جوان آنلاین: فرارو نوشت؛ اگرچه کاهش حافظه با افزایش سن پدیده‌ای معمول است، اما متخصصان مغز و اعصاب تأکید می‌کنند برخی اختلال‌ها در یادگیری، جهت‌یابی و به‌خاطرآوری می‌تواند از مرز طبیعی عبور کرده و به بررسی پزشکی فوری نیاز داشته باشد.
فراموشی در روند طبیعی افزایش سن امری رایج است؛ از به‌خاطر نیاوردن نام یک رستوران تازه گرفته تا گم کردن عینک. این اتفاق‌ها معمولاً آزاردهنده‌اند، اما لزوماً نگران‌کننده نیستند. کارمن کاریون، عصب‌روان‌شناس و استاد رشته نورولوژی در دانشکده پزشکی ییل، توضیح می‌دهد: «میزانی از کاهش حافظه به‌ویژه در پیری طبیعی محسوب می‌شود. افراد ممکن است کلیدهایشان را گم کنند یا در یادآوری نام‌ها دچار مشکل شوند، اما این تغییرات معمولاً جای نگرانی ندارد.»
۵ تفاوت اصلی بین فراموشی طبیعی و آلزایمر
به بیان دیگر، اگر احساس می‌کنید حافظه‌تان مثل گذشته تیز نیست، الزماً نشانه یک مشکل جدی نیست. این روند حتی از سنینی کمتر از آن‌چه بسیاری تصور می‌کنند آغاز می‌شود. دکتر مایکل روزنبلام، متخصص مغز و اعصاب در مرکز سلامت حافظه و مغز دانشگاه واشینگتن، می‌گوید: «واقعیت ناخوشایند این است که ما از دهه ۳۰ زندگی شروع به از دست دادن نورون‌ها می‌کنیم.»
به‌مرور زمان یادگیری و یادآوری دشوارتر می‌شود، اما این تغییر بخشی از چرخه طبیعی زندگی است. با این حال، برخی از انواع فراموشی غیرطبیعی‌اند و می‌توانند هشداری درباره اختلالات جدی‌تر باشند. متخصصان مغز و اعصاب نشانه‌های مهم را چنین توضیح می‌دهند:
۱. ناتوانی در یادگیری چیز‌های جدید
دنیا دائماً تغییر می‌کند؛ از گوشی‌ها و لپ‌تاپ‌ها گرفته تا خودرو‌هایی که امروز با دوربین دنده‌عقب، جی‌پی‌اس و حتی موتور‌های تمام‌برقی عرضه می‌شوند. طبیعی است برای کار با یک وسیله جدید کمی زمان لازم داشته باشید، اما اگر یادگیری چیز‌های جدید تقریباً غیرممکن شود، باید موضوع را جدی گرفت.
۲. دشواری در انجام کار‌هایی که قبلاً آسان بودند
اگر انجام فعالیت‌های روزمره معمولی برایتان سخت شده، این موضوع می‌تواند نشانه‌ای از کاهش غیرطبیعی حافظه باشد. برای مثال فردی که سال‌ها آشپزی کرده ممکن است ناگهان دستور غذا‌های قدیمی خود را فراموش کند. امور مالی نیز یکی از اولین بخش‌هایی است که دچار اختلال می‌شود: از فراموش کردن پرداخت قبض‌ها گرفته تا پرداخت دوباره، اشتباه در محاسبه پول خرد یا درک نکردن روند‌های ساده مالی.
این دشواری می‌تواند در کار‌های روزمره دیگر نیز ظاهر شود؛ مانند نادیده گرفتن قرار‌های پزشکی، بی‌توجهی به بهداشت فردی یا حتی سوزاندن غذا به دلیل حواس‌پرتی.
۳. فراموش کردن سریع گفت‌و‌گو‌ها
هیچ‌کس نمی‌تواند تمام گفت‌و‌گو‌های زندگی خود را حفظ کند، اما فراموش کردن آنی مکالمه، مسئله‌ای جدی است. کاملاً طبیعی است که برخی جزئیات یادتان برود، اما اگر یک ساعت بعد فراموش کنید که اصلاً چنین گفت‌وگویی داشته‌اید، این موضوع نگران‌کننده است. فرد باید حداقل تا پایان روز قادر به یادآوری گفت‌و‌گو‌ها باشد.
