شبهای ماه رمضان به خصوص شبهای قدر که می آمد، دلتنگی های قشنگ او همراه دلمان می شد و این دلتنگی ها را با شب زنده داری و خلوت با پروردگار سپری می کردیم. شال و کلاه می کردیم و بدون اینکه مانعی باشد هر شبی از آن سه شب را به مسجد یا هئتی می رفتیم و مشغول عبادت و طلب مغفرت می شدیم. چند سالی است با آمدن فرزندان شرایط تغییر کرده است. خودمان که بیدار می مانیم اما در بیدار نگه داشتن کودکانمان کمی تردید داریم و حتی این سئوال پیش می آید که آیا بیدار ماندن آنها در شب های قدر فایده ای هم دارد و در سرنوشت آنها تأثیری دارد؟ این پرسشی است که در ذهن بعضی از پدران و مادران نقش می بندد و گاهی ممکن است این سئوال حتی برای کودکان و یا نوجوانان هم پیش بیاید که آیا شب زنده داری در شب های ماه رمضان به خصوص شبهای قدر برایمان فایده ای دارد؟
پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «فرزندانتان را در رَحِم مادرانشان تربیت کنید با خوراندن غذای حلال به مادرشان.» این حدیث از پیامبر(ص) نشان می دهد، انسان به محض وجود و دمیده شدن روح خدا در او دارای درک، فهم و تاثیرپذیر می شود. پس ضروری است از دوران جنینی و بعد از تولد در دوران نوزادی و کودکی با خدا حرف زدن، دوست شدن و درددل کردن را یاد بدهیم با این یقین و ایمان که حتما موثر است. آیت الله «بهجت» هم توصیه کرده اند، والدین بچه هایشان را به زیارت بقاع متبرک ببرند. خوراکی دست بچه ها بدهند تا حس خوبی به آن فضا داشته باشند و نوری در وجودشان شود.
درباره تأثیرات و برکات شب زنده داری در شبهای ماه مبارک رمضان و قدر بر کودکان و نوجوانان با حجت الاسلام و المسلمین سید حسین خادمیان از کارشناسان مذهبی و استاد حوزه و دانشگاه هم کلام شدیم. وی در این باره می گوید: «به تعبیر مرحوم سید بن طاووس، هر حکمی که خدای سبحان برای ما وضع کرده در آن رحمت و مهربانی را هم لحاظ کرده است. صفت رحمت خدا بر همه صفات او سبقت گرفته و فقط در توبه، عذاب و .. نیست بلکه ظهور اصلی آن در مسائل فقهی و احکام عبادی است. اگر می فرمایند وضو بگیرید، غسل کنید حج بجا آورید و روزه بگیرید، همه آنها ظهور و بروز رحمت الهی است. بنابراین همین مسئله برای کودکان ما و نوجوانان ما هم لحاظ می شود.
آثار معنوی، تربیتی عمل به احکام الهی در کودکان و نوجوانان
او از آثار عمل به احکام الهی می گوید: «وقتی از دید رحمانیت خداوند به احکام الهی نگاه کنیم، کوکان و نوجوانان ما با همه آداب و احکام عبادی انس می گیرند و مسئله مهربانی در آنها نهادینه می شود. عاطفه در آنها پویا و آن جنبه رحمانیت و آن فطرت مهربانی شان فعال می شود. روزه یکی از احکام الهی است که از آثار اولیه آن امساک و افطار است. چیزی که خدا هر دوی آنها را واجب کرده است. امساک به معنای خودداری، یعنی از یک زمانی چیزی نخوریم وننوشیم و افطار یعنی زمانی که سر می آید و باید خورد و نوشید. عمل به امساک و افطار برای کودکان یک جنبه آموزنده دارد و در بطن زندگی متوجه حقیقت دیگری هم می شوند. آن حقیقت جنبه های تربیتی (تنبیه و تشویق) است. کودک با عمل به امساک و افطار متوجه می شود در بطن زندگی همیشه شکل، زاویه، صفحه و میدان زندگی برابر و یک شکل نیست. روزی زمین هموار را باید قدم بزند و روزی دیگر باید روی زمین سنگلاخ قدم بزند. یاد می گیرد همیشه سیری و گرسنگی نیست. کودک یاد می گیرد اگر با شکل دیگری از اشکال زندگی مواجه شد پریشان نشود و آنها را تدبیر و مدیریت کند. به واسطه سحر و افطار، گرسنگی و تشنگی ماه رمضان، تلخی ها مصادف با بن بست و ناامیدی ها نیست بلکه برابر است با فعال شدن فکر، تدبیر و در آخر راحتی. کودک یا نوجوان سحرخیزی را یاد می گیرد و این سحرخیزی ابعادی از زندگی او را می سازد و او را مقاوم و به جایی متوجه می کند که محلی امن است.»
