این روز‌ها تلفن همراه به جزئی جدا نشدنی از زندگی مدرن تبدیل شده است. این ابزار‌ها نه فقط برای برقراری ارتباط مورد استفاده قرار می‌گیرند، بلکه به جهت تعامل افراد در شبکه‌های اجتماعی مجازی، سازماندهی امور فردی، انجام خرید‌های اینترنتی و موبایل بانک به‌کار گرفته می‌شوند. گوشی‌های تلفن‌همراه بی شک ابزاری مفید به شمار می‌رود، اما عادت بیش از اندازه به دستگاه‌های هوشمند و دیجیتال می‌تواند نشان‌دهنده نوعی اعتیاد رفتاری باشد. نوموفوبیا به معنی ترس و نگرانی از جدا شدن از موبایل یا در دسترس نبودن تلفن همراه است. اصطلاح نوموفوبیا (Nomophobia) برای اولین مرتبه به وسیله محققان انگلیسی و از سال ۲۰۱۰ به بعد گسترش و رواج پیدا کرده است و مخفف عبارت No Mobile phone Phobia است. شکلی از بیماری فوبیا و ترس است که فرد مبتلا به آن در زمان دور بودن از گوشی موبایل، اضطراب و نگرانی زیادی را تجربه می‌کند. افرادی که به بی‌گوشی‌هراسی مبتلا می‌گردند، ترس و نگرانی از گم‌شدن تلفن‌همراه یا از دست دادن تلفن همراه خود یا تمام شدن شارژ باتری آن را دارند. البته در میان روانشناسان، درباره اینکه آیا واقعاً باید این نگرانی شدید را نوعی از فوبیا پذیرفت یا خیر، اختلاف دیدگاه وجود دارد.
وقتی از تلفن همراه دور می‌مانیم
برخی افراد احساس می‌کنند با دسترسی نداشتن به موبایل، قادر نیستند با دیگران صحبت کنند. تصور می‌کنند اگر در خیابان بمانند، اگر راه را گم کنند، اگر برنامه‌هایشان تغییر کند، نمی‌توانند مسئله را به نزدیکان و دوستان خود اطلاع دهند. اما برخی از افراد هم هستند که موبایل برای آن‌ها وسیله کسب اطلاعات و دانش است؛ آب و هوا چک می‌کنند، اخبار روز دنیا را دنبال می‌کنند و مواردی از این دست و در صورتی که گوشی موبایل در دستشان نباشد احساس می‌کنند امکان ارتباط با دیگران را ندارند، احساس قطع و دور ماندن از جهان را دارند، احساس عدم دسترسی به اطلاعات و از بین رفتن آسایش و مشکل شدن فعالیت‌ها را دارند. هرچند ارتباط داشتن و وصل بودن به جهان یکی از نیاز‌های اساسی ماست. عمده افرادی که هنگام دورشدن از تلفن همراه عرق سرد روی پیشانی‌شان می‌نشیند و کنترل خود را بر مدیریت شرایط از دست می‌دهند و نگرانی و اضطراب زیادی را تجربه می‌کنند، نسل جوان هستند. از علائم جسمی مهم این بیماری می‌توان به اضطراب و آستانه تحمل پایین، تعریق زیاد، لرز و… در زمان دسترس نبودن تلفن همراه به هر علتی اشاره کرد. در این زمان‌ها که فرد از موبایل خود جدا می‌شود، احتمال دارد به تپش قلب، درد قفسه سینه و تندی تنفس دچار شود.
آیا به نوموفوبیا دچار شده‌ایم؟
اگر زمانی فراموش کنیم تلفن همراه خود را برداریم و در منزل جا گذاشته و بدون تلفن همراه به بیرون برویم، اگر نتوانیم شرایط را مدیریت کنیم و دچار ترس و اضطراب شدید شویم، تپش قلب و تندی تنفس و دیگر علائم فوبیا به سراغمان می‌آید و بهتر است بگوییم اختلال، دارای نشانه‌هایی است که اگر فردی آن‌ها را در خود می‌بیند، بهتر است نسبت به وضعیت خود آگاهی بیشتری پیدا کند، باید زنگ خطر داشتن نوموفوبیا به صدا درآید و برای برطرف کردن آن چاره‌ای اندیشید.
