گره
ناگشوده
ادامه بحران
اوکراین باعث شده تا پیچیدگی های آن روز به روز افزایش پیدا کرده و از سوی دیگر راه
کارهای ارائه شده برای حل این بحران با ناکامی های افزونتری مواجه شود. هر چند که در
آخرین ابتکار عمل بین المللی شاهد برگزاری نشست چهار جانبه ژنو در 28 فروردین بودیم
، اما مشخص است که توافقات حاصله در آن آشکارا نا مطمئن و لرزان است. در عین حال غرب
و بویژه آمریکا هنوز بر طبل تحریم های روسیه می کوبد و اوباما رئیس جمهور آمریکا بار
دیگر روسیه را به تشدید تحریم ها تهدید کرده است. با این همه نشانه ای از تغییر رویکرد
روسیه در باره اوکراین بچشم نمی خورد.
در عین حال
سازمان ناتو که وظیفه خود را دفاع از اعضایش در قبال هر گونه تهاجم نظامی بویژه در
اروپا تلقی می کند، با توجه به رویدادهای اخیر به تقویت حضور نظامی و استقرار نیروها
و تجهیزات در شرق اروپا بویژه در کشورهای همجوار و یا نزدیک اوکراین پرداخته و شواهد
حاکی از آن است که از این پس شاهد نوعی دیگر از روابط روسیه با ناتو خواهیم بود. شواهد
حاکی از آن است که پارادایم (الگوی) روابط روسیه و غرب از تعامل و همکاری بسمت تقابل
و تعارض بویژه در عرصه امنیتی و نظامی در حال تغییر است، کمااینکه ویلیام هیگ وزیر
امور خارجه انگلیس نیز در این باره تصریح کرد که روابط روسیه و غرب وارد برهه جدیدی
شده است، لذا باید انتظار داشت که از این پس شکل و ماهیت روابط روسیه با غرب متفاوت از قبل بوده و لذا طبیعتا برون دادهای آن
نیز با گذشته تفاوت خواهد داشت.
مراحل
سه گانه
باید متذکر
شد که در حال حاضر موضوع اصلی تنش بین روسیه و غرب، بحران اوکراین است. بحرانی که تاکنون
سه مرحله را پشت سر گذاشته است. مرحله اول از نوامبر 2013 تا فوریه 2014 پس از رد امضای توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه
اروپا از سوی ویکتور یانوکوویچ رئیس جمهور قبلی اوکراین آغاز شد و با تظاهرات و اعتراضات
گسترده در کی یف و برخی دیگر شهرهای اوکراین همراه شد که نهایتا در 21 فوریه 2014 به
خروج یانوکوویچ از کی یف و بدنبال آن برپایی دولت موقت اوکراین انجامید. در این مرحله
با وجود مداخله غربی ها به نفع مخالفان، هنوز بحران اوکراین ماهیتی داخلی داشت. در
مرحله دوم که از اواسط فوریه تا اواخرمارس 2014 بطول انجامید بحران اوکراین با اقدام
روسیه برای الحاق شبه جزیره کریمه ماهیتی اروپایی و منطقه ای پیدا کرد که درجریان آن
علاوه بر روسیه، اتحادیه اروپا و آمریکا به عنوان دو بازیگر غربی وارد عرصه شده و پیمان
ناتو نیز اقدامات اولیه خود برای مقابله با اقدامات روسیه را آغاز کرد. اما مرحله سوم
بحران اوکراین که چند هفته است آغاز شده، مطرح شدن جدی بحث تجزیه طلبی و جدایی بخشهای
شرقی و جنوب شرقی اوکراین از این کشور و الحاق آن به روسیه طبق مدلی مشابه با الحاق
کریمه است. در این مرحله در واقع این بحران ابعادی کاملا بین المللی پیدا کرده و برگزاری
نشست چهار جانبه ژنو و دستاوردهای لرزان آن در زمینه کاهش دامنه این بحران از جمله
نمادهای این دوره محسوب می شود. در حال حاضر دورنمای روشنی در باره حل و فصل زودهنگام
بحران اوکراین بچشم نمی خورد، بلکه بالعکس با توجه به صف آرایی نیروهای معارض در شرق
اوکراین باید انتظار تشدید نا آرامی ها و تزلزل هر چه بیشتر اوضاع سیاسی، اقتصادی و
امنیتی اوکراین را داشت.
انتخابی
سخت
در واقع
دولت اوکراین در خلال هفته های اخیر با انتخابی
سخت مواجه شد. از یکسو برای حفظ یکپارچگی اوکراین باید وارد مبارزه جدی و مسلحانه با
جدایی طلبان روس گرا می شد که این مساله به نوبه خود خطر مداخله نظامی روسیه را بهمراه
داشته و دارد. اما گزینه دوم برای دولت اوکراین، عدم اقدام عملی برای مقابله با جدایی
طلبان بود که بدین ترتیب خطر تجزیه اوکراین بسیار جدی می شد. دولت اوکراین، گزینه نخست
را انتخاب کرد. در این راستا ویکتور یانوکوویچ رئیس جمهور سابق اوکراین با توجه به
حساسیت اوضاع بصراحت اظهار داشت که اوکراین در آستانه جنگ داخلی است. این در حالی
است که با مداخله چند روزه نیروهای نظامی
و امنیتی اوکراین، آنها عملا توفیق چشمگیری در زمینه سرکوب استقلال طلبان بدست
نیاوردند و همین مساله برگ دیگری بر ناکامی های دولت موقت و غربگرای اوکراین
افزود. در عین حال باید دید با تشدید سرکوب جدایی طلبان، روسیه چه نوع واکنشی نشان
خواهد داد. باید توجه داشت که واکنش نظامی روسیه مطمئنا واکنش جدی غرب را بهمراه خواهد
داشت و بدین ترتیب بحران اوکراین پیامدهای بین المللی پیدا می کند.
