سرویس دین و اندیشه جوان آنلاین: دکتر سید جواد میری، جامعه شناس و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شب هشتم محرم در هیئت «مکتب توحید» به ایراد سخنرانی با موضوع «میراث حسین(ع)» پرداخت. میری در این سخنرانی بر اساس فرازی از زیارت وارث به دنبال پاسخ به این سوال بود که اولاً میراث حسین چیست و ثانیاً نسبت ما با این میراث چیست. او در این باره گفت: «بر اساس زیارت وارث، حسین(ع) وارث همهی اولیا و انبیاء است و ما باید به این سوال فکر کنیم که میراثی که از انبیا و اولیا به این امام معصوم رسیده است، چیست و ما چه نسبتی با آن داریم؟»
اصلیترین رویکردها به عاشورا در ایران و عراق
میری پیش از پاسخ به سوال مذکور به مهمترین روایات شیعی از «عاشورا» در جهان اسلام پرداخت. او ۹ روایات اصلی معاصر در ایران را متعلق به شهید مطهری، امام موسیصدر، آیت الله مکارم شیرازی، دکتر علی شریعتی، سید جعفر شهیدی، علامه محمد تقی جعفری، دکتر رسول جعفریان، نعمت الله صالحی نجف آبادی و سید رضا صدر دانست و به روایات آقایان سید محمد باقر حکیم و سید محمد باقر صدر به عنوان مهمترین روایات شیعی معاصر در بین علمای عراق اشاره کرد.
اصلیترین رویکردها به عاشورا در شامات و لبنان
این جامعه شناس همچنان دو رویکرد کلان در شامات و جبل العامل لبنان را ذیل دستهبندی سنتگرایان (به زعامت علامه سید عبدالحسین شرف الدین) و اصلاحطلبان (به زعامت سید محسن امین) برشمارد.
اصلیترین رویکردها به عاشورا در اهل سنت
او همچنین بیان داشت برخلاف تصور مداحان و برخی از روحانیون منبری و تودههای شیعی، علماء و متفکران اهل سنت نیز به نهضت حسینی، نه به مثابه یک رویداد شیعی بلکه به عنوان مسئلهای اسلامی تأمل کردهاند که مهمترین نمونههای معاصر آن را میتوان در آثار علامه اقبال لاهوری، در شبه قاهره هند و چاندرا مظفر، متفکر مالزیایی هندی الاصل مشاهده کرد.
عاشورا در میان متفکران اروپایی
عضو پژوهشگاه مطالعات فرهنگی در ادامه سخنرانی خود به روایت برخی از متفکران اروپایی نیز اشاره کرد و برای نمونه آثار خانم «آنه ماری شیمل» را مثال زد که در باب «آداب محرم» و «جایگاه عاشورا» در بین شیعیان نکات جالبی بیان داشته و منظومه عاشورا را به مثابه «سلوک باطنی» در زیست شیعیان تفسیر کرده است.
رویکرد علامه اقبال لاهوری
میری سپس به توضیح مختصر رویکرد متفکران هر یک از پنج دسته فوق پرداخت. او در توضیح رویکرد اقبال لاهوری بیان داشت: «علامه لاهوری معتقد است خون امام حسین(ع) موجب بیداری ملت اسلام شد. او قیام امام حسین(ع) را موجب فروریختن دربار بنیامیه و نقشه راهی در برابر امت اسلامی برای همیشه تاریخ میداند.»
رویکرد چاندرا مظفر
این استاد دانشگاه در توضیح رویکرد «چاندرا مظفر» بیان داشت: «چاندرا مظفر قیام امام حسین را نه فقط مختص شیعه و فرقهای خاص بلکه فراتر از مذاهب میداند. او میگوید بحث درباره امام حسین اساساً این است که مدیریت جامعه را چگونه انجام دهیم و قرار است چه کسی در حکومت باشد و این حکومت قرار است چه بکند؟ آیا اگر استبداد در جامعهای حاکم شد میتوان حرفی از روح اسلام و حریت زد؟ او معتقد است بنیامیه در جامعه استبداد ایجاد کرد و وقتی نخبگان جامعه در برابر این قدرت سکوت کردند، روح واقعی اسلام و دین خفه شد. چاندرا این را تعمیم میدهد به جهان امروز و باور دارد بزرگترین مشکل کشورهای اسلامی که موجب عقب ماندگی آنها شده، استبداد و سکوت نخبگان در برابر این استبداد است.»