سید حسین خادمیان با اشاره به اینکه عمل به توصیه های دین موجب می شود سختی های زندگی درست مدیریت شود و برای ما سبک و راحت شود گفت: «این روزها متأسفانه شاهد مسئله خودکشی حتی در قشر هنرمند جامعه هستیم که سن و سال هم ندارد. یکی از دلایل آن این است که انسان ها نیاموخته اند چطور با سختی ها مبارزه کنند و آنرا مهندسی کنند به همین خاطر همیشه بدترین راه را انتخاب می کنند که همان پاک کردن صورت مسئله است. غافل از اینکه انتخاب این راه آسیب جدی تری به انسان می زند. امام صادق (ع) فرموده اند: «روزه گرفتن سخت است اما همین که انسان متوجه می شود خداوند با او حرف می زند و می خواهد از این طریق یک مسیر زیباتری را به او نشان دهد، این سختی برای ما سبک و قابل تحمل می شود.»
ساعات سحر و افطار ساعات درس و آموزش به کودکان و نوجوانان است
وی در ادامه از ساعات شب زنده داری و افطار ماه رمضان به عنوان یک الگوی شاخص تربیتی یاد کرد و گفت: «در اینجا مثالی می زنم. وقتی قرار است عمل جراحی کنیم، هم ترس دارد و هم سخت و دردناک است اما وقتی به پایان آن که درمان و آسایش است فکر می کنیم راضی به انجام آن می شویم. بیداری سحر شاید برای کودک و نوجوان سخت باشد اما به آنها می آموزیم این بیداری در سحر و لحظه افطار به معنای آموختن است و برای ما یک کلاس درس و آموزش است تا یاد بگیریم اگر انسان با اشکال مختلفی در زندگی مواجه شد بتواند آنرا تدبیر کند. چرا که انسان باید برای اشکل مختلف زندگی تربیت شود و این نخوردن در ساعت سحر و خوردن در وقت مناسب افطار در ماه رمضان یک الگوی شاخصی از تربیت است.»
