جوان آنلاین: داده‌های محققان دانشگاه مریلند حاکی است روند سوختن جنگل‌ها و مراتع و منابع طبیعی در یک دهه اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی همواره روبه افزایش بوده، به گونه‌ای که آتش‌سوزی‌های جنگلی اکنون هر ساله پوشش درختی را دو برابر نسبت به دو دهه پیش می‌سوزانند.
طبق این گزارش، سال ۲۰۲۴ شدیدترین سال برای آتش‌سوزی‌های جنگلی در ادوار اخیر، با حداقل ۱۳.۵ میلیون هکتار جنگل سوخته - منطقه‌ای تقریبا به وسعت یونان- بوده که این میزان حدودا نسبت به سال ۲۰۲۳ با ۱۱.۹ میلیون هکتار، ۱۳ درصد افزایش نشان می‌دهد.
در واقع این اعداد تاکید دارد که روند تغییرات اقلیمی در ایجاد بلایای طبیعی چقدر پرشتاب است. امواج گرمای شدید امروزه ۵ برابر بیشتر از ۱۵۰ سال پیش محتمل هستند و انتظار می‌رود با ادامه گرم شدن کره زمین، حتی بیشتر هم شوند.
ایران
از حدود یک هفته پیش، آتش بزرگی به نازنین جان جنگل‌های هیرکانی شمال افتاده و مناطقی از استان مازندران، از جمله منطقه جنگلی الیت در نزدیکی چالوس را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
طبق گزارش‌های منتشره آتش‌سوزی در بیش از یک هفته اخیر فعال بوده و بخش‌هایی از آن به دلیل خشکسالی شدید دوباره شعله‌ور شده است.
براساس گزارش‌ها بیش از ۵۰۰ امدادگر، چندین هلیکوپتر و هواپیمای بمب‌افکن آب‌پاش ایلیوشین عملیات اطفا را برعهده داشته اند.
اگرچه گزارش ها حاکی از آن است که آتش‌سوزی به طور عمده مهار شده و برآوردها از ۸۰٪ مهار در منطقه جنگلی الیت مازندران تا کاهش آتش‌سوزی فعال در جاهای دیگر متغیر حکایت دارد اما این آتش‌سوزی به طور جدی یکی از قدیمی‌ترین و متنوع‌ترین اکوسیستم‌های جهان را که در امتداد سواحل جنوبی دریای خزر امتداد دارد، مورد تهدید قرار داده است.
در ایران آتش‌سوزی عرصه‌های طبیعی کم‌تعداد نبوده و هیرکانی آخرین آن هم نخواهد بود.
بر اساس آمارهای رسمی فقط در هشت ماه اخیر، ۲ هزار و ۱۰۲ مورد آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی ایران رخ داده است. اما در این بین، «الیت» شکل متفاوتی داشت. به طوری که می‌توان از آن به عنوان یکی از خاص‌ترین آتش‌سوزی‌های ایران یاد کرد.
طبق گزارش‌های بین المللی ، ایران در دهه‌های اخیر با بدترین خشکسالی خود دست و پنجه نرم می‌کند و اکنون آتش‌سوزی در شمال، جنگل های باستانی و بخش‌هایی از یک گنجینه قدیمی و میراث جهانی را از بین برده است.
این آتش‌سوزی در واقع در ایرانی که دچار خشکسالی شده، شعله گرفت و بخش‌هایی از جنگل‌های باستانی هیرکانی را که میراث جهانی ثبت شده یونسکوست، مورد تهدید قرار داد. اما این حادثه محل زندگی بسیاری از گونه‌های در معرض خطر حیات وحش را نیز ویران کرده است.
به گزارش سازمان فرهنگی ملل متحد«یونسکو»، جنگل‌های هیرکانی که نواری از کوه‌ها و خط ساحلی در امتداد دریای خزر را پوشانده‌اند، قدمتی ۲۵ تا ۵۰ میلیون ساله دارند. این جنگل‌ها زیستگاه حیاتی بسیاری از پرندگان و پستانداران، از جمله پلنگ ایرانی در معرض خطر انقراض، هستند و همچنین میزبان گونه‌های بسیاری از درختان نادر، که برخی از آنها صدها سال قدمت دارند.
