رپورتاژ آگهی/ هنر کاشی سنتی به عنوان یکی از هنرهای تزئینی در معماری ایران اهمیت ویژه ای دارد. که در طول حیات خود دچار تغییرات فراوانی در رنگ، طرح و کاربرد شده است. در دوره قاجار کاشی کاری علاوه بر حفظ جنبه زیبایی شناسانه از نظر طرح، دارای تنوع بسیاری نسبت به ادوار گذشته است.
ما در مجموعه کاشی سنتی آرچی لرن با تولید تمامی انواع کاشی چه هفت رنگ باشد چه معرق تلاش کرده ایم که طرح های ماندگار کاشی ایرانی ، از تیموری تا قاجاری را تولید و در معماری امروزی زنده نگه داریم.
در این مقاله قصد داریم به بررسی نقوش و طرح های کاشی قاجاری بپردازیم. هنرمندان ایرانی سعی کردند هر چه زیبائی در طبیعت میبینند، هر داستان عامیانه ای که داشتند و هر باوری که در ذهن مردم جای داشت را، سینه به سینه به نسل های بعدی منتقل کنند چه به شکلی واقع گرایانه، چه انتزاعی. یکی از راه های برآورده کردن این مهم، هنر کاشی کاری بوده است.
تنوع طرح های کاشی در دوره قاجار بیشتر از دوره صفوی است و کاربری آن علاوه بر بناهای مذهبی درخانه های اعیان، مدارس و مراکز آموزشی و کاخ ها دیده می شود. با توجه به بررسی های انجام شده گروه کاشی سنتی آرچی لرن ، نقوش کاشی این دوره را می توان به هشت دسته تقسیم کرد که در زیر به توصیف آن می پردازیم.
نقوش هندسی
هندسه در معماری امروز ایران میراث تمدن این سرزمین پیش از اسلام، مصر و یونان است. در سده دوم هجری بسیاری از مطالعات دانش هندسه از زبان پهلوی، یونانی و سریانی به زبان عربی ترجمه شد و به تدریج هندسه در تمدن اسلامی اهمیت ویژه ای پیدا کرد. در واقع، شکل و ساختار هندسی با مفاهیم نمادین، کیهانی و فلسفه اسلامی سازگاری داشت.
رابطه نزدیک میان هندسه، نمادگرایی و کیهان شناختی باعث شد که هنرمندان بخشی از معانی و مفاهیم مذهبی را در طرح های کاشی سنتی بگنجانند. نقوش تزئینی بر پایه هندسه، تمام سطوح را پوشش داد و حدفاصل این نقوش، با گل و برگ های در هم تنیده پر شد. مهمترین نقش مایه های هندسی عبارتند از مربع، مستطیل، مثلث، لوزی، شمسه های هشت، نه، ده و دوازده پر، نیم شمسه، ربع شمسه، پنج و شش و هشت ضلعی منظم، ترنج تند و کند، ستاره های پنج و شش پر و غیره ...
نقوش جانوری و گیاهی
این نقوش در اغلب بناهای دوره قاجار دیده میشود. ختائی و اسلیمی های مختلف قسمت عمده ای از این سطوح را در بر میگیرند. نقوش گیاهی واقعی اند و معمولا گل و برگ ها انتزاعی، ولی ریشه آنها در طرح به یک گل و برگ طبیعی بر می گردد. مثل نیلوفر، برگ نخل، تاک و برگ کنگر. طرح های گیاهی به صورت عمودی، افقی، زیگزاگ و مورب بر زمینه ها رسم می شوند. ترنج و سر ترنج، گل و برگ، شکوفه های ختایی، طرح های گلدانی، سرپرندگان، بوته جقه و میوه های طبیعی و منظره در نقوش کاشی سنتی پدیدار می شوند.
نقوش مناظر معماری
در ساختمان های شخصی و درباریان و البته بعضی اماکن مذهبی این دوره، تصاویر خانه ها و مناظر معماری در قاب های هندسی کشیده شده اند. این قاب ها غالباً در مرکز یا در لچکی های یک قاب بزرگ یا طاق نماهایی با نقوش اسلیمی و ختایی نمایش داده شده اند. که در ایران هم در بناهائی با سبک معماری اروپائی دیده می شود هم سبک معماری اسلامی. این نقوش اغلب از کارت پستالها و کتاب های غربی الهام گرفته شده است. که نمونه هایی از آن را می توان در کاخ گلستان، خانه مقدم، سفارت ایتالیا، مسجد سپهسالار و آستان شاه عبدالعظیم دید.
نقوش انسانی
چهره نگاری از هنرهای مهم دوره قاجار است. نقاشان شبیه سازی و بازسازی چهره شاهان را در فیگورهای متنوعی ترسیم می کردند. این نقوش مانند بقیه نقوش در ابعاد و شکل های مختلف و با اجراهای متنوع درکاشی سنتی این دوره دیده می شود.
