سرويس سياسی جوان آنلاين: نگاهی به ماه‌های پیش‌رو نشان میدهد امریکا به دنبال تلاش برای فشار بر ایران با تنگ کردن حلقه تحریم‌هاست و وظیفه دولت آماده کردن اقتصاد برای بهره‌گیری از این تهدید برای تبدیل کردن آن به یک فرصت بزرگ است.
سال‌ها قبل و زمانی که اولین موج تحریم‌های یک‌جانبه غرب علیه ایران آغاز شد، عده‌ای بر این نکته تأکید کردند که تحریم‌های یک‌جانبه امریکا علیه ایران به عنوان واقعیتی غیرقابل انکار در متن اقتصاد ایران در‌خواهد آمد و امکان رفع آن‌ها به دلیل تعارض‌های بنیادین بین ایران و ایالات متحده امریکا وجود نخواهد داشت.
از سال‌های ۹۰ تا ۹۱ که آغاز اوج‌گیری تحریم‌های یک‌جانبه امریکا و اروپا علیه ایران بود، نزدیک هشت سال می‌گذرد و صدمات وارد شده علیه اقتصاد ایران در طول سال‌های اخیر غیرقابل چشم‌پوشی است. اقتصاد ایران هنوز نتوانسته است به دوران اوج تولید ناخالص داخلی خود در سال ۲۰۱۱ بازگردد و صندوق بین‌المللی پول نیز پیش‌بینی کرده ایران در سال جاری با رشد منفی روبه‌رو باشد.
کاهش ارزش پول ملی در طول یک سال گذشته این سؤال بنیادی را مطرح کرده که تکلیف کشور در مقابل فشار‌های امریکا چه خواهد بود.
در طول شش سال گذشته مهم‌ترین دغدغه دولت روحانی رفع برخی تحریم‌ها از طریق مذاکره دوجانبه با طرف‌های غربی بوده است. صرف نظر از اینکه مذاکرات ایران و امریکا در سال ۹۱ و به پیشنهاد طرف مقابل آغاز شد، با این حال روی کار آمدن دونالد ترامپ و دگرگونی اساسی در سیاست‌های امریکا عملاً دنبال کردن چنین سیاستی را غیرممکن کرده است.
در طول یک سال گذشته و پس از خارج شدن امریکا از برجام حلقه‌های تحریمی علیه کشورمان مرتباً در حال تنگ‌تر شدن است و حتی اجازه انتقال پول برای مصارف بشردوستانه و خرید غذا و دارو نیز داده نمی‌شود؛ مسئله‌ای که مورد اعتراض نهاد‌های حقوق بشری نیز قرار گرفته است.
از سوی دیگر به رغم امیدواری فراوان به کانال مالی اتحادیه اروپا برای تسهیل مبادلات تجاری با ایران هنوز چنین اتفاقی روی نداده و نهاد مالی واسط بین ایران و اروپا همچنان اندر خم یک کوچه باقی مانده است. جالب این است که شرکت‌های نفتی اروپایی حتی از خرید نزدیک به ۲۰۰ هزار بشکه از سهمیه معافیت تحریمی وزارت خزانه داری امریکا استنکاف کرده‌اند. به این ترتیب روشن است که استفاده از روش‌های قدیمی برای مقابله با شرایط فعلی امکانپذیر نیست و باز کردن مسیر جدید برای مذاکره با امریکا در شرایط فعلی به هیچ عنوان شدنی نیست.
بودجه‌ای که باید اصلاح شود
با در نظر گرفتن این شرایط است که از هم اکنون ضرورت نگاه واقع‌بینانه به ابزار‌های موجود برای رشد اقتصاد و استفاده از فرصت‌ها برای بستن هر گونه سوءاستفاده دشمن پدیدار می‌شود.
شاید اولویت اول برای دولت و مجلس در شرایط فعلی اصلاح ساختار بودجه بر اساس مطالبه مقام معظم رهبری است که در اسفندماه هم علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی به آن اشاره کرد. در زمان بررسی بودجه سال ۹۸ برخی نمایندگان مجلس خواستار این شدند تا بررسی بودجه سال ۹۸ تا زمان مشخص شدن این تغییرات به طور کامل متوقف شود، اما در نهایت مجلس به دلیل تبعات چنین اقدامی بر شرایط کشور از چنین اقدامی خودداری کرد.
حالا نیز ریاست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور بر این نکته تأکید کرده که برنامه تحول در شرایط اقتصادی کشور آماده ارائه به مجلس شورای اسلامی است. در صورتی که برنامه فوق به مجلس ارائه شود همفکری و همکاری دولت و مجلس برای بررسی، تصویب و اجرای این طرح ضروری خواهد بود، زیرا عملاً مهلت زمانی برای مقابله با شرایط فعلی نیز محدود است.
ذخیره راهبردی نظام در منطقه در خدمت اقتصاد
یکی از مهم‌ترین نکاتی که دولت می‌تواند از آن استفاده کند، ظرفیت‌های کشور‌های همسایه است. عراق نمونه‌ای موفق از این فرصت است. هم اکنون ایران و عراق با امضای قرارداد‌های مختلف در مسیر توسعه روابط دوجانبه حرکت می‌کنند.
