جوان آنلاین: سیدمصطفی سیدالحسینی، کارگردان مستند «پوتینهای زنانه»، درباره ایده شکلگیری این اثر گفت: ایده این فیلم از پایاننامه خانم زهرا امیری، پژوهشگر پروژه، شکل گرفت. ایشان همسر من هستند و رشته کارشناسی ارشدشان مطالعات زنان و خانواده بود. موضوع پایاننامهشان تجربه زیستی زنانی بود که در خط مقدم حضور داشتند؛ بخشی از آن به دختران خرمشهری اختصاص داشت که در ماههای نخست جنگ وظیفه نگهداری مهمات سپاه را بر عهده داشتند.
سیدالحسینی درباره مسیر پژوهش توضیح داد: اگر پژوهش این کار را با پایاننامه خانم امیری حساب کنیم، حدود دو سال به طول انجامید. ابتدا با تکتک اعضای گروه صحبت شد و اطلاعات اولیه جمعآوری گردید. سپس پیشمصاحبهها و تحقیقات ثانویه انجام شد تا بتوانیم به روایت دقیقتری برسیم. پس از آن، نگارش فیلمنامه آغاز شد؛ مرحلهای بسیار سخت و پیچیده، زیرا باید هم به شخصیتهای فردی توجه میکردیم و هم به کار جمعی آنان.
او افزود: دغدغه اصلی ما این بود که روایت زنانه حفظ شود و مخاطب حس کند فیلم واقعاً درباره زنان است. تمام عوامل اصلی پروژه خانوم هستند؛ پژوهشگر، تدوین گر، نویسنده، گوینده و حتی طراح پوستر. این انتخاب آگاهانه بود تا حس زنانگی در روایت پررنگتر شود.
کارگردان مستند «کلاف» درباره علت انتخاب این سوژه گفت: مسائل دفاع مقدس دغدغه شخصی من است. اما جذابیت اصلی این پروژه ناشناخته بودن این گروه در تاریخ شفاهی و سینمای مستند بود. این زنان آموزشدیده و نیروی رزمی بودند و نقش مؤثری در مقاومت خرمشهر داشتند، اما روایتشان مغفول مانده بود. هدف ما این بود که با نگاهی اجتماعی و انتقادی، جایگاه واقعی این زنان را برجسته کنیم و آنها را به نسل جدید معرفی کنیم.
سیدالحسینی درباره قالب محتوایی فیلم توضیح داد: فیلم ترکیبی از مصاحبه، آرشیو و انیمیشن است. بسیاری از فضاها ظرفیت دراماتیک بالایی داشتند و برای انتقال بهتر روایت، از تکنیک روتوسکوپی در بخش انیمیشن استفاده کردیم.
او درباره تیم تولید گفت: خانم زهرا امیری، پژوهشگر پروژه، از ابتدا تا پایان همراه بودند و در پیدا کردن سوژهها و مصاحبه با زنان نقش مؤثری داشتند. تدوینگر کار، خانم افضلی، نزدیک به یکسالونیم با دقت فراوان روی پروژه کار کردند. خانم یادگاری بهعنوان نویسنده متن و تیم انیمیشن حرفهای به سرپرستی آقای علی عزیزی نیز با وجود محدودیتهای مالی همراهی قابل توجهی داشتند.
سیدمصطفی سیدالحسینی درباره دشواریهای تولید این فیلم گفت: یکی از بزرگترین چالشهای ما محرمانه بودن سوژهها بود. قصه دختران خرمشهری که در این فیلم روایت میشود، فعالیتی کاملاً محرمانه داشتند و هیچ آرشیو یا تصویر رسمی از آنها وجود نداشت؛ تنها چند عکس شخصی در دسترس بود. هیچ عکاس یا فیلمبرداری امکان دسترسی به این گروه را نداشت و حتی مصاحبهای با آنان انجام نشده بود. حضور این دختران برای هیچکس جز تعداد محدودی در خرمشهر و برخی پاسداران شناختهشده نبود. همین مسئله روایت قصه را برای فیلمساز بسیار دشوار میکرد، زیرا بازسازی داستان بدون مستندات تصویری کار سادهای نیست.
