جوان آنلاین: بسیاری از کشور‌ها سال‌ها از فرایند تصمیم گیری جهانی کنار گذاشته شدند و بریکس که کشور‌های عضو آن اکنون بیش از نیمی از جمعیت جهان و حدود ۴۰درصد از تولید اقتصاد جهانی را در اختیار دارند، امکان آن را فراهم کرده که صدای این کشور‌ها را تقویت کند. حالا همزمان با افزایش سرعت ورود بازیگران تازه‌نفس به بریکس و تهدید‌های تجاری ترامپ و سراشیبی دلار فرصتی فراهم شده است کشور‌های عضو، پاسخی عملی به بی‌عدالتی‌های ساختاری نظم بین‌الملل بدهند و نظمی تازه و غیر‌غربی در جهان ایجاد کنند. این اتحاد چگونه امکانپذیر می‌شود؟
از آبان ۱۴۰۳ که سران کشور‌های عضو بریکس در کازان روسیه گرد هم آمدند تا هم اکنون که هفدهمین اجلاس سران بریکس در برزیل در حال برگزاری است، حدود هشت ماه می‌گذرد، اما تحولات جهانی به اندازه‌ای در این زمان با سرعت پیش رفته که سیاست‌های اعضا را دستخوش تغییرات جدی‌تری کرده است. کشور‌های اعضای بریکس حالا بیش از هر زمان دیگر به دنبال آن هستند تا نقش سیاسی پررنگ تری برای این ائتلاف و تبدیل آن به وزنه‌ای در برابر نفوذ امریکا باشند. با توجه به دو نقطه تنش اصلی در جغرافیای نظم جهانی یکی در مرز‌های روسیه و اوکراین و دیگری میان ایران و رژیم صهیونیستی بدیهی است اجلاس اخیر بریکس از این برخورد‌های ژئوپلتیکی تأثیر بگیرد. کشور‌های بریکس از ابتدا به دنبال آن بوده‌اند که با محوریت شرق و جنوب جهانی نظمی غیر‌غربی را در جهان ایجاد کنند؛ موضوعی که رئیس‌جمهور برزیل نیز در افتتاحیه اجلاس اخیر بر آن تأکید داشت. لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل یک‌شنبه ۱۵ تیر در سخنرانی خود در نشست تجاری بریکس هشدار داد که کشور‌های نوظهور باید در اصلاح نهاد‌های کلیدی جهانی مانند شورای امنیت سازمان ملل متحد و صندوق بین‌المللی پول، نقش پیش‌برنده‌ای ایفا کنند. به باور وی این نهاد‌ها دیگر نماینده واقعی نظم نوین جهانی نیستند و باید جای بیشتری برای مشارکت کشور‌های جنوب جهانی قائل شوند.
ورود بازیگران تازه نفس به بریکس
براساس اعلامیه گروه بریکس، ۱۰ کشور از مناطق مختلف جهان به عنوان اعضای شریک رسمی به این گروه پیوسته‌اند. فهرست کامل اعضای جدید بریکس به عنوان کشور‌های شریک شامل بلاروس، بولیوی، قزاقستان، کوبا، اندونزی، نیجریه، مالزی، تایلند، ویتنام، اوگاندا و ازبکستان است. شتاب بریکس در پذیرش اعضای جدید و توسعه جغرافیایی زمینه‌ساز آن شده است تا قدرت درون بریکس بازآرایی شود. کارشناسان تأکید دارند که ورود اعضای جدید به بلوک بریکس باعث افزایش وزنه این گروه در سطح جهانی می‌شود و با این روند جهان به سمت یک نظم چندقطبی حرکت می‌کند. با این حال وجود برخی ملاحظات سیاسی و موضع‌گیری‌های محافظه‌کارانه برخی اعضا در قبال جریانات مهم بین‌المللی ارائه چهره‌ای یکپارچه از بریکس را بیش از هر زمان دیگر ضروری ساخته است. این مهم با حضور پررنگ‌تر اعضای بریکس به خصوص چین و روسیه بیشتر امکانپذیر می‌شود. در حال حاضر چین از نقش محوری در سازوکار بریکس برخوردار است. چین نه تنها موتور اقتصادی بریکس است بلکه قادر است در شکل‌دهی به تصمیمات مهم و کلیدی نقش تعیین کننده‌ای ایفا کند.