بیداری کودکان و نوجوانان در سحرهای ماه رمضان واکسن درست زندگی کردن است
این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه گرسنگی و شب بیداری برای کودکان و نوجوانان را عین مهربانی خدا می داند و می گوید: «بعضی فکر می کنند اگر بچه را بیدار نگه دارند، ممکن است این بی خوابی اثر نامطلوبی در سلامتی و اخلاق کودک بگذارد. در جواب باید گفت، در یکی از متون ادعیه داریم؛ ای خدایی که مهربانتر از پدر و مادرم هستی. آنجایی که پدر و مادر به خاطر جهل و اشتباه به من ظلم می کنند تو با وضع احکام، رحمت را نازل می کنی. اگر پدر و مادر بدانند این شب بیداری و این نوع گرسنگی و این نوع تحمل همه از مهربانی خداست این فکر و نگرانی از بین خواهد رفت. در واقع ایمان به مهربانی خدا کودکان را از برکات ماه رمضان محروم نخواهد کرد. همانطور که پدر و مادری فرزندش را از خواب بیدار می کند و در سوز و سرمای زمستان او را به مدرسه می برد نه تنها ظلم نمی کند بلکه دلسوز اوست چرا که اگر این دلسوزی نباشد آینده او تباه می شود. پس بیداری در سحرهای ماه رمضان عین مهربانی و دلسوزی است که باید پدران و مادران به آن توجه داشته با شند. وقتی خداوند در سن 9 سالگی برای دختر و در سن 15 سالگی برای پسر روزه را واجب کرده است و می فرماید بچه ها را در سحر بیدار کنید، پدر و مادر باید بداند این ساعات کلاس درس عبادت است و حتی اثر آن صدها برابر از کلاس های درس در مدرسه بیشتر است. چرا که فرزندی که راهش متصل به خدا شد فقط به بشریت خدمت می کند. چه بسا خیلی ها به مدرسه رفتند اما سازنده بمبهای کشنده شدند. در مثال دیگری باید گفت، همانطور که با واکسن زدن ویروس ضعیف شده را وارد بدن بچه می کنیم تا سلامتی او تأمین شود، بیداری سحر نیز واکسن درست زندگی کردن است.»
بیداری خردسالان در شبهای قدر به تأسی از مادرانه های حضرت زهرا(س)
این کارشناس مذهبی بیداری در سحرهای ماه رمضان و شبهای قدر را برای کودکان زیر سن تکلیف نیز مفید می داند و می گوید: «بیداری در سحر و شبهای قدر برای کودکان خردسالی که به سن تکلیف نرسیده اند شرایط خاص خودش را دارد. در متون روایی آورده شده است، فرزندان وقتی به سن تمیز رسیدند آنها را با امور دین آشنا و تربیت کنید. مثلا شبهای قدر بچه های خردسال را بیدار نگه داریم اما به نوعی که اذیت نشوند و از قبل خوابیده باشند چرا که این بیداری مفید است و خلاف نظر و عقیده بعضی ها خشونت نیست. حضرت زهرا(س) نیز در شبهای قدر طوری تدبیر می کردند که فرزندانشان را بیدار نگه دارند و با هم مناجات کنند. او فرزندانش را با بازی های کودکانه نگه می داشتند و این به ما می آموزد، در شبهای ماه رمضان، کودکان را علاوه بر معطوف نگه داشتن به نماز و دعا اما به علایق و سلایق آنها که معمولا برای کودکان بازی است توجه کنیم و با سرگرمی هایی علاوه بر عبادت آنها را بیدار نگه داریم تا از شب زنده داری خاطره ای به یادماندنی در ذهنشان نقش ببندد. همین سیره و روش حضرت زهرا (س) بود که امام حسین (ع) و حضرت زینب(س) توانستند تلخی های روز عاشورا را تحمل کنند و نشان می دهد آنها از یک تربیت و پیش زمینه قبلی خاصی برخوردار بوده اند که توانسته اند اشکال مختلف زندگی را مهندسی و تدبیر کنند.»
وی در ادامه گفت: «البته این را هم باید گفت که پدران و مادران نباید از دستورات دین جلوتر بروند. مثلا نباید روزه و نمازی که در 9 سالگی واجب است را در 5 سالگی واجب کنند اما توجه داشته باشند که آنرا هم کاملا حذف نکنند چرا که امری مستحب است. درباره مستحبات اشاره ای می کنم به جمله ای از شهید مطهری. ایشان می فرمایند، بعضی فکر می کنند مستحب یعنی تعطیل کردن. در صورتیکه این درست نیست و باید در زندگی باشد اما واجب نیست. لذا این ادب و تربیت دینی باید قبل از بلوغ باشد اما با رعایت لطافت های که در روایات اشاره شده است. لذا به آشنایی با عدم لطمه توصیه می شود و در روایات هم تأکید شده است بر بیداری کودکان در شبهای قدر. پس با ایمان به پروردگار این فضیلت را از کودکانمان نگیریم.»