نقوش اسطوره ای
رایج ترین نقش های اسطوره ای در بناهای قاجاری نقوش خورشید خانم، شیر و خورشید و فرشته های بالدار است. فرشته های بالدار غالبا به صورت قرینه و برهنه نقاشی شده اند طوری که تاج شاهانه را در دستانشان نگه داشته اند. در مواردی این فرشته ها عبارت: "صاحب الزمان ادرکنی" و "نصر من اهلل و فتح قریب" را نگهداری می کنند. شیرهای شمشیر به دست و نبرد اژدها و شیر، روی کاشی های نمای بیرون بناهای زیادی دیده می شود.
در لچکی های طاق نمای کاخ گلستان کاشی هایی با نقش شکار بز و گوزن توسط شیر ساخته شده است. این نقوش معمولا در اماکن مذهبی استفاده نمی شده اما نمونه ای از نقش خورشید خانم در آستان شاه عبدالعظیم موجود است.
نقوش روایتی از نظر کاشی سنتی آرچی لرن
این نقوش کاشی سنتی شامل دو بخش اند. نقوشی که از کتوب ادبی یا مذهبی الهام گرفته شده اند و نقوشی که با مضامین زندگی روزمره اند.
نقوش روایتی ادبی و مذهبی
نقوش روایتی ادبی
داستان های هزارویک شب و شاهنامه، به ویژه نبرد رستم و سهراب، جنگ رستم و دیو سفید، مشابه آنچه در دروارزه دولت دیده می شود. تاج گذاری اردشیر یکم و دیگر حجاری ها و روایات ساسانی که در کاخ گلستان دیده می شود.
نقوش روایتی مذهبی
از داستانهای مذهبی می توان به روایت: یوسف و زلیخا، مریم مقدس و مسیح، داستان یوسف و یعقوب پیامبر و قربانی شدن اسماعیل اشاره کرد. واقعه عاشورا نیز در برخی از بناها چون تکیه معاون الملک به تصویر کشیده شده است.
نقوش روایتی روزمره
دسته دوم نقوش روایتی که به نوعی زندگی روزمره را به نشان می دهد: صحنه جنگ و شکار، مجالس بزم، گردش در طبیعت، صحنه هایی از حرمسرا، مجالس درس پیر و جوانان، ورزش های باستانی و مردم در بازار و ... اشاره کرد که به طور معمول زندگی طبقه و اقشار خاصی از جامعه را منعکس میکند و به زندگی و فعالیت افراد ضعیف و تهی دست جامعه نظر کمتری دارد.
نقوش فرنگی
از زمان شاه عباس صفوی به بعد آهسته آهسته تصاویر اروپایی در زمینه های گوناگون مورد توجه سازندگان کاشی سنتی قرار گرفت و در دوره قاجار به اوج خود رسید. کاشی کاران از تک چهره های زنان گرفته تا مناظر طبیعت و معماری اروپا و اشیاء ساخت فرنگ را بر روی کاشی ها آوردند. نمونه هایی از آن در موزه مقدم و کاخ گلستان موجود است.
نقوش نظامی
اهمیت دادن به ارتش و تغییرات در سازه و برگ نظامی و یونیفورم در این دوره، نقوش جدیدی را در کاشی کاری ایران وارد کرد که در کاخ گلستان و سردر باغ ملی تهران دیده می شود.
سخن آخر گروه کاشی سنتی آرچی لرن
با نگاهی به تنوع طرح های کاشی و تاثیر آن در تزئینات معماری سنتی و مدرن متوجه می شویم. الگو برداری از طرح های قدیم که یادگار چند صد ساله هنرمندان این سرزمین است باعث می شود مسیری درست را طی کنیم. چرا که این طرح ها برگرفته از حافظه تاریخی ایرانیان است و با ذات و سلیقه ما پیوندی ناگسستنی دارد.
در مجموعه کاشی سنتی آرچی لرن اکثر این طرح ها را دوباره زنده کردیم و با مطالعه، تحقیق و استفاده از استعداد هنرمندان مجموعه موفق به ابداع طرح های جدید و تلفیق طرح های سنتی و مدرن شدیم. و سعی بر آنست که این مسیر را همچون سال های گذشته قدرتمند طی کنیم و امیدوار باشیم که مخاطب در آینده از ما به نیکی یاد کند.
و در پایان برای استفاده از ویدئوهای آموزشی و بالغ بر صدها مقاله تخصصی در زمینه معماری اسلامی ایرانی کافیست در مرورگرتان آرچی لرن را سرچ کنید. برای استفاده از مشاوره رایگان و ارتباط مستقیم با مدیریت مجموعه مهندس کریمی، می توانید از شماره های ثبت شده در وبسایت استفاده کنید، پاسخگویی به شما باعث افتخار ماست. در نهایت می توان گفت تمامی اعضای حرفه ای گروه در بخش های مختلف مطالعات، طراحی و اجرا، تولید و ساخت کاشی سنتی به دنبال تحقق شعار این مجموعه هستند که:
" با ما در باغی از هنر و معماری نفس بکشید "
این محتوا صرفا جنبه تبلیغاتی دارد و توسط سفارش دهنده آن تهیه و تنظیم شده است.