رویکرد شهید مطهری به عاشورا
میری همچنین در ادامه به توضیح رویکرد علمای معاصر ایران درباره عاشورا پرداخت. این استاد دانشگاه محوریترین مسئله در رویکرد شهید مطهری را «حماسه» بودن عاشورا دانست و در توضیح آن گفت: «شهید مطهری معتقد است این حماسه بعد از خود و تا به امروز موجب نهضتهای مختلفی شده اما اکنون دچار آفاتی شده و بزرگترین آن مخلوط شدن با خرافات و تحریفات است. از همین رو عمده آثار شهید مطهری در این زمینه کوشش برای خرافهزدایی از این حماسه است.»
رویکرد امام موسی صدر به عاشورا
این استاد دانشگاه همچنین رویکرد امام موسی صدر را متأثیر از وضعیت لبنان و فلسطین آن زمان دانست و در توضیح این رویکرد بیان داشت: «امام موسی صدر نگاهی تحریکی به جریان عاشورا دارد. از نظر او امام حسین به میدان آمده بود تا در برابر ظلم ایستادگی کند. او معتقد بود امروز هم باید از این نهضت برای خودمان نقشه راهی ایجاد کنیم تا در برابر ظلم ایستادگی و وضع موجود را سامان دهیم.»
رویکرد آیت الله مکارم شیرازی
میری در ادامه بیان داشت: «آیت الله مکارم شیرازی نیز معتقد است عاشورا حماسی است اما این حماسه ابعاد عاطفی و اخلاقی نیز دارد و ما باید تلاش کنیم این فضای عاطفی و اخلاقی از بین نرود چرا که موجب میشود حتی اگر مردم نتوانند به صورت مستقیم از عاشورا و پیامهای متعالی آن استفاده کنند از فضای عاطفی آن بهره برند.»
رویکرد صالحی نجف آبادی
عضو پژوهشگاه مطالعات فرهنگی در توضیح رویکرد آقای صالحی نجف آبادی گفت: «او معتقد است امام حسین از همان ابتدا به دنبال تشکیل حکومت اسلامی بود و اساساً این نگاه که امام حسین(ع) مانند آنچه که مسیحیت از حضرت عیسی در ذهن دارند به صلیب کشیده شد تا گناه بشریت بخشیده شود، نگاهی غیر شیعی است. البته ایشان همان زمان که کتاب «شهید جاوید» را نوشت مورد انتقادات شدیدی قرار گرفت.»
رویکرد دکتر علی شریعتی
میری همچنین درباره رویکرد دکتر علی شریعتی نیز گفت: «شریعتی به عاشورا از زاویه شهادت مینگرد. او به فلسفه شهادت و تلاش شهید برای بازگردان روح واقعی اسلام میپردازد و به این سوال پاسخ میدهد که شهید و شهادت دقیقاً چه میکند و به دنبال چیست؟ او فلسفه شهادت را تلاشی برای آشکار شدن آنچه که انکار و کتمان شده است میخواند. تمام دغدغه شریعتی این است که حرکت عاشورا بخشی از جهان بینی دینی است و دین آمده است که دنیای مردم را بسازد نه فقط آخرتش را. جامعه اگر جامعهای فقیر باشد دینش نیز دین ارجاع به فقر است.»
رویکرد سید جعفر شهیدی
این جامعه شناس در ادامه بیان داشت: «سید جعفر شهیدی نیز در بحث خود درباره نهضت اباعبدالله به دنبال پاسخ به این سوال مهم است که چه اتفاقی در طول پنجاه سال بعد از بعثت پیامبر افتاد که مردم نوه پیغمبر را شهید کردند. او بیشتر تلاش میکند زمینههای تاریخی این مسئله را آشکار کند.»