منطقه گرفتار درد مشترک
دانشگاه لوند سوئیس در پژوهشی که سال گذشته نتایج آن منتشر شد هشدار داد: منطقه خاورمیانه همگرایی خاصی از سیستم‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را نشان می‌دهد که به شیوه‌های آشفته‌ای در حال تکامل هستند و بنابراین شایسته توجه تحقیقاتی در مورد آتش‌سوزی‌های جنگلی مرتبط هستند. در واقع، مشاهده می‌شود که خاورمیانه در مقایسه با میانگین‌های جهانی، افزایش سریع تر دما را تجربه می‌کند و به همین دلیل با آتش‌سوزی‌های بیشتری دست وپنجه نرم خواهد کرد.
به طور کلی، نتایج این تحقیق نشان داد که یک رژیم آتش‌سوزی در خاورمیانه وجود دارد که با آتش‌سوزی‌های کوچک مکرر و آتش‌سوزی‌های بزرگ نادرتر، آمیخته که علاوه بر شرایط آب و هوایی و پوشش گیاهی، تا حد زیادی تحت تاثیر فعالیت‌های انسانی و تغییرات شدید اقلیمی است.
ترکیه
نگاهی به نقشه منطقه نشان می‌دهد، در دهه گذشته، آتش، میراث طبیعی منطقه ما را با شتابی هولناک می‌بلعد؛ میلیون‌ها هکتار از سبزی جنگل‌ها و مراتع که نفس‌های زمین بودند.
در این مسیر ترکیه با از دست دادن یک میلیون هکتار رتبه نخست این بلایا بوده و بعد عراق و ایران در رده‌های بعدی این فاجعه زیستی قرار دارند.
طبق گزارش روزنامه صباح، ترکیه در سال‌های اخیر شاهد شدیدترین فصل‌های آتش‌سوزی جنگلی بوده و مناطق وسیعی از جنگل‌ها و زمین‌های روستایی در این کشور از این رویداد تلخ طبیعی آسیب دیده‌اند.
یکی از استادان دانشگاه‌های ترکیه در این زمینه در گزارشی به این روزنامه نوشت : ترکیه ۲۸ هزار آتش‌سوزی جنگلی و ۲۹ هزار و ۵۰۰ آتش‌سوزی روستایی را تجربه کرده که در مجموع ۲۵۵ هزار هکتار را سوزانده است. فقط در سال ۲۰۲۵، ۶۸۰۰ آتش‌سوزی گزارش شده که۲ هزار و ۸۰۰ مورد در جنگل‌ها و ۴ هزار مورد در مناطق روستایی رخ داده و در نتیجه تقریبا ۸۰ هزار هکتار زمین سوخته است.
طبق این گزارش حدود ۵۰٪ از آتش‌سوزی‌های جنگلی منشأ ناشناخته‌ای دارند و مشخص نیست که آیا تصادفی، طبیعی یا عمدی بوده‌اند.
این کشور در تابستان ۲۰۲۱، بدترین جنگل سوزی را در دهه‌های اخیر تجربه کرد که به «تابستان سیاه» معروف شد، شعله‌های آتش ۱۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های امتداد ساحل جنوب غربی مدیترانه را سوزاند و جان ۹ نفر را گرفت، صدها نفر مجبور به تخلیه خانه‌هایشان شدند و خسارات وارده به حیات وحش و اکوسیستم‌های جنگلی بسیار سنگین بود.
مدتی بعد رسانه‌های ترکیه در گزارشی نوشتند این واقعه سیاه، هزاران هکتار از جنگل‌های ساحلی ارزشمند را سوزاند چرا که در سراسر منطقه مدیترانه، افزایش دما و تغییر الگوهای بارندگی، خطرات آتش‌سوزی‌های جنگلی را تشدید کرده است. آتش‌سوزی ۲۰۲۱ هشداری برای ترکیه است که در عملیات مهار سریع فاقد تجهیزات و نیروی انسانی کافی بود.
