سرویس سیاسی جوان آنلاین: طبق مفاد توافقنامه هستهای مندرج در مواد ۳۶ و ۳۷ و پیوست چهارم این توافقنامه، هر کدام از طرفین برجام میتوانند اعتراض خود را به اجرای تعهدات طرف مقابل از مراحل چهارگانه حل و فصل اختلافات پیگیری کنند؛ نخستین گام برگزاری کمیسیون برجام در سطح معاونین وزرای ایران و ۱+۵، گام دوم برگزاری کمیسیون در سطح وزاری خارجه دو طرف، گام سوم هیئت سه نفره با رأی غیرالزامآور و در نهایت شورای امنیت به عنوان عالیترین مرجع حل و فصل اختلافات میان دو طرف مطرح است. نامهنگاری ظریف با مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا نخستین پرسشی را که پیش روی افکار عمومی قرار میدهد آن است که آیا طرف ایرانی با بهرهگیری از چنین مکانیسم چهارگانهای میتواند منافع از دست رفته جمهوری اسلامی ایران را تأمین و طرف مقابل را وادار به اجرای تعهدات بر زمین مانده کند؟
آیا در چنین شرایطی، دستگاه سیاست خارجه کشورمان میتوانست مسیر بهتر و سودمندتری را جهت احیای منافع و مصالح از دست رفته کشورمان پیش رو قرار دهد؟
جلسات پرتکرار و بدون فایده کمیسیون برجام
در حالی دوشنبه عصر محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه در سخنرانی خود در نشست گفتگوهای مدیترانه (MED۲۰۲۰) ایتالیا که به صورت مجازی برگزار شد، اظهار داشت: «برای اولین بار از مکانیسم حل اختلاف در نوامبر ۲۰۱۶ استفاده کردیم و بعد از خروج ترامپ از برجام در می۲۰۱۸، ما برای دومین بار درخواست این مکانیسم را کردیم. بعضی از دوستان اروپایی ما فکر میکنند که مکانیسم حل اختلاف فقط در اختیار آنها بوده است، ولی این ایران بود که برای اولین بار از این مکانیسم استفاده کرد» که برگزاری جلسات کمیسیون مشترک تاکنون خالی از هر گونه دستاوردی برای طرف ایرانی بوده است. ظریف در ادامه بیان میکند: «اروپاییها تعهداتی دادند که باید به آن عمل میکردند. آنها به این تعهدات عمل نکردند و ایران آماده است که اگر آنها تعهدات خود را کامل اجرایی کنند، ما هم تعهدات خود را کاملاً به اجرا دربیاوریم.»
نامهنگاری چندباره ظریف جهت برگزاری نشست میان نمایندگان ایران و گروه ۱+۵ (که بعد از خروج امریکا از برجام بدون حضور نماینده این کشور برگزار شده است) تنها به اظهار تأسف و تلاش اروپاییها برای جبران ختم شده است، به گونهای که با برگزاری نزدیک ۱۵ جلسه در دو سطح کمیسیون (در سطح معاونان وزرای خارجه و وزرای خارجه دو طرف) نه تنها اروپاییها از رویکردهای ضدایرانی خود دست برنداشته بلکه همچنان به نقض بندهای مختلف توافقنامه هستهای سرگرم بودهاند. همانگونه که در مطالب گذشته در همین روزنامه اشاره شده است اروپاییها در بیانیههای پایانی هیچ گاه «تضمین عینی و کاربردی» به طرف ایرانی برای جبران خسارتهای ناشی از نقض تعهدات خود نداده و جالبتر اینکه هیچ گاه در متن بیانیهها، نام امریکا را به عنوان ناقض برجام نبرده و تنها به گفتن کلمات کلی و دو پهلو مانند اینکه «دو طرف برجام باید برای حفظ برجام تلاش کنند» بسنده کردهاند.
حال جای سؤال دارد که با توجه به تجربیات پنج ساله ایران از پیگیری غیرسودمند حقوق خود از طریق مراجع پیشبینی شده در متن برجام چرا مسئولان وزارت خارجه همچنان اصرار دارند تا مسیر مسدود شده کمیسیون برجام به اهداف جمهوری اسلامی ایران دست یابد!