به طور کلی علائم احتمالی این اختلال عبارتند از: عدم توانایی در خاموش کردن تلفن‌همراه، بررسی مکرر گوشی برای اطلاع از پیام‌ها، ایمیل‌ها و تماس‌های از دست رفته، اتصال مداوم گوشی به شارژر به‌رغم کافی بودن میزان شارژ باتری، به‌همراه داشتن گوشی در تمامی اماکن از جمله حمام و سرویس بهداشتی، هنگام غذا خوردن، رانندگی و در اجتماع، ترجیح حضور در فضای مجازی به جای ارتباط حضوری، اضطراب به خاطر قطع ارتباط اینترنت وای‌فای یا شبکه داده، نگرانی درباره اتفاقات و رخداد‌های منفی و عدم امکان برای درخواست کمک از دیگران، ترس قطع ارتباط با شبکه‌های اجتماعی مجازی و آنلاین، احساس ضعف و سرگیجه، تنفس سریع، افزایش ضربان قلب، تعریق یا لرزش بدن و... همه از علائم بروز نوموفوبیا در افراد می‌باشد.
آثار نوموفوبیا در زندگی مثل هر نوع اعتیاد دیگری باعث مشغول شدن ذهن به طور دائمی در فرد می‌شود و شخص در صورت ابتلا به افسردگی، استرس یا تنهایی بیشتر از قبل به موبایل سوق پیدا می‌کند. این مسئله در مورد اشخاصی با سابقه قبلی ابتلا به اضطراب هم صدق می‌کند.
نوموفوبیا نه تنها روی ذهن و افکار، بلکه روی روابط فردی و اجتماعی نیز اثر سوء و منفی دارد، زیرا شخص حضور فیزیکی دارد، اما به لحاظ روانی غایب است. اعتیاد به موبایل، در زمانی که فرد نتواند تلفن همراه خود را چک و بررسی کند یا نتواند به پیام‌ها و تماس‌ها پاسخ دهد، سبب به خطر انداختن شغل بیمار می‌شود. این وابستگی با کاهش قدرت تمرکز و توجه فرد، بازدهی شغلی او را کم می‌کند، سبب ضعیف شدن اعتماد به نفس و مهارت‌های اجتماعی و دور شدن از واقعیت‌های زندگی می‌شود. پیامد منفی اعتیاد به موبایل و دستگاه دیجیتال هوشمند بر عملکرد درسی و تحصیلی و تأثیر آن روی کاهش نمرات امتحانات ثابت شده است؛ چراکه نمرات پایین دانش‌آموزان به خاطر صرف مدت زمان زیاد برای استفاده از تلفن همراه است.
آیا نوموفوبیا درمان می‌شود؟
روش اصلی درمان نوموفوبیا مانند دیگر فوبیاها، حساسیت‌زدایی با مواجهه و روبه‌رو شدن است. اولاً به فرد گفته می‌شود تصور کند که موبایلش را گم کرده است و در ذهن خویش سعی و تمرین کند که با این وضعیت کنار بیاید. در مرحله بعد، به صورت تدریجی و آرام آرام به فرد گفته می‌شود که واقعاً این تصور را در ذهن خود حقیقی کند و موبایلش را برای مدت زمانی از خود جدا کند. کم‌کم با خاموش‌کردن گوشی برای مدت زمان طولانی و با زندگی‌کردن بدون تلفن همراه در حدود یک ماه، شخص می‌تواند از میزان ترس حاصل از این بیماری کم کند. هرچند در روز‌های اول ممکن است این شرایط برای فرد کمی مشکل باشد، اما پس از مدتی، استرس، ترس و نگرانی‌ای که تا پیش از آن و با داشتن موبایل ناگهان برای فرد رخ می‌داد، از بین می‌رود. اما اگر این بیماری، استرس و نگرانی شدیدی را به بیمار تحمیل کند، روانپزشک دارو‌های مورد نیاز را برای فرد دچار شده به نوموفوبیا تجویز می‌کند. دارو‌های ضد افسردگی، رایج‌ترین دارو‌هایی هستند که برای درمان اضطراب و استرس تجویز می‌شود.
ممکن است این دارو‌ها عوارضی مثل اختلالات خواب به همراه داشته باشد. اگر این اضطراب‌ها مداوم باشد و بر میزان و کیفیت زندگی روزمره اثر مخرب بگذارد، در این وضعیت دارو‌های آرامش‌بخش برای فرد مبتلا تجویز می‌شود.
برای پیشگیری از نوموفوبیا و افرادی که حاضر نیستند موبایل خود را از دست بدهند توصیه می‌شود به صورت منظم تلفن همراهشان را چند ساعت در طول روز خاموش کنند و به‌هیچ‌عنوان، در شب هنگام استفاده از تلفن همراه به خواب نروند. این افراد باید برای ارتباط با اطرافیانشان از روش‌های دیگری در کنار موبایل استفاده کنند تا مقدار اضطرابشان از فقدان موبایل و نگرانی عدم دسترسی به دیگران از طریق تلفن همراه کم شود.
*پژوهشگر سواد رسانه