رویکرد سید رضا صدر
میری گفت: «سید رضا صدر نیز که در اوج فعالیتهای چریکی دهه پنجاه کتاب خود را نوشت. اساساً حرکت امام حسین(ع) را حرکت انقلابی نمیداند و راه حسین را از راه انقلابیون جدا میداند. او معتقد است نهضت حسینی یک جنبه احساسی و عاطفی دارد که باید آن را برجسته کرد.»
رویکرد رسول جعفریان
میری در توضیح رویکرد دکتر رسول جعفریان بیان داشت: «ایشان معتقد است دو نگرش صوفیانه و سیاسی به نهضت عاشورا در ایران وجود دارد. تا زمان صفویه که تشیع قدرت سیاسی چندانی نداشت، غلبه با نگرش صوفیانه بود اما بعد از تأسیس صفویه و تا به امروز به ویژه پس از انقلاب اسلامی نگرشهای سیاسی به نهضت حسینی اوج میگیرد.»
رویکرد علامه جعفری
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی در توضیح رویکرد علامه جعفری گفت: «ایشان نیز معتقد بود حیات انسان بر دوگونه است. یکی حیات طبیعی محض و دیگری حیات معقول. از نظر ایشان حیات معقول، حیاتی است که در آن جامعه، چیزها تبدیل به کسها میشود نه که کسها تبدیل به چیزها شود. به عبارت سادهتر تصور کنید وقتی در سازمانی استخدام میشوید، اگر ساختار به نوعی باشد که اول بخواهد فرد را خرد کند تا بعد از او استفاده کند، حیات آن جامعه معقول نیست. علامه جعفری معتقد بود حرکت حسینی آن پارادایمی است که به انسانها شخصیت میدهد و شخصیت آنها را متبلور میکند.»
میراث حسین(ع) و نسبت ما با آن
میری در ادامه به سوال نخست خود اشاره کرده و ضمن آنکه میراث انبیا را که به امام حسین(ع) رسیده، مطابق سوره حدید «لیقوم الناس بالقسط» بیان داشت، گفت: «حسین وارث انبیاء است و وارث حسین بودن یعنی به دنبال قیام برای اقامه قسط در جامعه.»
او در توضیح قسط و تفاوت آن با عدالت بر اساس سخنرانی از آیت الله طالقانی بیان داشت: «قسط به کیفیت زندگی نیز اشاره دارد. قسط یعنی جامعه به گونهای باشد که انسانها بتوانند کیفیات و قوای ذاتی و استعدادهای درونی خود را شکوفا سازند. جامعهای میتواند جامعه معقول باشد و نسبتی با میراث حسین داشته باشد که در آن عدل و قسط جایگاهی داشته باشد.»
میری خاطر نشان کرد: «متأسفانه اغلب ما از منظر عاطفی و احساسی با حسین نسبت داریم، سینه میزنیم، مناسک را به جا میآوریم ولی در ساحت عقل، تدبیر و حاکمیت جمعی نسبتی با میراث حسین نداریم.»
میری با اشاره به جملهای از اباعبدالله نسبت زندگی شخصی با میراث حسین(ع) را تبیین کرد و بیان داشت: «در راه که میآمدم جملهای از امام حسین دیدم که فرمودند من را بین بیعت(ذلت) و عزت مختار کردند و من تن به ذلت ندادم. بر این اساس ما اگر در زندگی شخصی خودمان هم بخواهیم میراثدار حسین باشیم، باید اهل فتوت و مردانگی باشیم و تن به ذلت ندهیم و مانند انبیا انسان اهل فتوت باشیم.»
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی در خاتمه با اشاره به سخنی از داستایوفسکی گفت: «این اندیشمند روس میگوید برای آن که یک تمدن و آثار آن را بسنجی نگاه نکن که چقدر ساختمان ساخته است؛ این را همه میسازند، نگاه کن که با افتادگان چگونه رفتار میکنند.»
صوت کامل این سخنرانی را میتوانید از اینجا دانلود کنید.