ظرفیت‌های دو طرف فرصت بسیار مناسبی را برای توسعه روابط فراهم می‌کند. هم اکنون ایران و عراق قصد دارند روابط تجاری‌شان را به ۲۰ میلیارد دلار افزایش دهند. از سوی دیگر با توجه به روابط مویرگی تجاری دو طرف که به دلیل مرز‌های گسترده فراهم شده عملاً امکان تحریم مبادله کالایی وجود نخواهد داشت. ذکر این نکته ضروری است که بخش اعظم مبادلات ایران و عراق یا از طریق پول‌های ملی اداره می‌شود یا از طریق بخش‌های غیربانکی تسویه می‌شود. چنین مسئله‌ای فرصتی بی‌بدیل در اختیار ایران قرار میدهد که حتی برخی نیازمندی‌های خود را به صورت واسطه تأمین کند؛ نقشی که در گذشته امارات انجام می‌داد و در دوره‌ای از فشار تحریم‌ها ترکیه آن را بر عهده گرفته بود. در این میان امریکا تمام تلاش خود را به خرج میدهد تا با فشار بر عراق این روابط را محدود کند، اما با توجه به روابط عمیق بین ایران و عراق موفق به انجام چنین کاری نشده است.
تکرار الگوی عراق در منطقه
الگوی عراق می‌تواند در مورد بقیه همسایه‌ها نیز تکرار شود، به عنوان مثال ایران و ارمنستان روابط گسترده‌ای در حوزه تبادلات انرژی دارند که می‌توانند آن را به سرعت به سایر حوزه‌ها منتقل کنند. سفر نخست وزیر ارمنستان به ایران نشانه‌ای از تمایل ارمنستان برای استفاده از این ظرفیت بزرگ است.
قرارداد تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه کشور‌های اوراسیا نیز فرصت دیگری است که در مقابل ایران قرار دارد. کشور‌های عضو این اتحادیه همچون روسیه، آذربایجان و کشور‌های آسیای میانه ظرفیت بزرگی در اختیار دارند که می‌توانند آن را در اختیار ایران قرار دهند.
بسیاری از محصولات مورد نیاز ایران در حوزه محصولات اساسی می‌تواند از این حوزه تأمین می‌شود. روسیه نیز به عنوان کشوری که خود در مقابل بسیاری از فشار‌های یک‌جانبه امریکایی‌ها قرار دارد، علاقه‌مند است همکاری نزدیکی با ایران برای خنثی کردن تحریم‌های امریکا داشته باشد.
وام ۵ میلیارد دلاری روسیه برای بازسازی برخی زیرساخت‌های ایران نشان‌دهنده این است که همکاری فوق آغاز شده و می‌تواند زمینه‌ساز اثرات مثبتی بر اقتصاد ایران باشد.
وقت کم دولت برای مقاوم‌سازی اقتصاد
رابرت هوک رئیس گروه ایران در وزارت خارجه امریکا در سخنرانی خود در کنگره امریکا به بخشی از تلاش خود برای تحت فشار قرار دادن ایران اشاره کرده است، از جمله اینکه هیئت‌های دیپلماتیک وزارت امورخارجه امریکا تاکنون به بیش از ۵۰ کشور سفر و تلاش کرده‌اند روابط اقتصادی ایران با این کشور‌ها را محدود کنند.
این تکاپوی عظیم نشان میدهد مقابله با چنین تحریم‌هایی جز از طریق روش‌های غیرمعمول امکانپذیر نخواهد بود. امریکایی‌ها درصدد هستند در سالروز خروج از برجام تحریم‌های جدیدی علیه ایران به اجرا بگذارند.
قرار دادن احتمالی سپاه در لیست سیاه وزارت خزانه‌داری امریکا تلاش جدیدی برای وارد کردن یک شوک جدید به اقتصاد ایران محسوب می‌شود. در سال گذشته امریکایی‌ها با استفاده از کوتاهی مقامات ایرانی در مدیریت بازار ارز توانستند ضربه مهمی به اقتصاد کشور وارد کنند، اما به نظر می‌رسد هم اکنون دیگر زمینه چنین سوء‌استفاده‌ای وجود ندارد. دولت برای مقابله با این فشار جدید چاره‌ای ندارد جز اینکه از تمام طرفیت‌های موجود برای حل مشکلات اقتصادی کشور استفاده کند، به خصوص آنکه آسیب‌دیدن بخشی از زیرساخت‌های کشور در جریان سیل اخیر ایجاد منابع درآمدی برای کشور را ضروری کرده است.
واقعیت این است که دولت در سال‌های اخیر تنها بر برداشتن تحریم‌ها از طریق مذاکرات چندجانبه توجه کرده و الزامات مقاوم‌سازی اقتصاد در مقابل تحریم‌ها را رعایت نکرده است. اگرچه فرصت کنونی برای جبران کم‌کاری گذشته بسیار کم است، اما می‌توان با تکیه بر هم‌افزایی با تمام دستگاه‌ها و نهاد‌های موجود در نظام جمهوری اسلامی مشکلات فعلی را حل کرد.
سال ۹۸ همان گونه که مقام معظم رهبری تصریح کردند می‌تواند سال فرصت‌های جدید برای نظام جمهوری اسلامی و دولت باشد.
