ترامپ در سخنرانی خود در نشست سرمایه‌گذاری عربستان سعودی و آمریکا اظهارات تندی علیه ایران مطرح کرد که به نظر می‌رسد با اهداف بیان شده است. سفر دونالد ترامپ به عربستان سعودی و اظهارات تند او علیه ایران، بخشی از استراتژی چند وجهی آمریکا برای تقویت روابط با متحدان عربی، فشار بر ایران و کسب امتیاز در مذاکرات هسته‌ای بود. با این حال، عقب‌نشینی او از تقابل نظامی و تمرکز بر عملیات روانی و فشار اقتصادی، نشان‌دهنده تغییراتی در رویکرد واشنگتن است که عمدتاً به دلیل شکست‌های نظامی در یمن و آگاهی از هزینه‌های بالای درگیری مستقیم با ایران است.
زمینه‌های سفر و اهداف اصلی
جوان آنلاین: سفر سه شنبه دونالد ترامپ به عربستان سعودی با استقبال گرم محمد بن سلمان، ولیعهد و حاکم حقیقی عربستان، آغاز شد. این سفر که بخشی از یک تور منطقه‌ای شامل قطر و امارات متحده عربی است، بر تقویت روابط اقتصادی و نظامی میان آمریکا و کشور‌های حاشیه خلیج فارس متمرکز است. عربستان سعودی متعهد به سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری در شرکت‌های آمریکایی شد و محمد بن سلمان از احتمال افزایش این رقم به یک تریلیون دلار سخن گفت.
به گزارش تسنیم، علاوه بر این، قرارداد تسلیحاتی ۱۴۲ میلیارد دلاری میان دو کشور امضا شد که شامل تأمین تجهیزات پیشرفته نظامی، آموزش نیرو‌های سعودی و تقویت زیرساخت‌های دفاعی این کشور بود. از منظر ژئوپلیتیکی، این سفر در شرایطی انجام شد که خاورمیانه شاهد تحولات مهمی است. شکست‌های نظامی آمریکا در یمن، مذاکرات هسته‌ای با ایران و تلاش برای گسترش پیمان ابراهیم از جمله عواملی بودند که به این سفر اهمیت ویژه‌ای بخشیدند. همچنین، حضور مدیران ارشد شرکت‌های فناوری و اقتصادی آمریکایی نظیر ایلان ماسک، مدیرعامل تسلا و اسپیس‌اکس، و نمایندگان شرکت‌های بوئینگ، گوگل، و آمازون در نشست سرمایه‌گذاری، نشان‌دهنده تمرکز این سفر بر جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه‌های فناوری، انرژی، و هوش مصنوعی بود.
بازی دوگانه ترامپ
دونالد ترامپ در سخنرانی خود در نشست سرمایه‌گذاری عربستان سعودی و آمریکا، ایران را به عنوان «بزرگ‌ترین نیروی مخرب خاورمیانه» معرفی کرد و سیاست‌های جمهوری اسلامی را مسئول ناآرامی‌ها در یمن، عراق، سوریه، و لبنان دانست. او ادعا کرد که تحریم‌های بی‌سابقه دولتش در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش مانع تأمین مالی گروه‌های تروریستی توسط ایران شده است. ترامپ همچنین دولت پیشین آمریکا (دولت جو بایدن) را متهم کرد که با لغو تحریم‌ها، میلیارد‌ها دلار سرمایه در اختیار ایران قرار داده که به گفته او، برای ایجاد «هرج و مرج» در منطقه و تأمین مالی حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل استفاده شده است.
ترامپ در ادامه با لحنی تحقیرآمیز به وضعیت داخلی ایران پرداخت و ادعا کرد که مدیریت ناکارآمد دولت ایران باعث قطعی برق، کمبود آب، و تخریب زیرساخت‌ها شده است. او با مقایسه پروژه‌های عمرانی عربستان سعودی، مانند ساخت آسمان‌خراش‌ها و تبدیل صحرا به زمین کشاورزی، مدعی شد که ایران زمین‌های کشاورزی خود را به بیابان تبدیل کرده و حتی مافیای آب در این کشور با خشک کردن رودخانه‌ها ثروت‌اندوزی می‌کند. او همچنین در ادعایی تکراری حزب‌الله لبنان را نیروی نیابتی ایران معرفی کرد و ادعا کرد که این گروه باعث نابودی لبنان شده است.
با این حال، ترامپ در بخش دیگری از سخنرانی خود رویکردی دوگانه اتخاذ کرد و از آمادگی برای همکاری با ایران سخن گفت. او تأکید کرد که به «دشمنان ابدی» اعتقاد ندارد و آماده است با ایران به توافق دست یابد. اما او هشدار داد که در صورت رد این پیشنهاد، کارزار فشار حداکثری را از سر خواهد گرفت و صادرات نفت ایران را به صفر خواهد رساند. او همچنین بار دیگر تأکید کرد که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت.
ترامپ برای آش نپخته پول خوبی از بن سلمان گرفت
یکی از اهداف اصلی سخنرانی ترامپ، جلب رضایت محمد بن سلمان و دیگر رهبران کشور‌های حاشیه خلیج فارس بود. اظهارات ضد ایرانی ترامپ به نوعی تشکر از تعهد مالی ۶۰۰ میلیارد دلاری عربستان و قرارداد تسلیحاتی ۱۴۲ میلیارد دلاری بود. با توجه به رقابت تاریخی ایران و عربستان در منطقه، این اظهارات برای تقویت جایگاه آمریکا به عنوان متحد اصلی ریاض و تضمین ادامه سرمایه‌گذاری‌های کلان سعودی در آمریکا ضروری بود.
