سرویس جامعه جوان آنلاین: مساله آبهای فرامرزی ترکیه که به کشورهای همسایه وارد میشود از دهه ۱۹۷۰ و پس از پروژه عظیم «گاپ» که در چارچوب آن برخی از بزرگترین سدهای جهان در این منطقه بر روی رودخانههای مختلف به ویژه دجله و
فرات احداث شد و یا در دست احداث است، به معضل عمده در روابط ترکیه با همسایگان سوری و عراقی و به تبع آنها ایران تبدیل شده است.
ترکیه در قراردادهای دوجانبه با سوریه و عراق میزان دبی آب از این کشور به سوریه و عراق را تعیین کرده است، ولی به دلایل مختلف گفته میشود که با وجود این قراردادها میزان آبی که از ترکیه به سوریه و عراق داده میشود، رعایت نشده است.
در سالهای گذشته نیز آنکارا توجه خود را معطوف بخشهای شرقی این کشور و ساخت سد و نیروگاه بر روی رودخانههای شرق ترکیه از جمله رود ارس کرده است.
رودخانه ارس که در چهار کشور ترکیه، ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان جاری است از کوههای بینگول ترکیه سرچشمه میگیرد و با گذر از خاک ترکیه در جمهوری آذربایجان، ایران و ارمنستان نیز جاری است و از طریق رودخانه مرزی ارس به دریای خزر میریزد.
این رودخانه علاوه بر اینکه مرز مشترک ایران و جمهوری آذربایجان را تشکیل میدهد در برخی مناطق مرز مشترک ترکیه و ارمنستان را نیز تشکیل میدهد.
در داخل خاک ترکیه بر روی رودخانه ارس شش سد و یا نیروگاه آبی با ظرفیت ۲۳۱ مگاوات ساخته شده است. میزان برق تولیدی این سدها و یا نیروگاههای آبی ۰.۵۵۳ درصد برق تولیدی و ۰.۱۶۲ درصد برق مصرفی ترکیه را تشکیل میدهد.
این رودخانه از جمله مهمترین رودخانههای جاری در مناطق شرقی ترکیه است و برروی این رودخانه «نیروگاه آبی قارص» با حداقل ظرفیت آبگیری ۱.۳۵۵ میلیون و ۲۹ مگاوات ظرفیت تولید برق، نیروگاه آبی سراپ با ظرفیت آبگیری ۱.۲۲۷
میلیون و تولید ۲۹ مگاوات، نیروگاه آبی نارین کاله با ظرفیت آبگیری ۱.۱۷۱ میلیون و ظرفیت تولید ۳۴ مگاوات، نیروگاه و سد صفاکوی با حداقل ظرفیت آبگیری ۱.۰۵۶ و تولید ۳۳ مگاوات، نیروگاه آبی سنا با طرفیت آبگیری ۱.۰۴۸ میلیون و تولید
۲۱ مگاوات و سد و نیروگاه آبی کاراکورت با حداقل ظرفیت آبگیری ۱.۳۷۸ و تولید ۹۷ مگاوات برق موجود است. نیروگاهها و سدهای موجود همگی در استان قارص ترکیه جای دارند.
علاوه بر نیروگاهها و سدهای یاد شده در استان قارص نیروگاه و سد یاغمور با ظرفیت تولید ۲۴ مگاوات انرژی برق در حال ساخت است.
ترکیه برنامه ریزی برای احداث نیروگاههای آبی پینار با حداقل ظرفیت آبگیری ۱.۹۳۰ و ظرفیت تولید شش مگاوات برق، سد و نیروگاه آبی گزه با حداقل میزان آبگیری ۱.۸۴۰ و ظرفیت تولید ۱۷ مگاوات انرژی برق، نیروگاه آبی سویلمز با ظرفیت
تولید ۳۶ مگاوات برق در استان ارزروم و نیروگاه و سد توزلوجا با حداقل ظرفیت آبگیری ۹۵۲ میلیون و تولید ۲۰ مگاوات انرژی برق در استان ایغدیر را نیز برنامه ریزی کرده است.
مساله آبهای ترکیه که به کشورهای همسایه جاری هستند از دهه ۱۹۷۰ و پس از پروژه عظیم «گاپ» که در چارچوب آن برخی از بزرگترین سدهای جهان در این منطقه بر روی رودخانههای مختلف به ویژه دجله و فرات احداث شد و یا در
دست احداث است به یک معضل در روابط ترکیه با همسایگان سوری و عراقی و به تبع آنها ایران تبدیل شده است.
معضل آب به ویژه در منطقه خاورمیانه از دیرباز وجود داشته و خشکسالیهای اخیر به موازات افزایش جمعیت و گسترش مناطق زیرکشت در کشورهای منطقه این مساله را اکنون به شکل بحرانی بروز داده است.
ساخت سد از سوی ترکیه برروی رودخانههای مرزی هم کاربرد در سیاست داخلی دارد و هم به عنوان یک اهرم فشار در روابط آنکارا با کشورهای دیگر مورد استفاده قرار میگیرد.
به دلیل اینکه سرچشمه بسیاری از رودخانههایی که در کشورهای سوریه و عراق جاری است در خاک ترکیه است، این کشور در مقاطع زمانی مختلف از این مساله به عنوان یک اهرم فشار استفاده کرده است و در زمان حاضر نیز به نظر میرسد مساله رودخانه ارس به عنوان یکی از اهرمهای فشار از سوی دولت آنکارا به کار برده میشود.
مساله احداث سدها بر روی رودخانه ارس از چندین سال پیش نزد مقامهای ایرانی و ترکیهای مطرح بوده است و این مساله در ارتباطات طرفین هرچند نه در سطوح بسیار بالا، ولی به کرات مطرح شده است.
در صورت احداث سدهایی که برنامه ریزی برای آنها صورت گرفته و در صورتی که میزان دبی آب جاری از سوی ترکیه به سمت ایران مشخص نشود مناطقی از ایران که رودخانه ارس از آنها عبور میکند علاوه بر مسایل اقتصادی میتوانند با معضلهای گوناگون زیست محیطی مواجه شوند.
این مساله پس از سخنان آقای امیر عبداللهیان وزیرخارجه کشورمان در مجلس شورای اسلامی و سخنان وی مبنی بر مخالفت ایران با احداث سدهای مختلف بر روی رودخانه ارس در رسانههای ترکیه نیز بازتاب داشت.
رسانههای نزدیک به دولت اردوغان و نیز دست اندرکاران امور رسانههای اجتماعی نزدیک به حاکمیت کنونی با دید انتقادی به این مساله نگریسته اند.
به نظر میرسد که دولت کنونی آنکارا که در زمان حاضر با معضلهای جدی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در ابعاد داخلی و خارجی مواجه است قصد دارد برای انحراف افکار عمومی از مساله آبهای فرامرزی نیز بهره برداری کند و این نیز میتواند روابط نه چندان گرم ترکیه با همسایگان نسبت به سالهای گذشته را سردتر کند، این درحالی است که منطقه غرب آسیا ظرفیت بحرانهای بیشتر را اعم از امنیتی و محیط زیستی ندارد و حل آنها اهتمام و همکاری و تعامل گستردهتر کشورهای مهم منطقه از جمله ترکیه، عربستان و ایران و عراق و سوریه را میطلبد.
به هرحال این سوال که آیا پروژههای آبی ترکیه به معضلی در روابط آنکارا با همسایگانش منجر میشود؟ ذهن بسیاری را در منطقه به خود مشغول کرده است.