جوان آنلاین: حدود یک ماه دیگر نوزدهمین دوره جشنواره سینماحقیقت آغاز می‌شود و فرصت مغتنمی را برای علاقه‌مندان به سینمای مستند فراهم می‌کند. اضافه شدن بخش عکس مستند به این دوره از جشنواره با استقبال خوبی از سوی عکاسان روبه‌رو شد. بسیاری از آنها اعتقاد دارند، عکاسی مستند، آغاز و مقدمه‌ای برای سینمای مستند است و نمی‌توان این دو حوزه را از همدیگر جدا گذاشت.
کارشناسان و پیشکسوتان عکاسی و مستندسازی معتقدند در روزگاری که مرز میان هنر و واقعیت هر روز باریک‌تر می‌شود، عکاسی و سینمای مستند بیش از هر زمان دیگری به هم نزدیک شده‌اند. هر دو از دل نیاز به مشاهده، ثبت و روایت زندگی واقعی برآمده‌اند و در مسیر تکامل خود، گاه از یکدیگر الهام گرفته‌اند و گاه به ابزار پژوهش اجتماعی، رسانه‌ای و حتی فلسفی تبدیل شده‌اند، اما رابطه میان این دو شاخه از هنر، چیزی فراتر از شباهت بصری است؛ آنها دو زبان متفاوتند برای گفتن یک حقیقت مشترک. پیش از آنکه سینمای مستند به ابزار روایت بدل شود، عکاسی مستند شیوه دیدن را آموزش داد. مفهوم «قاب‌بندی» و «انتخاب سوژه»، ریشه در نگاه عکاسانه دارد. مستندساز نیز مانند عکاس در میان واقعیت بی‌پایان باید نقطه‌ای را برای تمرکز انتخاب کند. این انتخاب، همانجایی است که نگاه شخصی هنرمند وارد کار می‌شود و واقعیت از حالت خام به روایت بدل می‌شود.
با ظهور دوربین‌های دیجیتال و تلفیق رسانه‌ها، فاصله میان عکس و فیلم کمتر شده است. در پروژه‌های معاصر، عکاسان مستند گاهی از صدای محیط و حرکت آهسته برای ارائه آثار خود بهره می‌گیرند و مستندسازان نیز از فریم‌های ثابت و ترکیب‌بندی‌های عکاسانه برای القای حس واقعیت استفاده می‌کنند. در این میان، سینمای مستند معاصر ایران - از مستند‌های شهری گرفته تا پرتره‌های انسانی - به نوعی به گسترش نگاه عکاسی در سینما انجامیده است.
بازتابی از رنج، امید و زیبایی‌های انسانی
صادق سوری، مدرس و از مستندسازان و عکاسان باسابقه معتقد است عکاسی مستند در هر جامعه، آینه‌ای است برای بازتاب زیستن، رنج، امید و زیبایی‌های انسانی مردم. تأثیر آن تنها در اطلاع‌رسانی خلاصه نمی‌شود، بلکه در شکل دادن به حافظۀ جمعی و وجدان تاریخی جامعه نقش دارد.
سوری عکاس درباره اثرگذاری عکس مستند به «جوان» گفت: یک تصویر مستند می‌تواند پرسشی را در ذهن‌ها بیدار کند، زخم فراموش شده‌ای را یادآوری کند یا حتی مسیر سیاست‌گذاری فرهنگی را تغییر دهد. با این حال، واقعیت در عکاسی مستند مطلق نیست. هر قاب، انتخابی است از میان هزاران امکان دیدن. عکاس با زاویه دید، زمان ثبت و فاصله از سوژه، روایت خود از واقعیت را می‌سازد. بنابراین، عکاسی مستند نه فقط ثبت واقعیت، بلکه تعبیر صادقانه واقعیت است.
این هنرمند تأکید دارد که در جامعه‌ای مانند جامعه ما که لایه‌های متنوع فرهنگی، قومی و زیستی دارد، تربیت نگاه مستندنگر بسیار ضروری است. مدیران فرهنگی باید بستری برای پرورش نگاه‌های صادق و انسانی ایجاد کنند؛ نگاهی که از سطح ظواهر فراتر رود و به درون زندگی مردم برسد. واقعیت‌های اجتماعی و زیستی ما، از اقلیم و آب تا فرهنگ، آیین و رنج مردم تا زمانی ارزش دارند که ثبت شوند، زیرا آنچه ثبت نشود، به‌زودی فراموش می‌شود.
سوری با بیان اینکه در بسیاری از مواقع، زندگی‌های اطراف ما خود سوژه‌های ناب مستند هستند، متذکر شد: کافیست دقیق‌تر نگاه کنیم؛ در همین زندگی روزمره می‌توان فضای اجتماع، روابط انسانی و روح جامعه را نشان داد. هر چهره و هر لحظه ساده، می‌تواند روایتی از زیستن باشد.
به گفته این عکاس، ما برای آیندگان و نسل‌های بعدی این کشور نیازمند ثبت مستند هستیم. اگر در دوران دفاع مقدس دوربین و عکاس حضور نداشت، امروز چگونه می‌توانستیم به فرزندانمان پس از جنگ از ایثار، شهادت و تجاوز رژیم بعثی سخن بگوییم؟ در آینده، اگر بخواهیم درباره جنگ ۱۲روزه رژیم اشغالگر اسرائیل علیه ایران سخن بگوییم، چه سندی جز عکس و تصویر مستند می‌تواند گواه ما باشد؟ وظیفه ماست که با کار‌های مستند، این لحظات را به‌عنوان سند‌های تاریخی و انسانی ثبت کنیم تا آیندگان بتوانند ببینند، درک کنند و قضاوت نمایند.
عکاسی، پشتوانه اصلی مستندساز
سوری در خصوص ورود جشنواره «سینما حقیقت» در نوزدهمین دوره خود به حوزه مجموعه عکس مستند، افزود: این اقدام حرکتی آگاهانه است، زیرا عکس، نقطه آغاز سینمای مستند است. هر فیلم مستند، در اصل از دل یک قاب دقیق و صادق متولد می‌شود. این ارتباط میان عکاسی و سینما، پیوند میان مشاهده و روایت است. به گفته سوری نگاه مستند در عکاسی، پشتوانه اصلی مستندساز است، زیرا او را به دیدن بی‌قضاوت، درک زمینه و احترام به واقعیت عادت می‌دهد. وی افزود: درخواست من از هیئت داوران این است که هنگام داوری، صداقت در نگاه را بر تکنیک ترجیح دهند. در عکاسی مستند، زیبایی نوری و ترکیب مهم است، اما مهم‌تر از آن «انسانیت در قاب» است.
سوری اضافه کرد: اثر من نیز از دل همین دغدغه شکل گرفت؛ درباره زندگی پدربزرگ و مادربزرگم است. زمانی که پدربزرگم به سرطان مبتلا شد، تصمیم گرفتم لحظه‌های زندگی او و مادر بزرگم را ثبت کنم، نه صرفاً از روی اندوه، بلکه برای حفظ خاطره زیستن. این مجموعه برای من تلاشی است برای ثبت عشق، استقامت و پیوند دو انسان در برابر بیماری و گذر زمان. عکاسی از پدربزرگم، بهانه‌ای شد برای درک عمیق‌تری از مفهوم «زندگی»، «پیری» و «عشق انسانی» همان حقیقتی که عکاسی مستند به‌دنبال آن است.