حکومت
ناکام
در
مقابل روسیه پس از ادامه تهدیدها از جانب غرب درباره اعمال تحریم های بیشتر و برای
پرهیز از اینکه به عنوان دولت مداخله گر و متجاوز شناخته شود، به برگزاری نشست چهار
جانبه ژنو در 28 فروردین رضایت داد. با این همه نتایج این نشست قابل خدشه بوده واز
سوی دیگر توسط سران استقلال طلبان در شرق اوکراین مورد قبول قرار نگرفته است. در مقابل
دولت موقت اوکراین سعی دارد از نتایج این نشست در راستای اهداف خود استفاده نماید و
بدین ترتیب در مسیر خلع سلاح استقلال طلبان گام بردارد. در عین حال سران دولت موقت
تلاش می کنند با وعده هایی فریبنده، استقلال طلبان شرق اوکراین را آرام نمایند ولی
چشم انداز روشنی در این باره وجود ندارد. در واقع دولت موقت عملا ناکارآمدی خود را
به منصه ظهور رسانده و همین مساله اساسا ادامه بقای آن را با سئوالات جدی مواجه کرده
است. بویژه ناکامی نیروهای اوکراینی برای خلع سلاح و شکست استقلال طلبان روس گرا در
شرق اوکراین باعث مخدوش شدن هر چه بیشتر چهره دولت غرب گرای اوکراین شده است. به نظر
می رسد برای ایجاد آرامش در اوکراین دولت موقت چاره ای جز قبول خواسته های روس گرایان
نداشته باشد اما با تحقق این خواسته ها اساسا موجودیت و مشروعیت این دولت زیر سئوال
خواهد رفت. در این زمینه دنیس پوشیلین رهبر گروه خودخوانده
"جمهوری مردم" جمعه
29 فروردین اظهار داشت که جدایی طلبان در بیش از 10 شهر شرق اوکراین دولت موقت کی یف
را به رسمیت و مشروعیت نمی شناسد و تا زمانیکه این دولت استعفا ندهد ساختمان های دولتی
را تخلیه نمی کند. وی از سران اوکراین خواست از مقام خود کناره گیری کنند. از سوی دیگر
تحرکات گروههای راست افراطی بویژه گروه شبه نظامی "رایت سکتور" که متشکل از افراد راست گرای افراطی مسلح است و
افزایش احتمال درگیری آنها با روس گرایان در شرق اوکراین، چشم انداز گسترش درگیریها
را قوت بخشیده است. بدین ترتیب حتی اگر روسیه در شرق اوکراین مداخله نظامی نکند، چشم
انداز بروز درگیری های داخلی که می تواند بسرعت مبدل به جنگ داخلی گسترده ای در اوکراین
شود، کماکان وجود دارد.
پرسش
دشوار
پرسشی که
اکنون مطرح می شود این است که سرانجام اقدامات روسیه و بویژه پوتین چه خواهد بود؟ آیا
وی به بازگرداندن کریمه به خاک روسیه بسنده خواهد کرد؟ یا این که پوتین تلاش خواهد
کرد که بخش های شرقی و جنوبی اوکراین را نیز به نحوی ضمیمه روسیه نماید؟ پاسخ این پرسش
به نحوه و ماهیت واکنش غرب در قبال اقدامات
روسیه بستگی دارد. به نظر می رسد که اگر واکنش غرب ضعیف و غیر موثر باشد، پوتین ممکن
است نظامیان روسی را به بهانه حفاظت از روس زبانان به شرق اوکراین اعزام کند. با این
حال، مداخله نظامی در شرق اوکراین بسیار دشوارتر از تهاجم به کریمه خواهد بود. اکثر
جمعیت شرق اوکراین را قومیت هایی تشکیل می دهند که زبان نخست شان روسی است. این افراد
در سال 1991 بشدت خواهان استقلال اوکراین بودند. اکثر ساکنان شرق اوکراین خواهان داشتن
روابطی نزدیک با روسیه هستند اما اینکه خواهان پیوستن به روسیه باشند، سئوالی است که
پاسخ به آن روشن نیست. به همين دليل پوتین به صورت خودکار نمی تواند همانند مردم کریمه
برحمایت قاطعانه مردم شرق اوکراین حساب کند.
علاوه بر این، ارتش اوکراین با این که بسیار کوچکتر و ضعیف تر از ارتش روسیه
است، بعید به نظر می رسد در صورت وقوع حمله ای از سوی روسیه، واکنشی نشان ندهد. به
نظر می رسد که با توجه به این موارد، هر گونه تلاشی از سوی روسیه به منظور دخالت نظامی
در شرق اوکراین می تواند مخاطرات سیاسی و نظامی جدی را بدنبال داشته باشد. با این
حال آینده روشن خواهد کرد که آیا شرایط شرق اوکراین عملا روسیه را به سمت دخالت
نظامی سوق خواهد داد یا اینکه با توافقی هر چند نیم بند بین استقلال طلبان و دولت
موقت اوکراین، روسها دليلي برای دخالت در اوکراین پیدا نخواهند کرد.