وی در ادامه افزود: چالش مهم دیگر، تبدیل این روایتها به یک قصه دراماتیک بود. بسیاری از خاطرات ذاتاً جذاب و پرکشش بودند، اما ممکن بود آن هیجان یا گره دراماتیک بزرگ برای مخاطب به وضوح دیده نشود. تبدیل این روایتها به تصاویر قابل درک و تأثیرگذار برای مخاطب، کار سختی بود. وقتی پای زنان و مسائل خاص آنان در شرایط جنگی به میان میآید، این دشواری دوچندان میشود؛ زیرا باید مفاهیم زنانه و تجربه زیست زنان در آن شرایط منتقل شود، بدون آنکه روایت برای مخاطب خستهکننده یا تکراری جلوه کند.
سیدالحسینی با اشاره به بخش آوینی در سینماحقیقت گفت: این بخش به موضوعات انقلاب اسلامی، مقاومت و دفاع مقدس میپردازد، همواره یکی از بخشهای مهم جشنواره بوده است. با این حال، متاسفانه نوعی نگاه شکل گرفته که انگار این بخش، «جنبی» تلقی میشود؛ یعنی آثاری که در بخش آوینی پذیرفته میشوند، گویی در بخش ملی امکان راهیابی نداشتهاند.
وی ادامه داد: از نظر من این نوع ارزشگذاری محل نقد است. بهویژه اینکه جایزه شهید آوینی زمانی مستقل بود و جشنواره جداگانه خود را داشت، اما بعد از ادغام با جشنواره حقیقت، این تفکیک میان آوینی و ملی کمکم باعث ایجاد برداشتهایی نادرست از اهمیت آثار شده است. ارزشگذاری در بخش ملی از نظر ارزش هنری ظاهراً بالاتر قرار دارد و بخش شهید آوینی پایینتر. فیلمهایی که در این بخش راه پیدا میکنند، عوامل فنی آنها مورد ارزیابی قرار نمیگیرند.
وی ادامه داد: ارزیابی کلی از جشنواره حقیقت نیز این است که امسال سال بسیار پرباری از نظر آثار داشته است. مشخص است که فیلمسازان بسیار خوبی حضور دارند، اگرچه آثارشان را ندیدهام، اما شنیدهها حاکی از کیفیت بالای آثار است. به لحاظ محتوایی و کیفیت آثار، جشنواره امسال امیدبخش است.
این کارگردان درباره استقبال مردم گفت: جشنواره معمولاً مخاطب خاص دارد و به همین دلیل، نمیتوان انتظار داشت که مردم عام به طور گسترده حضور داشته باشند. امسال با انتقال جشنواره به سینما ملت و افزایش تعداد سالنها، جشنواره بزرگتر شده است، اما همچنان دغدغههایی وجود دارد.
وی ادامه داد: قبل از اضافه شدن بلیط فروشی، جشنواره از رونق بیشتری برخوردار بود و حضور و توجه به فیلمها برای فیلمسازان بیشتر محسوس بود. اکنون خود فرآیند تهیه بلیت به یک چالش جدی تبدیل شده است و این امر تأثیر منفی بر میزان حضور مخاطبان دارد. اما اگر این روند سادهتر شود، ورود مخاطب به جشنواره راحتتر خواهد بود. به این معنا که مخاطب بیشتری بتواند با جشنواره آشنا شود و متوجه شود که جشنوارهای در این سطح برای سینمای مستند در حال برگزاری است.
سیدالحسینی درباره برخی از لحظههای تاثیرگذار این فیلم گفت: تصور کنید دختران جوانی اکثرا ۱۵ یا ۱۶ ساله هستند، در شرایط بسیار سخت و در گمنامی، مسئول نگهداری مهمات در خرمشهر بودهاند. هر لحظه ممکن بود خمپارهای بیاید و آنها در معرض خطر جدی قرار بگیرند. این دختران با عشق و علاقه، عرق به انقلاب و وطن، آن شرایط طاقتفرسا را تحمل کردند، در حالی که کسی از حضور و تلاشهای آنها اطلاع نداشت.
وی در پایان گفت: یکی از سکانسهای بسیار تأثیرگذار، کوتاه کردن موهای آنها بود. یکی از این دختران میگفت موهای بلندی داشتم و برای آن زمان، داشتن موهای بلند برای یک دختر بسیار مهم بود. اما شرایط بهداشتی مناسب وجود نداشت و به همین دلیل مجبور شدند موهای خود را کوتاه کنند.
«پوتینهای زنانه» امروز پنجشنبه ۲۰ آذرماه در خانه جشنواره «سینماحقیقت» روی پرده میرود.
