ظهر شنبه خبر درگیری میان نیروهای طالبان با مرزبانان کشورمان که به شهادت یکی از مرزبانان منجر شد، توجه افکار عمومی را به خود جلب کرد. در این درگیری که در مرز مشترک سیستان و بلوچستان ایران و ولایت نیمروز افغانستان و در مناطقی مانند اطراف روستاهای «ساسولی، حاتم و ماککی» رخ داد، از سلاحهای سبک و نیمهسبک و توپخانه استفاده شد. به دنبال ناآرامیهای روز شنبه برخی اظهارنظرهای تنشآفرین از طرف طالبان به ملتهب شدن فضا دامن زد. عبدالنافع تکور، سخنگوی وزارت کشور طالبان در پیامی توئیتری مدعی شد: «امروز در مربوطات ولایت نیمروز نیروهای سرحدی (مرزبانی) ایرانی به طرف افغانستان شلیک کردند که با واکنش متقابل مواجه شدند!» به گفته تکور، در جریان تنشهای مرزی از هر دو طرف یک فرد کشته و تعدادی نیز زخمی شدند. او البته اذعان کرد که طالبان خواهان نبرد با همسایه خود نیست و موضوع به اطلاع مقامات هر دو طرف رسیده و اکنون وضعیت تحت کنترل است. عنایتالله خوارزمی، سخنگوی وزارت دفاع گروه طالبان هم در صفحه توئیترش نوشت: «متأسفانه امروز بار دیگر در ساحات سرحدی ولسوالی کنگ ولایت نیمروز از طرف عساکر ایرانی فیر صورت گرفت، درگیری و جنگ به وجود آمد.» او نوشته که امارت طالبان گفتگو و مذاکره را برای هرگونه مشکل یک راه معقول میداند و بهانهجویی برای جنگ و اقدامات منفی به نفع هیچ یک طرفین نیست. بهرغم این اظهارات، روز یک شنبه با بازگشایی گذرگاه مرزی پل «ابریشم» بین ایران و افغانستان که روز شنبه پس از درگیری مرزبانان ایران با نیروهای طالبان مسدود شده بود، فضای آرامش نسبی بر منطقه حکمفرما شد. مولوی عبدالکبیر، معاون سیاسی و سرپرست نخستوزیری طالبان بر لزوم روابط حسنه با کشورهای همسایه از جمله ایران تأکید کرد. سرپرست نخستوزیری طالبان هم با «ملاعبداللطیف منصور» وزیر آب و انرژی طالبان دیدار و در خصوص حقابه جمهوری اسلامی ایران گفتگو کرد.
استقرار نیروهای ناآشنا به منطقه مرزی
اسماعیل باقری، کارشناس مسائل افغانستان با اشاره به اختلافاتی که از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان با ایران در نقاط مرزی در جریان بوده است به موضوع عدم شناخت آنها از نقاط مرزی اشاره دارد. باقری در پاسخ به «جوان» گفت: «طالبان مشکل مشروعیت دارد و برخی تنشهای مرزی میتواند در ایجاد اتحاد کارکرد داشته باشد. اگر بتوانند، طبق توافق دوحه با ایجاد دشمن خارجی، به مرور شیعیان و هزارهها را با خود همراه میکنند.» سیدعباس حسینی، کارشناس مسائل افغانستان، اختلافات مرزی میان تهران و کابل را اینطور تشریح میکند: «در پی قدرت گرفتن طالبان و خروج افرادی که به مقررات مرزی آگاهی داشتند از نقاط مرزی، نیروهایی روی کار آمدند که در این زمینه اطلاعات چندانی ندارند. به همین دلیل بیشتر تحت تأثیر برخوردهای احساسی و تحریک آمیز قرار میگیرند و اقدام به تیراندازی میکنند.» حسینی درباره ریشه وجود اختلافات مرزی میان طرفین هم گفت: «مسیر مرزی میان ایران و افغانستان مسیری توأم با پیچ و خم است. در طول سالها مسیر رودخانه و برخی نشانههای قدیمی تغییر کرده که این موارد مسئلهساز شده است. البته کار کارشناسی در زمینه رفع این مشکلات انجام شده، اما به صورت عملی مسئله حل نشده است.» وی با اشاره به ساخت و ساز در نقاط مرزی از جمله دیواری که ایران برای جلوگیری از ورود اشرار و قاچاقچیان در منطقه احداث کرده است هم گفت که تصور نیروهای