همسایه غربی، در سال‌های پس از آن نیز (مانند ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳) شاهد آتش‌سوزی‌های متعدد بوده، اگرچه مقیاس آن به گستردگی سال ۲۰۲۱ نبوده است. علاوه بر ایران، اسپانیا، کرواسی و روسیه از جمله کشورهایی بودند که برای اطفای این حریق گسترده به ترکیه کمک کردند.
عراق
عراق نیز در دهه اخیر به دلایل مختلف با پدیده آتش‌سوزی در مناطق جنگلی و مرتعی بسیار روبرو بوده است. نکته حائز اهمیت این است که مناطق دارای پوشش جنگلی عمدتا بلوط و مرتعی در این کشور بارها شعله‌های آتش را تجربه کرده است.
این آتش‌سوزی‌ها به طور معمول در فصل تابستان و به دنبال موج‌های گرمای شدید و خشکسالی‌های طولانی‌مدت اتفاق افتاده و به صورت ناگهانی و گسترده شعله‌ور شده است.
برخی رسانه‌های عراقی، افزایش دما و کاهش بارش را عامل این آتش‌سوزی‌ها معرفی کرده‌اند، کم آبی در واقع پوشش گیاهی را به هیزمی آماده اشتعال تبدیل کرده و علاوه براین عامل انسانی هم در بروز این سوانح طبیعی نقش داشته است.
نتایج یک بررسی پژوهشی هم حاکی است: روند آتش‌سوزی در منابع طبیعی عراق طی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ همواره افزایشی بوده است. این مطالعه نشان داد که روند مناطق سوخته در عراق با افزایش ۷۱.۷ کیلومتر مربع در سال روبه رو بوده و در سال ۲۰۱۹، مناطق سوخته در مقایسه با میانگین سالانه حدود هشت برابر افزایش یافته است.
طبق گزارش یک نهاد بین المللی؛ عراق از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۴، به میزان ۲۲ هکتار از پوشش گیاهی خود را در اثر آتش‌سوزی و ۱۲۰ هکتار را در اثر سایر عوامل از دست داد. دوره ای که به عنوان بیشترین میزان از بین رفتن پوشش گیاهی به دلیل آتش‌سوزی ثبت شد و ۲۰۰۳ عمده‌ترین سال آن بود.
ترکیه و ایران از جمله کشورهایی بوده اند که در چنین سوانح گسترده‌ای به کمک همسایه خود رفته‌اند.
پاکستان
پاکستان نیز در دهه اخیر با چالش جدی آتش‌سوزی‌های جنگلی به ویژه در مناطق شمالی خود مواجه بوده است. این آتش‌سوزی‌ها اغلب پیامد مستقیم تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی بوده‌اند.
طبق گزارش نهادهای بین‌المللی پاکستان از ابتدای سال ۲۰۲۵ تاکنون ، شاهد ۱۷۹۹ هشدار آتش‌سوزی بوده که این موارد صرفا شامل هشدارهای با اطمینان بالا بوده است، روندی که هر سال آمار آن افزایش یافته است. این کشور همچنین در سال گذشته میلادی با بیشترین تعداد آتش‌سوزی ثبت‌شده در مناطق طبیعی خود روبه رو بوده است.
طبق این گزارش، در سال ۲۰۲۰، پاکستان ۱.۴ میلیون هکتار جنگل طبیعی داشت که شعله‌های آتش در سال گذشته میلادی ، ۴۵۰ هکتار را نابود کرد.
براین اساس، از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۴، پاکستان ۵.۳ هکتار از پوشش درختی خود را در اثر آتش‌سوزی و ۴.۲ هکتار را در اثر سایر عوامل از دست داد، اما آتش سوزی سال ۲۰۰۶ یکی از بزرگترین حوادثی بود که در آن پاکستان ۸۲۰ هکتار از پوشش درختی خود را از دست داد.
در این حوادث ایران و برخی کشورهای همسایه برای کمک رسانی اعلام آمادگی کردند.
افغانستان
بررسی های نشان می دهد، این همسایه شرقی نیز در یک دهه اخیر قربانی بلایای طبیعی بوده و در چنبره روند افزایشی آتش‌سوزی‌ها، سیل و طوفان، گرد و غبار قرار داشته است. در این دوره ، مناطق جنگلی در شرق این کشور شاهد بیشترین آتش‌سوزی‌ها بوده است.
