قصد ما این است که در دانشگاه، گفتمان علوم انسانی اسلامی به گفتمان غالب تبدیل شود. استادان ما باید در این زمینه به گفتمان‌سازی لازم برسند.
عبدالله معتمدی رئیس دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این مطلب در جریان برگزاری ششمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی در مرکز همایش‌های صدا و سیما گفت: توجه به علوم انسانی اسلامی فراتر از ایران و انقلاب اسلامی مطرح است و اندیشمندان بزرگی از جهان اسلامی به این مسئله پرداختند ضمن اینکه انقلاب اسلامی نیز حرکتی در این مسیر بود.
وی با بیان اینکه هیچ زمانی مثل امروز کشور ما آمادگی بحث در تحول علوم انسانی را نداشته است، عنوان کرد: جهت اسلامی‌سازی علوم انسانی زحمتی که مرحوم علامه مصباح یزدی در همکاری حوزه و دانشگاه داشتند را بسیار اثرگذار کرده است. رئیس دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه امروز پرورش‌یافتگان دانشگاه و پژوهشگاه‌هایی که در این زمینه فعال شدند پتانسیل بسیار خوبی برای اسلامی‌سازی علوم انسانی هستند، اظهار کرد: فرآیند اسلامی‌سازی علوم انسانی مستمر و دشوار است.
وی با بیان اینکه برای موفقیت در خصوص اسلامی‌سازی علوم انسانی باید این اقدام در دانشگاه‌ها و حوزه‌ها به گفتمان علمی تبدیل شود، ابراز کرد: صحبت از تحول علوم انسانی در دانشگاه برای بسیاری امری مشخص است، اما زمانی که صحبت از علوم انسانی اسلامی می‌شود به کمک حوزه‌ها نیازمند است.
معتمدی ادامه داد: اسلامی کردن علوم انسانی به معنای دور ریختن دانش بشری نیست. انسان ساحت‌های مختلفی دارد که علوم انسانی امروز بر مبنای آن است. ما ناچاریم که در ساحت مادی انسان از علوم تجربی استفاده کنیم. علوم انسانی اسلامی این نیست که در بحث روانشناسی کتابی نوشته شود که صرفاً در آن آیه و حدیث استفاده شده باشد.
وی با بیان اینکه علم دستوری نیست، اما سیاست‌پذیر است، گفت: شهید صدر می‌فرماید مجموعه علوم اجتماعی صرفاً علم نیست بلکه مکتب هم است که اسلامی و غیراسلامی دارد. همه گزاره‌های یک کتاب علمی نیست بلکه مطالب غیرعلمی هم دارد.
معتمدی با بیان اینکه اسلامی کردن علوم انسانی مقطعی و کوتاه‌مدت نیست، اظهار کرد: بر همین اساس قصد ما این است که در دانشگاه، گفتمان علوم انسانی اسلامی به گفتمان غالب تبدیل شود. استادان ما باید در این زمینه به گفتمان‌سازی لازم برسند.
رئیس دانشگاه علامه طباطبایی در پایان خاطرنشان کرد: برای اسلامی‌سازی علوم انسانی به استادان و اندیشمندان حوزه نیاز داریم که ما را نسبت به مبانی، روش‌شناسی، فلسفه‌های مضاف، امداد فقه و تفسیر آگاه کنند.
آیت‌الله محمود رجبی رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، دیگر سخنران مراسم افتتاحیه ششمین کنگره علوم انسانی اسلامی در این نشست گفت: پیش از انقلاب آموزش علوم انسانی در دانشگاه‌های ما مبتنی بر مبانی سکولاریستی و الحادی بود که زندگی، فکر واندیشه نسل آینده را تهدید می‌کرد و خلأ در این حوزه از این مسئله ناشی می‌شد که نظام آموزشی در آن مقطع زمانی نمی‌توانست به مقابله با تهاجم و پاسخگویی به شبهات برآید.