مرزی طالبان این است که این نقاط مرز هستند. در مجموع این مسائل راهکار کارشناسی دارد تا سوءتفاهمها برطرف شوند و روند باید از سطوح بالای مقامات به مقامات محلی منتقل شود. این کارشناس مسائل افغانستان این موضوع را که طالبان میکوشد با تنشآفرینی به مشروعیت برسد، چندان درست نمیداند و بر این باور است که اقداماتی از این دست بر شیعیان تأثیر ندارد. البته در افغانستان به دلیل سالها مبارزه با اشغالگران، در زمینه حفاظت از خاک و آب حساسیت وجود دارد و ممکن است در وهله نخست بتوان در این زمینه به اجماع ملی رسید، اما اختلافنظرها در مورد دولت فراگیر در افغانستان ورای همه اینهاست. حسینی توضیح داد: «برداشت طالبان در زمینه دولت فراگیر با دیگران متفاوت است. آنها میگویند که در دولتی که تشکیل دادهاند، وزرای مختلف را از طیفهای مختلف به کار گرفتهاند، اما دیگر کشورها بر این تأکید دارند که باید شخصیتهای سیاسی و احزاب در قالب یک دولت ائتلافی فعالیت کنند. این در شرایطی است که در طول حضور امریکا در افغانستان، چند دولت ائتلافی روی کار آمد و دوام نیاورد و طالبان هم حاضر به تشکیل دولت ائتلافی نیست.» وی با تأکید بر اینکه ایران باید نگاه متفاوتی به دولت فراگیر داشته باشد، تصریح کرد: «تنها راه برونرفت از وضعیت کنونی، شکلگیری مذاکرات بینالافغانی با حضور چهرههایی است که پایگاه مردمی دارند، نه مهرههای سوختهای که بین مردم جایگاهی ندارند.»
بحرانآفرینی طالبان در خدمت منافع امریکا
عبدالرضا فرجیراد، استاد ژئوپلیتیک دانشگاه و سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان در گفتگو با فرارو روایت تلاش طالبان را برای مشروعیتزایی داخلی از مسیر تنش تأیید میکند: «اساساً باید توجه داشت که طالبان در حال سوءاستفاده داخلی از مسئله حقابه است. افغانستان کنونی با آن جامعهای که طالبان دو دهه قبل بر آن حکم میراند، بسیار متفاوت است.» وی معتقد است: «اکثریت جامعه افغانستان از طالبان متنفر هستند. در دو دهه گذشته مردم از نظر فرهنگی و سطح فکری تغییراتی بنیادین را تجربه کردهاند؛ دیگر طالبان آن جایگاه سنتی و محبوبیت گذشته را ندارد. اقدامات محدودکننده این گروه در تحصیل دختران و امور روزمره زندگی اکثریت مردم را به ستوه آورده است. در چنین شرایطی طالبان قصد دارد با تبلیغات گسترده از موضوع حقابه برای تحریک شهروندان و کسب پشتیبان برای خود بهره گیرد.»علیرضا رجایی، دیپلمات نیز میگوید: «طالبان با گرو گرفتن خواست ایران برای دریافت حقابه و همچنین ماجراجویی در حوزه هایی، چون مقوله پناهندگان و قاچاق همصدا با امریکا درصدد ایجاد تنش است تا بدین طریق برای خود مشروعیت بخرد. به باور او، طالبان به لحاظ رفتاری به خوبی میداند قادر نیست مشروعیت داشته باشد با این همه تلاش میکند با تحت فشار قرار دادن ایران به رسمیت شناخته شود.» ابوالفضل ظهرهوند، سفیر سابق ایران در افغانستان روند کنونی را نگرانکننده میداند و میگوید: «ضمن اینکه امریکاییها به شکل جدی در تحولات منطقه در رابطه با پاکستان و افغانستان دخالت میکنند، باید خیلی هوشیار بود، چون امریکاییها تنها کاری که در منطقه دارند بحران در پاکستان و افغانستان است. طالبان در حال استفاده از اهرمهای فشار خود از جمله آب هیرمند و بستن مرز دوغارون است، البته این وضعیت قابل پیشبینی بود، چون امریکاییها تمام قد برای بحرانسازی در این منطقه سرمایهگذاری کردهاند.»