وزیر امور خارجه در بخش دیگری از سخنان خود به جای آنکه از احتمال متوقف کردن بخشهای مهمی از تعهدات ایران به جای پیگیری کمیسیون برجام سخن به میان بیاورد، بار دیگر همانند یک سخنران نه وزیر مسئول، اینگونه سیاستهای غرب در قبال ایران را نقد میکند: «ایران در طول ۴۰سال تحریم، همیشه ایستادگی کرده است. آنها میگویند غذا و دارو جزو تحریم نیست، ولی در واقع هیچ بانکی حاضر نیست برای خرید دارو و غذا پول منتقل کند. ما احتیاجی به کمک مالی نداریم، ما پول داریم و میخواهیم از پولی که در اروپا یا کرهجنوبی داریم استفاده کنیم تا دارو و غذا بخریم. اروپاییان اینستکس را راهاندازی کردند، ولی هیچ پولی در این مکانیسم قرار ندادند. اروپا باید در مقابل ویروس یکجانبهگرایی بایستد.»
صف منتقدان ظریف هر روز گستردهتر
تا چندی پیش صف حامیان وزیر امور خارجه کشورمان از میان دو طیف مرسوم سیاسی کشور قابل شمارش نبود، اما طی ماههای اخیر به لطف هزینههای سنگینی که برجام روی اقتصاد و معیشت مردم سوار کرده است، آرام آرام گستره منتقدان ظریف در حال افزایش است، به طوری که اکنون تعداد کمتری را میتوان سراغ گرفت که رویکرد دستگاه سیاست خارجه طی هفت سال گذشته را تأیید کند و از خوشبینی به غرب انتقاد نکند. در همین باره حجتالاسلام غلامرضا مصباحیمقدم عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفتگو با مهر در رابطه با اقدامات دولت و وزارت امور خارجه در واکنش به تلاش امریکا با همراهی اروپا جهت تمدید تحریم تسلیحاتی ایران اظهار داشت: این تلاش را بیشتر امریکا و سه کشور اروپایی دنبال میکنند که تحریمهای تسلیحاتی ایران همچنان استمرار پیدا کند. تلاش و فعالیت دولت باید این باشد که اجازه ندهد چنین خواستهای محقق شود.
وی خاطرنشان کرد: مهم این است که تلاش دیپلماتیک کشور باید بر این مبنا باشد که هرگز نگذارد اتفاق تازهای علیه فعالیتهای ایران رخ دهد، از جمله استمرار تحریم تسلیحاتی ایران به معنای خرید و فروش سلاح. اگر خرید و فروش سلاح برای ایران آزاد شود ایران هم میتواند از تسلیحات پیشرفته کشورهایی مانند روسیه استفاده کند و هم میتواند سلاح خود را آزادانه به کشورهایی که متقاضی هستند و کارآمدی سلاح ایران را تجربه کرده و متوجه شدهاند، صادر کند.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام اضافه کرد: تصور نمیکنم اروپاییها موضعی که اکنون دارند که از یک طرف میخواهند برجام را حفظ کنند و از طرف دیگر به تعهداتشان در برجام عمل نمیکنند را تغییر دهند. آنها با چنین موضعی میتوانند از منافع برجام به این معنا که میتوانند از ناحیه ایران بابت عدم انحراف برنامه هستهایاش احساس امنیت کنند و به سمت تولید تسلیحات اتمی نروند، اطمینان خاطر داشته باشند.
مصباحیمقدم در پایان بیان کرد: از طرف دیگر آنها هیچگونه هزینهای در برجام به نفع ایران پرداخت نکرده و به تعهدات خود نیز عمل نکردهاند. به نظر میرسد اروپاییها در این قضیه تغییر موضع نخواهند داد، گر چه ایران نباید به همین مقدار که از برجام عقبنشینی کرده است اکتفا کند زیرا این رفتار هیچگونه بازدارندگی ندارد.
راه برونرفت تکرار تجربههای غلط نیست
همانگونه که بارها اشاره شده است سازوکار حل و فصل اختلافات مندرج در برجام به گونهای تعبیه شده است که ایران نمیتواند ادعای خود مبنی بر نقض برجام توسط امریکا- اروپا را به اثبات برساند چراکه عالیترین مرجع مراحل چهارگانه برجام، شورای امنیت است که ایران فاقد حق وتو است و در صورت پافشاری ایران بر موضع خود مکانیسم ماشه (که امروز یکی از اهداف اصلی ایالات متحده است) فعال خواهد شد، آن هم در شرایطی که طی پنج سال اخیر هیچگاه نتوانسته ادعاهای خود را از طریق چنین مکانیسمی اثبات کند، بنابراین عقلانیترین راهکار توقف بخشهای مهمی از تعهدات ایران آن هم نه به صورت ویترینی بلکه واقعی و تعلیق پروتکل هستهای است.