جوان آنلاین: مدرس و پژوهشگر حوزه رسانه در گفتگو با «جوان» در باره شکل‌گیری هویت کودک به حدیثی در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند العِلمُ مِنَ الصِّغَرِ کالنَّقشِ فی الحَجَر: آموختن دانش در خردسالى، همچون نقشى است که روى سنگ کنده شود. می‌توانیم از کلام حضرت امیر تأسی بگیریم و اهمیت آموزش در خردسالی را دریابیم.
خانواده‌ها خطرات رسانه را جدی بگیرند
وی با تأکید بر اینکه خانواده‌ها نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری هویت کودک دارند به اهمیت و نقش سایر عوامل در شکل‌گیری هویت کودک اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: رسانه یکی از همین عوامل است که در حال حاضر شکل‌های جدیدی به خود گرفته است. در گذشته کودکان فرهنگ‌پذیری خود را از خانواده گرفته و وارد مدرسه می‌شدند. محیط رسانه بسیار محدود بود، اما امروز با پدیده‌های مختلفی در حوزه رسانه مواجه هستیم و به نوعی بزرگ‌ترین تهدید علیه هویت یابی کودکان است.
این پژوهشگر حوزه رسانه ادامه می‌دهد: خطرات رسانه از یکسو ایجاب می‌کند خانواده‌ها آگاهی‌های کاملی در زمینه‌های مختلف از سوءاستفاده‌های جنسی گرفته تا مالی داشته باشند و از سوی دیگر جوی در رسانه‌های اجتماعی شکل گرفته که از کودکان برای جذب مخاطب استفاده می‌کنند که آن‌ها را تبدیل به کودک کار مجازی می‌کند.
به اعتقاد میرقاسمی به واسطه جاذبه‌های رسانه‌ای جدید کودکان نباید آلوده مخاطرات شوند، چراکه تبعات این رفتار‌ها زیاد است.
وی در توضیح بیشتر می‌افزاید: کودکان درگیر رسانه و تبلیغات متوجه نخواهند شد چگونه کودکی را پشت سر می‌گذارند، اسیر نگاه دیگران می‌شوند و دریافت توجه را مد نظر قرار می‌دهند که این مهم هویت آن‌ها را متزلزل می‌کند. در واقع چنین رویکردی به کودک القا می‌کند برای ادامه حیات خود باید دیده شود و در طول مسیر زندگی، در صورت مواجهه با مخاطرات احتمالی با کاهش توجه و دیده نشدن، دچار مشکل خواهد شد.
این کارشناس حوزه سواد رسانه عنوان می‌کند: ما در دنیا شاهد جنبش‌های مردم گرایانه‌ای هستیم که مطابق با آن انتشار عکس زیر ۱۸ سال از سوی والدین مانع دارد. در صورت انتشار تصاویر کودکان، باعث سوءاستفاده احتمالی در بزرگسالی شده یا در صورت داشتن سمت شغلی مناسب به دلیل رد پای رسانه‌ای، مخاطراتی به همراه دارد.
از رسانه به عنوان نگه‌دارنده و مهدکودک استفاده نکنیم
وی با تأکید بر اینکه ما باید دقت کنیم از رسانه به عنوان نگه‌دارنده و مهدکودک استفاده نکنیم، می‌گوید: فکر نکنیم اگر کودک ما در گوشه خانه با گوشی تلفن و تبلت در حال دیدن انیمیشن یا بازی کردن است صرفاً از مخاطرات محیط بیرون در امان است، چه بسا که مخاطرات غیر قابل جبرانی به واسطه همین گوشی به وجود آید.
این پژوهشگر حوزه رسانه و خانواده بیان می‌کند: امروز رسانه نقش مهمی در هویت یابی افراد بر عهده دارد. وی ضمن ذکر مثال از مراحل رشد یک نوزاد و نحوه مراجعه به پزشک هنگام بروز بیماری و تغذیه مناسب در دوره‌های مختلف به والدین توصیه می‌کند: هر خوراک فکری را وارد ذهن کودک نکنیم، آنچه چشم می‌بیند وارد مغز می‌شود و درواقع باید مراقب خوراک مغزی کودک خود باشیم.
میرقاسمی ادامه می‌دهد: والدین هر محتوایی را که کودکشان می‌خواهد ببیند مورد آنالیز قرار دهند و ابعادش را بررسی کنند. نکته‌های نهفته یک روایت را بررسی کنند و سیستم فلسفی را که انیمیشن یا فیلم در ذهن کودکشان ایجاد می‌کند مورد واکاوی قرار دهند.
به اعتقاد وی هر خانواده‌ای به نسبت باید‌ها و نباید‌ها و مرز‌های خود محتوای نمایشی را باید مورد بررسی قرار دهد.
وی تأکید می‌کند: نباید وسایل الکترونیکی را به دلایل مختلف در اختیار کودک زیر دوسال قرار دهیم و در خصوص ارائه به عنوان ابزار یا وسیله شخصی حتی برای زیر ۱۲ سال هم توصیه نمی‌شود که در ادامه هم محدودیت‌هایی باید اعمال کرد و ساعات معینی برای استفاده قرار داد.