تقابل ترامپ با اعضای بریکس
اقتصاد جهانی ماه‌هاست تحت تأثیر سیاست‌های تعرفه‌ای ترامپ قرار دارد و همین مسئله عامل کاهش ارز دلار شده است. در حال حاضر هند از کشور‌هایی است که در نبرد با جنگ تعرفه‌ای امریکا قرار دارد و به تازگی در سازمان تجارت جهانی، علیه امریکا پیشنهاد وضع تعرفه تلافی‌جویانه حدود ۲۶درصدی را مطرح کرده است. امریکا برای آفریقای‌جنوبی نیز تعرفه ۳۱درصدی وضع کرده است. در سوی دیگر برزیل و روسیه قرار دارند. این دو کشور نیز به رغم اینکه روابط تجاری چندان وسیعی با ایالات‌متحده ندارند، اما از تیغ تعرفه ترامپ در امان نمانده‌اند و مشمول تعرفه ۱۰درصدی که شامل همه کالا‌های پایه وارداتی به امریکاست، شده‌اند.
دیگر اعضای بریکس شامل مصر، اتیوپی، اندونزی، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز از شمشیر تعرفه‌ای حداقل ۱۰درصدی ترامپ در امان نمانده‌اند. همچنین ایران و روسیه هم به عنوان دو عضو بریکس تحت شدیدترین تحریم‌های ظالمانه امریکا قرار دارند. به دنبال همین سیاست‌های تجاری، دلار امریکا به متزلزل‌ترین دوران خود سقوط کرده است. بر اساس آخرین گزارش‌ها دلار امریکا برای نخستین بار از سال۱۹۷۳ تاکنون، بدترین عملکرد خود را در شش ماه نخست سال جاری بر جا گذاشته و سیاست‌های اقتصادی رئیس‌جمهور امریکا، سرمایه‌گذاران سراسر جهان را بر آن داشته است دارایی‌های دلاری خود را به سرعت بفروشند.
راهی برای ایجاد موازنه قدرت
در چنین شرایطی که آینده روابط اقتصادی امریکا با اعضای بریکس مبهم شده است، وزرای دارایی کشور‌های عضو بریکس در نشست اخیر خود خواستار اصلاحات در صندوق بین‌المللی پول، با هدف راهی برای ایجاد موازنه قدرت در اقتصاد جهانی هستند. همچنین چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان بر این باور است که چارچوب همکاری فراگیر بریکس، به ویژه برای کشور‌های جنوب جهانی، پاسخی عملی به بی‌عدالتی‌های ساختاری نظم بین‌الملل است.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز در سخنرانی این اجلاس که به صورت غیرحضوری بود، گفت که تسویه‌حساب‌ها با ارز‌های ملی میان کشور‌های عضو بریکس به طور پیوسته در حال افزایش است و تأکید کرد که استفاده از ارز‌های ملی در تجارت بین کشور‌های این گروه، به طور پیوسته صعودی است. در سال۲۰۲۴، سهم روبل روسیه به همراه ارز‌های کشور‌های دوست، ۹۰درصد از تسویه‌حساب‌های روسیه با سایر کشور‌های بریکس را تشکیل داد. رئیس‌جمهور روسیه گفت: برای بهره‌برداری کامل از فرصت‌های نوظهور، همکاری مضاعف بین کشور‌های عضو این بلوک ضروری است. وی خاطرنشان کرد: اول و مهم‌تر از همه، زمینه‌هایی مانند فناوری، توسعه کارآمد منابع، لجستیک، بیمه، تجارت و امور مالی است و همچنین ضروری خواهد بود که استفاده از ارز‌های ملی در تسویه‌حساب‌های متقابل بیشتر گسترش یابد.
لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز طی اظهاراتی بریکس را موتور اصلی تحول نظم اقتصادی جهانی دانست و گفت: شوک اقتصادی بریکس متشکل از کشور‌های در حال توسعه در پی ایجاد یک ساختار «باثبات‌تر» برای اقتصادی جهانی است.
وی اظهار داشت: چندقطبی بودن، یک انتخاب نیست بلکه واقعیتی عینی است که جایگزین مدل نولیبرال منسوخ‌شده‌ای می‌شود که عملاً بر پایه رویه‌های نواستعماری بنا شده است. وزیر خارجه روسیه در ادامه تصریح کرد که اعتماد به دلار امریکا «به‌عنوان ابزار پرداختی که پیش‌تر قابل اتکا بود، تضعیف شده است» و امروزه کشور‌های در حال توسعه بیش از آنکه برای توسعه خود سرمایه‌گذاری کنند، هزینه‌های مربوط به بدهی خود را می‌پردازند. کارشناسان ایفای نقش سیاسی پررنگ‌تر برای شکل دهی به یک ائتلاف جهانی را راهکار مهم تقویت بریکس عنوان می‌کنند.
در این میان حضور کشورمان در این اجلاس نیز می‌تواند نقطه اتکایی برای چانه زنی مؤثر در اجلاس در راستای تقویت موضع ایران در مسیر عبور از سد‌های تحریمی و تقویت مناسبات اقتصادی با شرکای شرقی باشد.