گزارش نهادهای بین‌المللی حاکی است در سال ۲۰۲۰، افغانستان ۳۵۰ هکتار جنگل طبیعی داشت که بیش از ۰.۵۴٪ از مساحت آن را تشکیل می‌داد. اما این کشور در سال ۲۰۲۴، ۴۴ هکتار از جنگل‌های طبیعی خود را از دست داد. براین اساس، بیشترین آتش‌سوزی ثبت شده در یک سال، مربوط به سال ۲۰۲۰ با ۱۶۱ مورد بوده است.
علاوه براین از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۴، افغانستان ۱.۴ هکتار از پوشش درختی خود را در اثر آتش‌سوزی و ۵۰۰ هکتار را در اثر سایر عوامل از دست داد. اما ۲۰۰۷ ، سالی بود که این کشور با بیشترین میزان از بین رفتن پوشش درختی به دلیل آتش‌سوزی به میزان ۲۲۰ هکتار روبه رو شد.
جمع بندی/ منطقه نیازمند رویکرد و پیمان سبز، ایران پیشگام شود
تجربه حوادث طبیعی از جمله آتش‌سوزی‌های گسترده نشان می‌دهد؛ هنگامی که چنین رخدادهایی دردناک عارض می‌شود، هیچکس و هیچ چیز، نه ما و نه همسایه در امان نخواهد بود. در چنین شرایطی، مرزها تنها خطوطی روی نقشه هستند ؛ چرا که دود و آتش و زلزله و سیل، ملیت نمی‌شناسد.
با توجه به این روند، این سوال مطرح است که همه باید بنشینند و نظاره‌گر سوختن سبزینگی‌ها و ریه‌های منطقه و خانه همسایه باشند، یا باید برای این خانه مشترک فکری جمعی کرد، پیمانی سبز در منطقه که سدهای سخت بلایای طبیعی را فروریزد. طرحی عملیاتی برای نجات منطقه‌ای که در عطش کم آبی گرفتار آمده و آتش، سیل، گرد و غبار و زلزله آن را بیش از گذشته تهدید می‌کند.
این پیمان می‌تواند طراحی یا مهندسی آینده‌ای باشد که دیگر نمی‌توان در آن بلایای طبیعی را صرفا موضوعی درونی و داخلی دانست. در واقع با این شرایط، هیچ بلیه طبیعی دیگر امری داخلی محسوب نمی‌شود، چرا که با روند پرشتاب تغییرات اقلیمی کنونی، همه دلسوزان منطقه باید بدانند که این حوادث طبیعی، سرنوشت مشترک منطقه را تهدید می‌کند. تهدیداتی که دیگر یک تنگنای داخلی نیست و امری فراگیر شده است.
بنابراین هر درختی که در همسایگی بسوزد، حکایت از بین رفتن باغی در خانه ماست، پس، نباید ایستاد و تماشا کرد. منافع و ضرر آن هر دو به یک میزان بین صاحبان این خانه تقسیم خواهد شد. کشورهای منطقه باید با همدستی و همدلی، سدی بسازند تا از بحران‌های طبیعی منطقه که روند فزاینده آن به طور اجتناب ناپذیر گریبان همه را گرفته، با خسارت‌های کمتر عبور کنند. در واقع آتشی که در جنگل های ایران، عراق، ترکیه ، افغانستان، پاکستان و سایر کشورهای منطقه شعله گیرد، دودش به چشمان همه خواهد رفت و هر اقدام مشترک برای نجات این خانه در مسیر استراتژی برد- برد خواهد بود.
بنابراین به نظر می‌رسد، زمان آن فرارسیده ، که ایران با پیشدستی و پیشگامی، فراتر از دیپلماسی نمادین گام بردارد و از همسایگان برای تشکیل یک «پیمان سبز» که زمینه‌ساز همکاری‌های عملیاتی جدی و مؤثر در برابر بلایای طبیعی باشد، دعوت فراگیر داشته باشد.
منبع: ایرنا