میرقاسمی با اشاره به نظام رده‌بندی سنی برای استفاده از محصولات فرهنگی می‌گوید: در ایران بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای را داریم که خانواده‌ها می‌توانند با مراجعه به سایت این بنیاد نظام رتبه‌بندی سنی را ملاحظه کنند و علاوه بر دریافت بازی مناسب از مشاوره‌های آنلاین کارشناسان برای فرزند خود بهره‌مند شوند.
به گفته وی، خیلی باید مراقب بود که در عصر فرا ارتباطات که رسانه‌های تعاملی و دامنه بازی برای نسل ۸۰ و ۹۰ گسترش پیدا کرده است، مدیریت بحران خانواده‌ها پس از وقوع بحران نباشد، بلکه آموزش فرزندان در مرحله اول باشد تا در دام اوباش اینترنتی نیفتند.
مقابل نفوذ فرهنگی هشیار باشیم
وی در باره نفوذ فرهنگی و تغییر سبک زندگی و تهدید‌های موجود در این زمینه می‌گوید: خانواده‌ها باید فرزند خود را در بستر‌های فرهنگی که سینه به سینه منتقل شده، قرار دهند. ما تا یک جایی توان هدایت فرزند خود را داریم و از جایی به بعد صرفاً نظاره‌گر هستیم و باید بشارت دهیم. ما نمی‌توانیم از سن ۱۶ سالگی به بعد که فرزندانمان دنبال هویت مستقل هستند هدایت را انجام دهیم. فرزند ما نسبت به آنچه تا قبل از ۱۶ سالگی از درون خانواده جذب کرده است، موقعیت‌های خود را می‌چیند و ابراز وجود می‌کند. این پژوهشگر حوزه رسانه می‌گوید: قطعاً داده‌های مختلف از رسانه‌ها در همه جای دنیا به سمت مردم سرازیر می‌شود و سبک زندگی جدیدی را ارائه می‌کند که البته ورود به این موضوع بحث دیگری می‌طلبد، اما تبلیغ شیوه‌های جدید خرید و فروش و بازار مصرفی و تولیدات جدید محور اصلی این سبک زندگی است. خانواده می‌تواند از مفاهیم هویتی که سینه به سینه منتقل شده غافل نشود بدین معنا که والدین صرفاً سرگرم کار نباشند و تربیت را به رسانه و تلویزیون نسپارند.
میرقاسمی یادآور می‌شود: خانواده‌ها باید در همان محیط‌هایی که تربیت شکل می‌گیرد حضور داشته باشند و فرزند خود را قرار دهند؛ مثل تعامل با خانواده و دوستان مورد اعتماد یا بودن در کانون خانواده مثل مادربزرگ و پدربزرگ یا رفتن به هیئت و حتی ثبت نام فرزند در یک کلاس موسیقی و هنری. به اعتقاد این پژوهشگر، خانواده‌ها باید برای هویت‌یابی فرزند خود برنامه داشته باشند. هیچ یک از کار‌های روزمره را که والدین ما برایمان انجام دادند ناچیز نشماریم، چراکه نسل امروز ما به واسطه همان تربیت‌ها هویت پیدا کرده است. حتی می‌توان از همین فرصت‌های شبکه‌های اجتماعی استفاده و موارد مثبت آن را بهره‌برداری کرد.
وی بار دیگر به خانواده‌ها توصیه می‌کند تا وارد این حوزه و عرصه شوند و اقدام به تولید محتوای مثبت کنند.
میرقاسمی دراین‌باره توضیح می‌دهد: درواقع رسانه‌ها و فناوری‌های نوین تلاش می‌کنند هویت جدید و سبک زندگی دلخواه را به عنوان یک خوراک وارد مغز دیگران کنند و خانواده‌ها می‌توانند موارد خوب را برداشت یا خود تولید محتوا کنند و با حضور در هیئت‌های مذهبی یا سایر مواردی که مناسب می‌دانند تولید کنند و در اختیار دیگران قرار دهند.
این پژوهشگر حوزه رسانه تأکید کرد: لازم نیست همه ما بلاگر باشیم. می‌توانیم از حضور خود در یک پیاده‌روی اربعین شروع کنیم و آن را با گروه‌های نزدیک به اشتراک بگذاریم. خانواده‌ها به جای مصرف کنندگی، تولیدکننده باشند و هر آنچه باعث هویت بخشی می‌شود را با دیگران به اشتراک بگذارند و روی جوامع کوچک پیرامون خود اثرگذار باشند.
به اعتقاد وی مسئله‌ای که باید جدی بگیریم حکمرانی رسانه‌ای است. باید نگاه جدی‌تری به رسانه داشته باشیم. ما برای هر مسئله مهم و فرهنگی در کشور نیازمند پشتوانه رسانه قوی هستیم در غیر این صورت در جنگ رسانه‌ای خواهیم باخت.
