فناوري نوين، ديوار حريم شخصي را فرو مي‌ريزد

حريم شكني ارتباطي در چارديواري اختياري

حريم عمومي و شخصي شاكله اصلي اجتماعي و فردي به حساب مي‌آيد. هر كس به هر نوع براي حفظ اين مرز بايدها و نبايدهايي را تعريف مي‌كند. خلوت فردي يا خلوت خانوادگي يكي از اين حريم‌ها به شمار مي‌آيد كه افراد در آن به دنبال آرامشي هستند كه عناصر اصلي آن در لابه‌لاي محيط دود گرفته شهري و قيل و قال‌هاي آن گم شده است. راحتي در پوشش، حركت، نفس كشيدن و در يك كلام، در اختيار خود بودن بخشي از اين محيط خانگي است؛ اما امروز به مدد تكنولوژي‌ها اين محيط به اصطلاح امن نيز با تهديد جدي روبه‌رو شده و هر آن افراد در چهارديواري اختياري خود اين دلشوره را دارند كه نكند نگاه نامحرمي از گوشه‌اي به حريم خانوادگي‌شان راه پيدا كند. كافي است وارد سايت‌هاي اينترنتي شويد و گردشي در ايميل‌هاي خود داشته باشيد تا رسوخ انواع و اقسام تبليغات را شاهد باشيد. يك روز عينك‌هايي در فضاي مجازي تبليغ مي‌شود كه از طريق آن مي‌توان افراد را عريان ديد و يكبار ديگر دستگاه‌هاي شنود كه روزي سازمان‌هاي امنيتي از آنها بهره مي‌بردند به بازار عرضه مي‌شود، اما اين بار تكنولوژي فضاي نفوذ به حريم شخصي افراد را تا پشت درب منازل پيش برده و اين امكان را براي تخطي‌گران فراهم كرده تا با دوربيني كوچك از طريق «چشمي در» خانه افراد را به نظاره بنشينند. اين دوربين كه به تازگي وارد بازار شده نگراني‌هاي بسياري را به همراه آورده است كه ما با خود چه مي‌كنيم و فروشندگان و استفاده‌كنندگان اين اقلام با چه مجوزي حيثيت ديگران را به تاراج گذاشته‌اند؟چندي پيش يكي از روزنامه‌هاي صبح كشور تيتر يك خود را به «گشت پليس در اينترنت» اختصاص داده بود تا از حضور مؤثر پليس در فضاي مجازي خبر دهد، اما سؤال اينجاست آيا تبليغ دوربين‌هايي كه با رنگ و لعاب كلمات، موارد استفاده نسبتاً موجه به خود گرفته‌اند و در محيط مجازي امكان خريد و فروش آنها فراهم شده نمونه‌اي بارز از جرايم رايانه‌اي به حساب نمي‌آيد كه پليس نسبت به آن و حتي دستگاه‌هاي جاسوسي كه امروز به راحتي خريد و فروش مي‌شوند واكنش نشان نمي‌دهد. اگر كلاهمان را قاضي كنيم به اين نكته خواهيم رسيد كه افرادي در جامعه وجود دارند كه تكنولوژي را در مسير خلاف عرف دنبال مي‌كنند و به هيچ وجه پايبندي به اصول اخلاقي را برنمي‌تابند. با اين اوصاف اگر روزي افراد خانواده با آرامش در كنار يكديگر مي‌نشستند و عشق را در كالبد زندگي‌شان جاري مي‌كردند بيش از پيش بايد از اين موضوع در هراس باشند كه حريم شخصيشان به دليل ورود دستگاه‌هاي پيشرفته و عدم استفاده شايسته از تكنولوژي و همچنين زوال اخلاقي برخي از افراد با تهديد مواجه شده است. توجه به اين نكته ضروري است كه اختراع فناوري‌هاي جديد، نفوذ به خلوت زندگي افراد را اجتناب‌ناپذير كرده اما استفاده‌كنندگان از اين تكنولوژي‌ها در مسير نامتعارف بايد واقف باشند ورود به زندگي افراد و يورش به حيثيت فردي نوعي سرقت به حساب آمده و فرد خاطي بايد به كيفر عمل خود رسيده و در پاي ميز محاكمه پاسخگوي قانون باشد. هر چند كه امروز پرونده‌هاي بي‌شماري از اين دست در دادگستري مفتوح است و مجرمان در صف اجراي عدالت قرار گرفته‌اند. اما چنين به نظر مي‌رسد كه در بعضي موارد به خاطر عدم پيش‌‌بيني قانون نسبت به ورود تكنولوژي‌هاي نوين نمي‌توان