۴. گم شدن در مکان‌های آشنا
گم کردن مسیر در محیط‌های جدید طبیعی است، اما سردرگمی در مسیر‌های آشنا یک زنگ خطر محسوب می‌شود. اولریش مایر، استاد علوم اعصاب دانشگاه اورگن، می‌گوید: «یکی از نشانه‌های مهم این است که فرد حتی در شهر یا محله خود گم شود.» این می‌تواند به شکل گم شدن در مسیر خانه، راه رفتن به سمت مقصد اشتباه یا سردرگمی هنگام رانندگی در مسیر‌های همیشگی ظاهر شود.
۵. تکرار بیش از حد داستان‌ها و سوال‌ها
هرکس ممکن است گاهی حرفی را تکرار کند، اما اگر در یک روز چندین بار یک داستان یا سؤال را تکرار می‌کنید، موضوع می‌تواند غیرطبیعی باشد. تکرار صحبت‌ها در فاصله چند دقیقه یا چند ساعت، یکی از نشانه‌های مهم اختلال حافظه است.
۶. اطرافیانتان متوجه شده‌اند
اگر یکی از عزیزانتان درباره حافظه شما ابراز نگرانی کرد، بهتر است موضوع را جدی بگیرید. تجربه ذهنی فرد از حافظه خودش همیشه شاخص دقیقی نیست. نگرانی دیگران گاهی دقیق‌تر واقعیت را نشان می‌دهد. اطرافیان معمولاً بهتر متوجه مشکلاتی مثل تکرار داستان‌ها یا ناتوانی در انجام امور روزمره می‌شوند. اگر شما نیز کاهش حافظه را در یکی از نزدیکان خود مشاهده کردید، صحبت کردن درباره آن اهمیت زیادی دارد.
یک استثنا: «مغز مادری» در دوران بارداری و پس از زایمان
فراموشی در دوران بارداری و پس از زایمان پدیده‌ای شناخته‌شده است که به «مام بِرِین» یا مغز مادری معروف است. این حالت تحت تأثیر عواملی مثل نوسان‌های هورمونی، بی‌خوابی در دوران بارداری یا مراقبت از نوزاد و فشار‌های عاطفی و جسمی مادر بودن ایجاد می‌شود. افسردگی و اضطراب پس از زایمان نیز می‌تواند نقش داشته باشد.
این وضعیت معمولاً موقتی و طبیعی است، اما اگر مشکلات شناختی شدید یا طولانی‌مدت شد، باید به پزشک مراجعه کرد.
فراموشی همیشه به معنای آلزایمر یا زوال عقل نیست
برخی دارو‌های ساده بدون نسخه مثل دارو‌های خواب حاوی دیفن‌هیدرامین می‌توانند روی حافظه اثر بگذارند. دارو‌های نسخه‌ای خاص نیز چنین تأثیری دارند.
کم‌شنوایی نیز نقش مهمی دارد. وقتی شنیدن سخت می‌شود، فرد اطلاعات کافی برای دنبال‌کردن گفت‌و‌گو‌ها دریافت نمی‌کند و این موضوع از نگاه خودش یا دیگران شبیه کاهش حافظه به نظر می‌رسد. استفاده زودهنگام از سمعک اهمیت زیادی دارد، زیرا تأخیر در آن، استفاده مؤثر را دشوارتر می‌کند.
اگر مسئله جدی باشد، اقدام فوری ضروری است
بخشی از کاهش حافظه طبیعی است، اما موارد قابل‌توجه و غیرطبیعی نباید نادیده گرفته شود. تشخیص زودهنگام بیماری‌هایی مثل آلزایمر به مدیریت بهتر و بهره‌گیری از درمان‌های احتمالی کمک می‌کند.
چگونه از سلامت حافظه خود محافظت کنیم؟
کنترل بیماری‌هایی مانند دیابت و فشارخون بالا می‌تواند به سلامت مغز کمک کند. این اختلالات از هم جدا نیستند؛ بسیاری از بیماری‌ها به هم مرتبط‌اند و مدیریت درست آنها به عملکرد مغز کمک می‌کند. ورزش منظم و تغذیه نیز تقش مهمی در حفظ سلامت حافظه دارند. مراقبت از سلامت جسم و ذهن می‌تواند حافظه را حفظ کند و خطر مشکلات بعدی را کاهش دهد.
این نشانه‌ها به معنای قطعی وجود بیماری نیستند، اما توجه به آنها و مراجعه به‌موقع به پزشک می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری و تشخیص زودهنگام مشکلات جدی حافظه داشته باشد.