ترامپ همچنین با تأکید بر اینکه «اجازه نخواهد داد شبه‌جزیره عربستان تحت تأثیر ایران قرار گیرد»، به رهبران سعودی اطمینان داد که سیاست خارجی آمریکا در دوره او به نفع منافع ریاض خواهد بود. این اظهارات در شرایطی مطرح شد که کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس، به‌ویژه عربستان و امارات، در سال‌های اخیر رویکرد محتاطانه‌تری نسبت به ایران اتخاذ کرده‌اند و از توافق هسته‌ای با تهران حمایت می‌کنند.
عملیات روانی و تأثیرگذاری بر افکار عمومی ایران
برخلاف ظاهر خصمانه اظهارات ترامپ، او از رویکرد تقابل نظامی با ایران عقب‌نشینی کرده و به جای آن، عملیات روانی را در پیش گرفته است. یکی از نشانه‌های این تغییر، خودداری او از استفاده از عبارت جنجالی «خلیج عربی» بود که پیش از سفرش توسط برخی رسانه‌های آمریکایی مطرح شده بود.
واکنش قاطع جامعه ایران به این خبرسازی باعث شد تا ترامپ برای حفظ قدرت تأثیرگذاری بر افکار عمومی ایران، از این عبارت استفاده نکند و به جای آن، جمله‌ای خنثی بیان کند: «من مانع از آن شدم که ایران خلیج [فارس]را خلیج ایرانی بنامد.» این انتخاب واژگان نشان‌دهنده تلاش او برای اجتناب از تحریک احساسات ملی‌گرایانه ایرانیان و حفظ فضای مناسب برای عملیات روانی است.
ترامپ با تمرکز بر مشکلات داخلی ایران، مانند قطعی برق و کمبود آب سعی کرد نارضایتی عمومی در ایران را تشدید کند و دولت ایران را تحت فشار قرار دهد. این رویکرد بخشی از استراتژی گسترده‌تر آمریکا برای تضعیف ایران از طریق ایجاد ناآرامی داخلی و کاهش مشروعیت نظام سیاسی است.
آمریکا فهمید یک من ماست چقدر کره دارد
یکی از مهم‌ترین عوامل تغییر رویکرد آمریکا نسبت به ایران، شکست‌های نظامی آمریکا در یمن است. یمنی‌ها با مقاومت سرسختانه خود، نه‌تنها چندین هواپیما و ناو آمریکایی را هدف قرار دادند، بلکه با استفاده از موشک‌های مافوق صوت، زیرساخت‌های اسرائیل را نیز مورد حمله قرار دادند. این پیروزی‌ها باعث شد تا آمریکا به آتش‌بس در یمن تن دهد.
ترامپ در سخنرانی خود در عربستان بار دیگر به این شکست به‌صورت غیرمستقیم اشاره کرد و گفت: «حوثی‌ها مبارزین سرسختی هستند، اما آنها موافقت کردند تا کشتی‌های آمریکایی را هدف قرار ندهند.» این اظهارات نشان‌دهنده پذیرش ضمنی ناتوانی آمریکا در برابر نیرو‌های یمنی است. شکست آمریکا در این جبهه پیام روشنی برای واشنگتن داشت: تقابل نظامی با ایران می‌تواند هزینه‌های به‌مراتب سنگین‌تری به دنبال داشته باشد. به همین دلیل ترامپ رویکرد خود را از تهدید نظامی به فشار اقتصادی و عملیات روانی تغییر داد. این عقب‌نشینی همچنین با اظهارات او درباره آمادگی برای توافق با ایران همخوانی دارد، که نشان‌دهنده تلاش برای کاهش تنش‌های نظامی است.
دعوای سیاست داخلی آمریکا
اظهارات ترامپ علیه ایران همچنین کارکردی در سیاست داخلی آمریکا داشت. او با انتقاد از دولت جو بایدن و متهم کردن آن به لغو تحریم‌ها در ازای هیچ، سعی کرد دموکرات‌ها را تضعیف کند. ادعای او مبنی بر اینکه لغو تحریم‌ها باعث تأمین مالی حمله ۷ اکتبر شده، بخشی از تلاش برای جلب حمایت رای‌دهندگان محافظه‌کار و حامیان اسرائیل در آمریکا بود. این رویکرد به ترامپ کمک می‌کند تا خود را به عنوان رهبری قاطع و مدافع منافع ملی معرفی کند.
پیامد‌های اظهارات ترامپ
اظهارات دوگانه ترامپ، که از یک سو ایران را تهدید کرد و از سوی دیگر از آمادگی برای توافق سخن گفت، می‌تواند به عنوان اهرمی در مذاکرات هسته‌ای استفاده شود. ایران اخیراً پیشنهاد کاهش غنی‌سازی اورانیوم از ۶۰ درصد به ۳.۶۷ درصد را در ازای لغو تحریم‌ها و دسترسی به دارایی‌های بلوکه شده مطرح کرده است. این پیشنهاد نشان‌دهنده انعطاف دیپلماتیک تهران است، اما شکنندگی مذاکرات به دلیل فشار‌های اسرائیل و رویکرد سینوسی آمریکا همچنان ادامه دارد.
اظهارات ضد ایرانی ترامپ ممکن است روابط ایران با کشور‌های حاشیه خلیج فارس، به‌ویژه عربستان سعودی، را تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، رویکرد محتاطانه‌تر ریاض و ابوظبی نسبت به ایران در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این کشور‌ها به دنبال تنش‌زدایی با تهران هستند. حمایت عربستان و امارات از توافق هسته‌ای و تجربه جنگ یمن، که به ضرر منافع ریاض تمام شد، باعث شده است که این کشور‌ها از تقابل مستقیم با ایران اجتناب کنند.