سد مستحكمي در برابر برخي از تخلفات ايجاد نمود و همچنان بايد شاهد بروز جرم در برابر دست‌هاي بسته قانون باشيم. چهار ديواري كه چهار چشم داردكارشناسان بر اين باورند تكنولوژي‌هاي نوين زمينه را براي ارتكاب جرايم مساعد كرده‌اند به نحوي كه ديوار فروريخته و ديگر چيزي به نام حريم شخصي به چشم نمي‌خورد و افراد از هيچ امنيتي بهره‌مند نيستند. در همين رابطه دكتر امان‌الله قرايي‌مقدم به «جوان» مي‌گويد: «اصولاً پديد آمدن تكنولوژي‌هاي جديد يكي از اهداف اصلي سده حاضر است. اين پيشرفت‌ها از زماني كليد خورد كه مارشال مك‌لوهان در نظريه خود آورد كه بايد از فناوري‌هاي جديد استفاده كرد و اطلاعات را با سرعت بالا منتقل كرد و گستره عظيمي از افراد را پوشش داد.»وي با اشاره به تأثيرات منفي و مثبت تكنولوژي در زندگي جوامع انساني مي‌افزايد: «ما با پيشرفت‌هاي به وجود آمده هم مي‌توانيم دانش، بينش و اطلاعات علمي خود را بالا ببريم و هم مي‌توانيم در جهت منفي و از خاصيت تخريبي آن بهره‌مند شويم. در صورتي كه از اين امكان در جهت خلاف مصالح اجتماعي استفاده شود دور از تصور نيست كه فرهنگ غربي با سرعت بالا جايگزين فرهنگ بومي شود و نوعي نگرش منفي همراه با شك و ترديد بر داشته‌هاي خودي سايه اندازد.»هرچند نمي‌توان تكنولوژي را ناديده گرفت اما از آنجايي كه عموماً قبل از ورود ابزارهاي جديد فرهنگسازي خاصي در كشور براي آنها صورت نمي‌گيرد اين ابزار مورد منفي‌‌ترين كاركرد ممكن قرار مي‌گيرند كه اين نشان از كم‌كاري دستگاه‌هاي متولي در امور فرهنگي است كه تعاملي مناسب با سازمان‌هاي بازرگاني و اقتصادي ندارند. ورود گوشي‌هاي همراه بارز‌ترين خاطره‌ها را دراين زمينه در اذهان تداعي مي‌كند، زماني كه sms و بلوتوث‌ها چنان عرصه را محل جولان خود قرار داده بودند كه حتي نيروهاي امنيتي نيز قادر به مهار آن نبودند و چه خانواده‌ها كه در اين بين متلاشي شدند. از سوي ديگر آمدن سيم‌كارت‌هايي كه نه سند دارند و نه معياري براي پيگيري آنها پيش‌‌بيني شده نيز در جامعه بار ديگر مزاحمت‌ها را افزايش دادند. اينها نمونه‌هاي كوچكي بود تا ببينيم چگونه فرهنگ از تكنولوژي عقب افتاده و ما هنوز اندر خم كوچه اول باقي مانده‌ايم. دكتر قرايي‌مقدم در ادامه مي‌گويد: «متأسفانه به دليل برخي از موارد شرايط براي انجام اعمال خلاف عرف و شرع در جامعه فراهم شده. امروز اخباري همچون آمدن دوربين‌هايي كه از طريق آن مي‌توان داخل خانه‌ها را از طريق چشمي مشاهده نمود تهديدي جديد به حساب مي‌آيد كه ديوار محل سكونت افراد را فروريخته است.» اين جامعه‌شناس با بيان اينكه از زماني كه پاي اينترنت و ماهواره به خانه‌ها بازشد چهار ديواري از اختياري بودن خارج شد، ادامه مي‌دهد: ابزارهاي جديد كه تأثير شگرفي در تعدي هرچه بيشتر به حريم شخصي افراد دارند در فروريختن ديوارها تأثير شگرفي داشته به نحوي كه امروز هيچ انساني نمي‌تواند اين فكر را كند كه كسي نظاره‌گر فضاي شخصي زندگي‌اش نيست. شايد بايد گفت كه ديوارها چشم پيدا كرده‌اند كه متأسفانه اينجا نقطه سقوط ارزش‌هاست. بايد افكار را خانه تكاني كردشايد در بخشي از ماجراي نفوذ به حريم شخصي افراد بتوان گناه كمرنگ شدن معنويات و حذف باورها و سنت‌ها در بين بخشي از اعضاي جامعه را به گردن عدم برنامه‌ريزي صحيح در دوره‌هاي آموزشي مختلف انداخت چراكه امروز هيچ متني در زمينه خويشتن‌داري