دومین امام شیعیان امام حسن مجتبى (ع)، در پانزدهم ماه مبارک رمضان سال سوم هجرى قمرى در مدینه منوره دیده به جهان گشود.
داستان ولادت آن حضرت به‌گونه‌اى که در روایات شیخ صدوق در امالى، علل و عیون اخبارالرضا (ع) و روایات دیگر محدثین شیعه و اهل سنت آمده و از امام سجاد (ع) روایت شده، اینگونه است که فرمود: «چون حضرت فاطمه (س) فرزندش حسن را به دنیا آورد، به پدرش على (ع) عرض کرد: نامى براى او بگذار، على فرمود: من چنان نیستم که در مورد نامگذارى او به رسول خدا پیشى گرفته و سبقت جویم. در این وقت رسول خدا (ص) بیامد و آن کودک را در پارچه زردى پیچیده و به نزد آن حضرت بردند. حضرت فرمود: مگر من به شما نگفته بودم که او را در پارچه زرد نپیچید؟ سپس آن پارچه را به کنارى افکند و پارچه سفیدى گرفته و کودک را در آن پیچید. آنگاه رو به على کرد و فرمود: آیا او را نامگذارى کرده‌اى؟ عرض کرد: من در نامگذارى وى به شما پیشى نمى‌گرفتم! رسول خدا فرمود: من هم در نامگذارى وى بر خدا سبقت نمى‌جویم! در این وقت خداى تبارک و تعالى به جبرئیل وحى فرمود که براى محمد پسرى متولد شده، به نزد وى برو و سلامش برسان و تبریک و تهنیت گوى و به وى بگو: به راستى که على نزد تو به منزله هارون است از موسى، پس او را به نام پسر هارون نام بنه! جبرئیل از آسمان فرود آمد و از سوى خداى تعالى به وى تهنیت گفت و سپس اظهار داشت: خداى تبارک و تعالى تو را مأمور کرده که او را به نام پسر هارون نام بگذارى. رسول خدا پرسید: نام پسر هارون چیست؟ عرض کرد: «شبر.» فرمود: زبان من عربى است؟ عرض کرد: نامش را «حسن» بگذار، و رسول خدا او را
حسن نامید...»
کنیه و القاب
کنیه آن حضرت «ابومحمد» بوده است. جد بزرگوارش او را «ابومحمد» خطاب می‌نمود و کنیه دیگری برای آن حضرت ذکر نشده است، اما برخی از القاب آن حضرت بدین شرح است: زکی، مجتبی، سید، تقی، نقی، طیب، ولی و بر مشهورترین این القاب، مجتبی و تقی است و نیز سید که پیامبر اکرم (ص) امام حسن (ع) را بدان ملقب فرموده‌اند.
ریحانه رسول خدا (ص)
امام حسن (ع) حدود هفت سال و شش ماه از عمر شریفش را در کنار جد بزرگوارش سپری کرد و از محبت‌های بی‌دریغ و بسیار ایشان بهره برد. علاقه و محبت پیامبر (ص) به حسن و حسین (ع) به جایی رسیده بود که آن دو کودک را «ریحانه» می‌خواند و در جواب یکی از صحابه که پرسید: «ای رسول خدا، آیا ایشان را دوست داری؟»، فرمود: «چگونه ایشان را دوست ندارم این دو تن گل‌های خوش بوی من از دنیا هستند و من آن دو را می‌بویم» و همین مضمون را درباره امام حسن (ع) فرمودند: «به راستی که او گل خوشبوی من در دنیاست و به راستی که این پسر من
سید و آقاست.»
شأن و جایگاه والاى امام حسن مجتبى (ع)
به اعتراف شیعه و سنى امام حسن (ع) همراه با «حضرت محمد (ص) و حضرت على و حضرت فاطمه و حضرت امام حسین (ع)» از جمله پنج نفرى است که آیه شریفه تطهیر در شأن آنان نازل شد. او کسى است که خداوند عالم هر رجس و پلیدى را از روح او زدود و قلبش را به طهارتى مطهر فرمود که خزینه اسرار کتاب او باشد. همچنین شیعه و سنى روایت نمودند که خداوند به وسیله امام مجتبى و برادرش امام حسین (ع) بهشت را زینت نموده است.
بزرگى منش و سترگى روح آن امام، چندان بود که پیامبر ارجمند اسلام (ص) او را با کمى سن، در برخى از عهدنامه‌ها گواه مى‌گرفت. آنگاه که پیامبر به امر خدا، با اهل نجران به مباهله برخاست، امام حسن و امام حسین و حضرت على و فاطمه (ع) را نیز به فرمان خداى، همراه خویش برد.
پیامبر اسلام (ص) در حدیثى، درباره مقام و فضیلت نوردیده‌اش حسن مجتبى (ع) فرمود: «اما حسن به درستى که وى پسر و فرزند من و از من است. او نور چشمم، روشنایى قلبم و میوه دلم مى‌باشد. وى سرور جوانان اهل بهشت و حجت خدا بر امت است. فرمان او، فرمان من است و گفتار او، گفتار من است. هر که از او پیروى کند از من پیروى کرده است و هر که از دستور او سرپیچى کند، از من سرپیچى کرده و از من نیست. من هرگاه به او نظر مى‌کنم به یاد جریانات پس از خود مى‌افتم که وى را تضعیف مى‌کنند؛ حال او به همانگونه ادامه مى‌یابد تا اینکه از روى ستم و دشمنى، وى را با زهر به شهادت مى‌رسانند. در آن هنگام، فرشتگان آسمان در مرگش گریه مى‌کنند. همچنین هر چیزى در روى زمین از جمله پرندگان آسمان، ماهى‌هاى دریا‌ها و اقیانوس‌ها در فقدان او سوگوارند.»