وی اضافه کرد: علامه مصباح یزدی با شناختی که از علوم انسانی و برنامه‌های حوزه علمیه داشت، برنامه تحولی به عنوان مکمل برنامه حوزه را تدوین کرد که هدف جلوگیری از آن تهدید و آسیب و کارآمدسازی حوزه برای تأمین و مقابله با این تهاجم بود. در همین راستا علوم انسانی با رویکرد انتقادی و پیش‌نیاز تقریر شده بود که یکی از آن‌ها فلسفه اسلامی و مباحث عقلی و نظام اندیشه قرآنی بود.
وی افزود: هدف استاد از آموزش علوم انسانی اسلامی به فضلای حوزه با رویکرد انتقادی، هدف اصلی نبود بلکه معبری برای تولید علوم انسانی قرآن بنیاد با علوم اسلامی بود. اقدام ایشان چند‌جانبه بود که به تربیت نیروی انسانی و تدوین علوم انسانی قرآن بنیاد منجر شد.
رجبی با اشاره به اینکه هدف علامه مصباح این بود که فضلای حوزه تدریس و تحصیل حوزه علوم انسانی اسلامی را فراهم کنند و استادان را برای تدریس در این حوزه آماده نمایند، گفت: علوم انسانی برای اجرا باید توسط استادان این عرصه اجرا شود؛ بنابراین باید محققانی تربیت شوند که در وضعیت کنونی مسیر را ادامه دهند. بر همین اساس علامه سعی کردند که به علوم انسانی در بستری که مسائل و مبانی خود را دارد توجه شود. ایشان معتقد بود که باید علوم انسانی اسلامی را شناخت و مبانی آن را به دست آورده و نقد کرد.
وی اضافه کرد: علامه مصباح به عنوان یک الگوی نمونه وارد تدوین علوم انسانی اسلامی شد و بحث معارف اندیشه اسلامی را به علوم انسانی موجود توسعه داد. پس از انقلاب که امام راحل طرح بازسازی علوم انسانی را مطرح کردند، اقدامات لازم را آغاز کردند. در همان زمان برخی کارشکنی علیه این اقدامات را شروع کردند و این طرح مبارک متوقف شد، اما علامه به مسیر خود ادامه دادند.
رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) یادآور شد: مسیر بعدی علامه مصباح تأسیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی بود که به تربیت محققان بپردازد. امروز در حوزه علمیه انجمن‌های علوم انسانی تشکیل شده و مدیران آن‌ها فارغ‌التحصیلان دوره‌هایی هستند که علامه دوره‌های آن را اجرا کرد و اکنون در بخش علوم انسانی اسلامی حضور فعال دارند. علامه در سال‌های پایانی عمر خود اقدام به تدوین سند جامع علوم انسانی اسلامی و قرآن بنیاد کردند که نمونه ندارد و به بسیاری از سؤالات پاسخ گفته است.
رجبی با اشاره به اینکه کتاب بحران جامعه‌شناسی غرب تصریح می‌کند که هر جامعه و سخنی در علوم انسانی یک سؤال دارد که انسان در نظام جامعه انسانی در کجا قرار دارد، افزود: مبانی ارزش‌شناسی این علوم از منظر قرآنی تدوین نمی‌شود بنابراین کاخی که روی آن بنا شود بدون مبنا است؛ لذا در این سند تأکید شده که مبانی علم، علوم انسانی، مشترکات این رشته‌ها و مبانی هر یک از رشته‌های علوم انسانی به معنای فلسفه این علوم باید نگاشته شود.
وی با تأکید بر اینکه برای آغاز حرکت در تولید علوم انسانی اسلامی باید به شناخت نظام اندیشه اسلامی پرداخته شود، افزود: تولیدکننده علوم انسانی باید خطوط اندیشه قرآنی و اسلامی را بداند. مرحله دیگر شناخت مبانی و روش علوم انسانی از دیدگاه قرآن است. ضمن اینکه شناخت علم مورد نظر با رویکرد انتقادی است و محققان در مؤسسه امام خمینی تا مقطع دکتری این رشته‌ها را خوانده‌اند و شناخت کافی در فلسفه و نقد فلسفه آن علم را می‌دانند و به روش استنباط از منابع اسلامی شناخت لازم دارند.
