از جمله فضائل گرانقدر ماه مبارک رمضان، نزول قرآن در این ماه شریف است. در سوره مبارکه بقره، پس از بیان حکم وجوب روزه در «ایام معدودات»، بهصراحت به این موضوع اشاره شده و در معرفى آن ایام مىفرماید: «آن چند روزى که روزه آن واجب شده، ماه رمضان است؛ ماهى که قرآن براى راهنمایى مردم و نشانههاى هدایت و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است.» (بقره / ۱۸۵) ولى در این آیه مبارکه، خصوصیات دقیق آن را که در کدام شب یا روز بوده، بیان نمىکند. اما در سوره دخان، پس از سوگند به «کتاب مبین» یعنى قرآن، زمان نزول آن را در شب قدر که شبى بسیار مبارک و با اهمیت است و در آن هر امرى از امور بر اساس حکمت الهى تفصیل و تبیین مىشود، عنوان مىنماید: «ما آن [قرآن]را در شبى پربرکت نازل کردیم. ما همواره انذارکننده بودهایم. در آن شب که هر امرى بر اساس حکمت [الهى]تدبیر مىگردد، [آرى، نزول قرآن]فرمانى بود از سوى ما. ما [محمد (ص) را)]فرستادیم، اینها همه بهخاطر رحمتى است از سوى پروردگارت، همانا که او شنونده و داناست.» (دخان/۳) طبق این آیات و اوصافى که براى این شب نزول قرآن ذکر شده است، این شب همان شب قدر است، چراکه این تعابیر و اوصاف تنها با شب «قدر» تطبیق مىکند که خداوند متعال آنرا در سوره قدر بیان فرموده است. از این آیات علاوه بر اینکه استنباط مىشود قرآن در ماه مبارک رمضان بهصورت دفعى نازل شده است، اینگونه استنتاج مىشود که این نزول مبارک، در شب قدر و این شب نیز در این ماه مبارک واقع شده است، اما اینکه کدام یک از شبهاى ماه مبارک رمضان است مشخص نیست.
قرآن، مائده الهی در سفره ضیافت رحمانی
علاوه بر این آیات، در روایات پیشوایان معصوم (ع) نیز ماه رمضان، ماه نزول قرآن معرفى شده است. رسول خدا (ص) مىفرماید: «میان ماه شعبان و شوال، ماه رمضان است که قرآن در آن نازل شده و آن، ماه خداى متعال است؛ ماه برکت، ماه آمرزش، ماه رحمت، ماه توبه و ماه بازگشت بهسوى خدا، ماه قرائت قرآن و...» از امام صادق (ع) نیز روایت شده است: «تعداد ماهها نزد خدا در کتاب الهى، از آن روز که آسمانها و زمین را آفریده، ۱۲ ماه است، پس آغاز ماهها (درخشانترین و شریفترین آنها) ماه خداى متعال، یعنى ماه رمضان است و قلب ماه رمضان شب قدر است و قرآن در شب اول ماه رمضان نازل شده و با تلاوت قرآن به استقبال این ماه برو!»
با توجه به این آیات و روایات است که مقام معظم رهبری همگان را به بهرهمندی از این ضیافت و مائده الهی توصیه میفرمایند: «اینکه میگویند ماه رمضان، ماه ضیافت الهی است و سفره ضیافت الهی پهن است، محتویات این سفره چه چیزهایی است؟ محتویات این سفره که من و شما باید از آن استفاده کنیم، یکیاش روزه است؛ یکیاش فضیلت قرآن است. قرآن را گذاشتند در این سفره با فضیلتِ زیاد، بیش از ایام دیگر و به ما گفتند که تلاوت قرآن کنید، اینها همان مائدههایی است که سر این سفره گذاشته شده.» ۱۳۸۴/۷/۱۷
بنابراین سزاوار است مؤمنان، به جایگاه و اهمیت قرآن در این ماه مبارک توجه کرده و همانطور که در این روایات ضمن بیان زمان نزول قرآن در این ماه مبارک، به ثواب و ارزش قرائت آن نیز اشاره شده است، به قرائت و تدبر و تأمل در قرآن بپردازند و از تعالیم حیات بخش و سعادت آفرین آن درس بیاموزند و بر اساس آموزههاى آن برنامه زندگى دنیوى و اخروى خود را سامان بخشند؛ چنانکه خود قرآن در این رابطه مؤمنان را متذکر مىشود و به تدبر و تذکر آن رهنمون مىنماید: «کتابى است که آن را به تو نازل کردیم و در آن برکتى دائمى قرار داده شده تا در آیاتش تدبر کنند و براى اینکه اهل خرد، متذکر گردند.» (ص/۲۱)
قرائت قرآن همراه با تدبر و تأمل؛ راه علاج از گرفتاریها و شرارتها
با توجه به ارزش و اهمیتى که تلاوت قرآن و تفکر و تعقل در آیات نورانى آن در این ماه دارد، مؤمنان باید از چراغ روشنگر تعالیم این کتاب آسمانى و «فرقان میان حق و باطل» در راه هدایت و بندگى الهى بهخصوص در دوران ظلمانى حاضر که دشمنان به انواع حیلهها و برنامههاى انحرافى تمسک کردهاند تا افراد جامعه اسلامى ما و بهویژه جوانان را از مسیر هدایت اسلام منحرف نمایند، بهره کافى را ببرند؛ چنانکه قرآن خود را به این مشخصه معرفى مىنماید و مىفرماید: «خدا بدان کتاب هر کس را که از پی خشنودی او رود به راههای سلامت هدایت کند و آنان را از تاریکیهای (جهل و گناه) بیرون آورد و به عالم نور داخل گرداند و به راه راست رهبری کند.» (مائده، ۱۶)