و جلوگيري از ارتكاب گناه در واحدهاي درسي تدريس نمي‌شود و والدين نيز اين مهم را به فراموشي سپرده‌اند. بايد به اين نكته توجه كرد كه از بين رفتن معنويات چيزي جز گسستگي را به همراه نمي‌آورد كه اين مسئله مي‌تواند زنگ خطري براي سلامت اجتماعي به حساب آيد. كارشناسان بر اين باورند هنگامي كه سنت‌ها به دليل عدم توجه پايمال مي‌شوند زندگي اجتماعي به زندگي موزاييكي مبدل خواهد شد كه در آن افراد در كنار يكديگر قرار مي‌گيرند ولي هيچ‌گونه ارتباطي با هم ندارند كه نمونه بارز آن را مي‌توان در حادثه‌اي كه در ميدان كاج تهران به وقوع پيوست، به عينه ديد. شايد بخش ديگري از تجاوز به حريم شخصي افراد را بتوان به موضوع عدم خودكنترلي در افراد نسبت داد چراكه در زندگي شهري كه ارزش‌هاي انساني در كوره صنعت ذوب شده‌اند افراد ترسي از شناخته شدن ندارند و ديگر مرزي براي رفتارهاي خود تعريف نمي‌كنند هر چند كه اين موضوع را نمي‌توان به تمام افراد جامعه تعميم داد و به خاطر عده‌اي خاص همه را با يك چشم ديد، اما اين واقعيت وجود دارد كه عده‌اي در جامعه هستند كه با استفاده از تكنولوژي پا را از خطوط قرمز اخلاقي فراتر گذاشته و حيثيت شهروندي را بازيچه خواسته‌هاي نامعقول و زودگذر خود مي‌كنند. بايد افكار را خانه تكاني كرد و جامعه را از بحران هويتي كه به نحوي سازمان يافته در حال پيشرفت است نجات داد. نفوذ به حريم شخصي افراد، جرمي نابخشودنياز نظر شرعي ورود به حريم شخصي افراد قبيح است. اگر كسي در اين حركت مرتكب جرم شود يا نسبت به نواميس مردم تعرض داشته باشد قانون‌گذار پيش‌‌بيني كيفري لازم را داشته است. قاضي همت‌يار با بيان مطلب فوق به «جوان» مي‌گويد: «تا زماني كه از يك وسيله در جهت فعل حرام استفاده‌اي صورت نگرفته نمي‌توان قصاص قبل از جنايت انجام داد ولي به هر حال اگر كسي با استفاده از ابزاري خاص به حريم شخصي افراد وارد شود قانون‌گذار، تعزير تا 74 ضربه شلاق در نظر گرفته كه اگر اين حركت با مزاحمت نيز همراه باشد حبس نيز در انتظار فرد خاطي خواهد بود.»وي در ادامه بيان مي‌دارد: داشتن CD به خودي خود جرم محسوب نمي‌شود بلكه نوع استفاده از آن است كه جرم بودنش را مشخص مي‌كند. ابزارهاي جديدي كه امروز به بازار آمده‌اند و طي آن مي‌توان محيط خانه ديگران را به نظاره نشست نيز از اين قاعده مستثني نيستند چراكه در مورد آنها بايد كار كارشناسي صورت گيرد و مفسده‌انگيز بودن آن تشخيص داده شود. در غير اين صورت نمي‌توان جلوي ورود آن ابزار را گرفت يا دارنده آن را مجرم تلقي كرد.»حريم شخصي كجاست؟توجه به اين موضوع ضروري است كه بدانيم امنيت اخلاقي دغدغه‌اي است كه همه جوامع و مكاتب به دنبال رفع آن بوده و هستند. «امنيت» يعني آرامش داشتن و احساس خطر نكردن كه در ابعاد مختلف قابل بررسي است. امنيت اجتماعي، شامل امنيت احترام و آبرو، امنيت جاني، امنيت مالي، امنيت مسكن و شغل و امنيت اخلاقي است. حال با يك حساب سر انگشتي ببينيم چه ميزان امنيت در جامعه حكمفرماست و ما چگونه مي‌توانيم اين ادعا را داشته باشيم كه حريم خانگي‌مان در امان است و چگونه مي‌توانيم با خيال راحت در چهار ديواري با اختيار پا دراز كنيم آن هم بدون هراس از اينكه كسي در آن سوي در با چشمان خيره و بي‌پروا به نظاره ما نشسته باشد. شايد در اين شرايط بايد پرسيد: «حريم شخصي به چه معناست و شامل چه اماكني مي‌شود؟!»