌ها و خسارت‌های جدی به منابع زیست انسانی وارد می‌کرده- در کشور مورد استفاده قرار گرفته‌است و سابقه آن به حدود ۶۰ سال گذشته بازمی‌گردد.
وی افزود: در دهه ۶۰ و ۷۰ مالچ‌های نفتی یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های اجرایی کشور محسوب می‌شدند و اقدامات گسترده‌ای نیز دراین زمینه انجام شد. بسیاری از جنگل‌های دست‌کاشت مناطق بیابانی و عرصه‌های تثبیت‌شده در اطراف شهر‌های بزرگ همچون جنگل‌های کهور و تاغ در عرصه‌های مالچ پاشی‌شده سنوات گذشته قرار دارند.
به گفته جعفریان با توجه به افزایش دانش سازمان منابع طبیعی و اداره بیابان در حوزه مواد جایگزین، ارتقای استاندارد‌های زیست‌محیطی و تأکید بر رویکرد‌های مشارکتی و کم‌هزینه، روش‌های سالم‌تری از جمله بادشکن‌ها جایگزین مالچ‌های نفتی در یک‌بازه زمانی کوتاه شدند و تا دو سال آینده ایران می‌تواند جزو صادرکنندگان دانش و تکنیک بادشکن‌ها به کشور‌های منطقه از جمله سوریه، عراق، امارات و کویت باشد. این یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌ها چه در قالب فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی و چه درحوزه فعالیت‌های اجرایی است.
وی ادامه داد: از جمله اقداماتی که در سنوات گذشته صورت گرفته‌است می‌توان به جایگزین شدن مالچ‌های نفتی و قیری مبتنی بر «وکیوم باتوم» یا مالچ‌های سنگین که فاقد ترکیبات فر‌ار و آلاینده هستند، همچون موادی که درجاده‌ها استفاده می‌شوند تحت عنوان مالچ‌های سنگین نفتی با مالچ‌های نفتی مبتنی بر مازوت یا نفت کوره که به لحاظ وجود مواد آروماتیک و واکسی اثرات مخرب زیست‌محیطی بسیار بالایی دارند، اشاره کرد.
وی تأکید کرد: استفاده از دانش مبتنی بر مالچ‌های سنگین نفتی تنها در سطح بسیار محدود چند صد هکتاری و در مناطق استراتژیک همچون اطراف فرودگاه، صنایع ویژه نفتی یا مناطق مرزی و امنیتی الزام دارد.
جعفریان افزود: استفاده ازمالچ‌های نفتی طی سال گذشته و سال جاری به کمتر از یکدرصد فعالیت‌های اجرایی بیابان از نظر سطح رسید و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۱۴۰۳ با تکیه بر اقدامات گسترده‌ای که در خصوص تحقیق و توسعه بادشکن‌ها با شرکت‌های دانش‌بنیان و همکاری دستگاه‌های اجرایی دیگر و تبادل دانش با سایر کشور‌های عضور کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی بتوانیم به‌طور کلی مالچ‌های نفتی را جایگزین کنیم و به یکی از صادرکنندگان دانش بادشکن غیرزنده تبدیل شویم.
وی درباره همکاری دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با شرکت‌های دانش‌بنیان اظهار کرد: یکی از سیاست‌های اصلی و راهبردی دفتر امور بیابان تعامل با شرکت‌های دانش‌بنیان است. روش‌های اجرایی پایداری فعالیت‌ها برای اولین‌بار در کشور ما تحت عنوان تله‌های رسوب‌گیر ابداع شد و به عنوان یک ابتکار در آخرین نشست منطقه‌ای کشور‌های کارگروه مقابله با بیابان‌زایی، آن را به کشور‌های اطراف ارائه دادیم که نتیجه اقدامات و فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان است.
مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری ادامه داد: به طور مثال هنگامی که تله‌های رسوب‌گیر پس از دو سال پر از رسوب می‌شوند، بهترین عرصه برای کاشت نهال هستند، چراکه بافت خاک را طبیعت تغییر داده‌است و سخت لایه‌هایی را که اجازه رشد به نهال نمی‌دهند، از خاک خارج شده‌اند و بسیار حاصلخیز است و توانایی دریافت رسوبات را دارد و این استفاده از ظرفیت‌های طبیعت برای مهارسازی آسیب‌های ناشی از فرسایش بادی است. جعفریان در پایان تصریح کرد: رویکرد‌های علمی یکی از مهم‌ترین و اولویت‌دارترین سیاست‌های راهبردی مدیریت بیابان است. ما با حدود ۳۵ دانشگاهی که رشته‌های مرتبط با حوزه بیابان را دارند در ارتباط هستیم و چندین مشاور از اساتید دانشگاه در این دفتر به عنوان مشاور فنی با ما ارتباط دارند.