از این منظر است که مقام معظم معظم رهبری در توصیف هدایتبخشی قرآن میفرمایند: «قرآن هم کتاب علم و معرفت است یعنی دل را و اندیشه انسانی را سیراب میکند - قرآن برای آن کسانی که اهل معرفتآموزی هستند یک سرچشمه تمامنشدنی است- لکن علاوه بر اینها قرآن دستور زندگی هم است؛ قرآن علاوه بر جنبه معرفتی و معرفتآموزی دستورات کاربردی دارد برای زندگی، یعنی محیط زندگی را آباد میکند، زندگی را از امنیت و سلامت و آسایش برخوردار میکند. راههای سلامت را، راههای امنیت را و راههای آسایش در زندگی را به انسانها نشان میدهد. انسانها در طول تاریخ دست بهگریبان ظلم و تبعیض و جنگ و ناامنی و لگدمال شدن ارزشها بودهاند، امروز هم هستند؛ راه علاج اینها قرآن است. اگر به قرآن عمل کنیم همه این مشکلات برطرف میشود.» (۶/۲/۱۳۹۹)
تأمل در سفارشات و توصیههایى که از سوى ائمه اطهار (ع) در خصوص قرائت قرآن بیان شده است گویاى اهمیت این مطلب و انذار و توجه مؤمنان به این عمل عبادى در این ماه مبارک است که شایسته است با قرائت این روایات در مجالس مذهبی، شخصی و عمومی، مؤمنان روزهدار بهویژه جوانان را به بهرهمندی از معارف عظیم آخرین معجزه الهی و کتاب هدایت بشری رهنمون و ترغیب کرد و با تبیین بیان معارف آن، فصلی از جهاد تبیین را بازگشود تا در این دوران عصر ظلمت معاندان اسلام، به جویندگان حقیقت راهی سعادت بخش را معرفی کرد.
در اهمیت تلاوت قرآن در ماه رمضان، از پیشوایان معصوم (ع) احادیث بسیارى روایت شده که به برخى از آنها در اینجا اشاره مىشود:
۱. از امام باقر (ع) روایت شده است: «لِکُلِّ شَیءٍ رَبِیعٌ وَ رَبِیعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضَانَ؛ هر چیزی بهارى دارد و بهار قرآن، ماه رمضان است.»
۲. در خطبه معروف پیامبر اسلام (ص) درباره ماه رمضان، این جمله به چشم مىخورد که فرموده است: «وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیةً مِنَ الْقُرْآنِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِى غَیرِهِ مِنَ الشُّهُور؛ و هر کس در ماه رمضان، آیهاى از قرآن تلاوت کند، پاداش کسى را دارد که در ماههاى دیگر، ختم قرآن کرده است.»
۳. در روایتى از امام رضا (ع) آمده است: «مَنْ قَرَأَ فِى شَهْرِ رَمَضَانَ آیةً مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَانَ کَمَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِى غَیرِهِ مِنَ الشُّهُور؛ هر کس در ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا بخواند، مثل کسى است که در غیر آن، ختم قرآن کرده باشد.»
۴. در خطبهاى که امیرمؤمنان على (ع) در روز اول ماه رمضان در مسجد کوفه ایراد فرموده است، این جمله به چشم مىخورد: «أیهَا الصَائِمُ! تَقَرَّبَ إِلَى اللهِ بِتِلَاوَةِ کِتَابِهِ فِى لَیلِکَ وَ نَهَارِکَ؛ فَإِنَّ کِتَابَ اللهِ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ یشْفَعُ یوْمَ الْقِیامَةِ لِأهْلِ تِلَاوَتِهِ، فَیعْلُونَ دَرَجَاتِ الْجَنَّةِ بِقِرَاءَةِ آیاتِهِ؛ اى روزهدار! در شب و روزت با تلاوت کتاب خدا به او تقرب بجوى که همانا کتاب خدا شفیعى است که روز قیامت شفاعتش براى قرآن خوانان پذیرفته است و با قرائت آیات آن، از درجههاى بهشت بالا مىروند.»
امید است که مؤمنان روزهدار به مضامین این احادیث ارزشمند توجه کرده و در سبک زندگى اسلامى و برنامه تربیتى، خانوادگى و اجتماعى خود، معارف آن را سرلوحه و الگو قرار دهند و با تمسک و پناه بردن به آن از فتنههاى زمانه که امروزه ما را بیشتر از هر زمان دیگر فرا گرفته است، رهایى یابند و به این توصیه پیامبر گرامى اسلام عمل نمایند که مىفرمایند: «اذا التبست علیکم الفتن کقطع اللیل المظلم فعلیکم بالقرآن؛ هرگاه اضطراب و نگرانىها و مشکلات و نابسامانىها و فتنهها مانند پارههاى شب ظلمانى بر جامعه شما سایه افکند و درحل مشکلات راه به جایى نبردید بر شما باد که به قرآن رجوع کنید و راهنمایىهاى نجات بخش آنرا ملاک عمل قرار دهید.» (بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۱۷) همچنین زمانیکه نابسامانىها و بىنظمىها جامعه و حیات فردى یا معنوى ما را دچار بىنظمى و اختلال کرده به قرآن که نظم دهنده و ترتیب دهنده امور اجتماعى است، تمسک جویند؛ چنانکه حضرت على (ع) قرآن را اینگونه و به این خصوصیات معرفى مىفرمایند: «الا انّ فیه علم ما یأتى و التحدیث عن الماضى و دواء دائکم و نظم مابینکم؛ بدانید که دانش آینده و گذشته در قرآن است و قرآن داروى دردهاى جامعه است و نظم و راه سامان بخشیدن در قرآن است.» (نهجالبلاغه، خطبه ۱۵۷)